Vijf vragen: hoe kon de veroordeelde Slobodan Praljak zichzelf vergiftigen?

Slobodan Praljak
Slobodan Praljak © ANP
DEN HAAG - Slobodan Praljak, de voormalige Bosnisch-Kroatische legercommandant die zichzelf woensdagochtend vergiftigde in het Joegoslavië-tribunaal, is in een ziekenhuis in Den Haag overleden. Hoe kon het zover komen? Vijf vragen over de gebeurtenissen van vandaag in het Joegoslavië-tribunaal.

1. Wie was Slobodan Praljak?

Praljak was tijdens de Bosnische burgeroorlog een generaal bij de strijdkrachten van Herceg-Bosna. Het ministaatje had zich onafhankelijk verklaard van Bosnië-Herzegovina. Met steun van Kroatië vocht het ministaatje Herceg-Bosna tegen Bosnië-Herzegovina. Tijdens dat conflict richtten Praljaks troepen slachtingen aan onder de moslimbevolking van Bosnië-Herzegovina (1992-1995).
In 2013 werd Praljak, die sinds 2004 vast zat, onder meer veroordeeld voor misdaden tegen de menselijkheid en overtredingen van het oorlogsrecht. Vandaag stond Praljak, samen met vijf andere Bosnisch-Kroatische leiders, in hoger beroep terecht voor betrokkenheid bij oorlogsmisdaden tijdens de Bosnische burgeroorlog.

2. Wat gebeurde er in de rechtszaal?

De 72-jarige Praljak kreeg in hoger beroep 20 jaar celstraf. Nadat hij het vonnis had gehoord, stond hij op en pakte een flesje. Hij dronk het in één teug leeg. 'Ik heb vergif gedronken,' riep hij vervolgens. 'Ik ben geen oorlogsmisdadiger.' Daarop is hij met een ambulance naar een ziekenhuis in Den Haag gebracht, waar hij korte tijd later overleed.

3. Hoe kon het dat Praljak zichzelf kon vergiftigen?

Terwijl vakantiegangers geen flesje water mee mogen nemen aan boord van een vliegtuig, lukt het een Kroatische ex-generaal wel om een flesje vloeistof mee te nemen in de rechtszaal. Het tribunaal geeft nog geen antwoord op de vraag hoe Praljak aan het middel kwam.
Een advocaat die vaak in het Joegoslavië-tribunaal is geweest, de Servische Toma Fila, zegt tegen persbureau AP dat het zeker mogelijk is om vergif mee te nemen de zaal in. Er wordt wel gecontroleerd op objecten van metaal, maar pillen en kleine hoeveelheden vloeistof worden niet geregistreerd.
'Gevangenen in de speciale VN-vleugel van de Scheveningse gevangenis, waar verdachten van het Joegoslavië-tribunaal zitten, krijgen gewoon bezoek van familie, vrienden, advocaten en onderzoekers,' zegt Erik Kok, die voor het tribunaal werkte. 'En net als in een gewone gevangenis is het moeilijk om te voorkomen dat gevangenen dingen krijgen die ze niet mogen hebben. In gewone gevangenissen is ook niet te voorkomen dat er drugs en telefoons worden binnengesmokkeld,' zegt Kok tegen RTL Nieuws.
Volgens het OM richt het onderzoek zich vooralsnog 'op hulp bij zelfdoding' en 'overtreding van de Geneesmiddelenwet'.

4. Is het vaker gebeurd dat verdachten of veroordeelden van dit tribunaal gedurende hun rechtszaak overlijden?

Het is niet voor het eerst dat vooraanstaande verdachten of veroordeelden het einde van hun proces niet halen. In 2006 pleegde de voormalige Kroatisch-Servische president Milan Babic zelfmoord in zijn cel. Acht jaar eerder, in 1998, pleegde de 48-jarige Kroatische Serviër Slavko Dokmanovic zelfmoord door zich in zijn cel op te hangen. In datzelfde jaar stierf Milan Kovacevic aan een bloeding in zijn buik.

5. Wat zijn de gevolgen van Praljaks vergiftiging voor het tribunaal?

De Nederlandse autoriteiten onderzoeken de dood van de Kroatische oud-generaal. Hoe lang dat gaat duren is niet duidelijk. Het Joegoeslavië-tribunaal wil nog geen details vrijgeven over het strafrechtelijk onderzoek. Ook het Openbaar Ministerie (OM) en het Landelijk Parket van justitie willen nog niets kwijt over de zaak.
De dood van Praljak geeft de tegenstanders van het tribunaal de wind in de rug. De minister-president van Kroatië, Andrej Plenkovic, is ontevreden over het oordeel van het Joegoslavië-tribunaal en zei dat de daad van Praljak vooral getuigt van een diep moreel onrecht dat de zes Kroaten die terecht stonden, en het Kroatische volk, is aangedaan. Andere tegenstanders hebben het tribunaal er eerder van beschuldigd 'gekleurd' en 'niet objectief' te zijn.
Echt concrete gevolgen voor het tribunaal zal de dood van Praljak niet snel hebben. De rechtszaken tegen Praljak en de vijf andere verdachten waren immers de laatste van het tribunaal. Na de oprichting in 1993, in opdracht van de VN, sluit het tribunaal volgende maand na 24 jaar de deuren.
Het is de vraag of de dood van een veroordeelde ertoe kan leiden dat Den Haag, dat zich profileert als internationale stad van vrede en recht, een volgend tribunaal hierdoor kan mislopen. Waarschijnlijk zullen de consequenties meevallen, vooral ook omdat het Joegoslavië-tribunaal onder de verantwoordelijkheid van de VN valt. Het tribunaal heeft alleen de vestiging Den Haag.