Unieke geluidsfragmenten Soldaat van Oranje ontdekt: 'Dit is niet zomaar een praatje...'

'Het is eigenlijk niet echt een zoektocht geweest,' vertelt Fransen aan Omroep West, 'ik kwam het geluidsfragment bij toeval tegen op internet, bij een antiquariaat. Ik zocht gewoon op Erik Hazelhoff Roelfzema. Ik wilde het kopen, maar er werd best een prijs voor gevraagd: 300 euro voor een stapel platen waar dit tussen zat. Toch besloot ik het te doen.'

Maar de deal ging mis. Fransen wilde de stapel op een zondag ophalen en had over het hoofd gezien dat in de advertentie de zin 'nooit op zondag' stond. 'Dus toen was ik het kwijt. Maar bij toeval, dat was echt heel gek, zag ik twee jaar later op een boekenmarkt hier in Den Haag, op het Plein, eenzelfde stapel platen liggen. Dat bleek die stapel te zijn!'

Toch kon hij er in eerste instantie niets mee. 'Het zijn namelijk hele grote platen van aluminium, met een laagje erop. Die kun je niet zomaar afspelen. Het kostte nogal wat tijd om een technicus te vinden die dit wel kon. Die heb ik uiteindelijk gevonden en die heeft het gedigitaliseerd.'

Fransen noemt Hazelhoff Roelfzema, die in 2007 overleed, 'een mythische figuur'. 'Toen ik dit geluidsfragment zag, dacht ik: dit moet iets bijzonders zijn, want een andere opname uit die tijd is er niet. En hij heeft álles meegemaakt. Als je dit dan tegenkomt, wil je het natuurlijk hebben en uiteindelijk ook horen. En dat is gelukt.' Hij meldde zich in eerste instantie met zijn vondst bij het tv-programma EenVandaag van AVROTROS.

Een deel van het gesprek tussen Hertzberger en Hazelhoff Roelfzema gaat over Indië.

Hertzberger: Ik zou u iets willen vragen. Ik hoop dat u tenminste wil antwoorden. Dat u nu ambtloos militair bent, is eigenlijk naar aanleiding van Indië, is het niet?

Hazelhoff Roelfzema: 'Ja, de Indische zaak heeft me natuurlijk zeer hoog gezeten.'

Hertzberger: Wat maakt u zo vasthoudend in deze zaak?

Hazelhoff Roelfzema: 'Ach, vele dingen. Maar zeker niet in het minst dat het onbestaanbaar is dat, als je je gedurende de oorlog voor vier jaar uitgesloofd hebt voor het herstel van het koninkrijk, je onverschillig zou kunnen zitten toekijken als er nu na de oorlog ietwat mee gegoocheld wordt, om het zo maar uit te drukken.'

Hertzberger: Ik vind het jammer dat we nu op politiek terrein komen. Want men weet van mij in Nederland dat ik zelfs op de Vredesconferentie niet over politiek spreek. Dus ook nu niet. Want u zegt iets dat me toch wel erg roert. (...) Ik kan dus niet anders dan u succes wensen en u wensen dat die dingen u mogen toekomen als u hoopt dat ze binnenkort willen zijn. Ik dank u zeer.

Hazelhoff Roelfzema: 'Ik ben u zeer erkentelijk.'

'Als je Hazelhoff zo hoort, lijkt het wel alsof hij vijftig of zestig jaar oud is', vertelt Fransen. 'Maar hij was op dat moment dertig. Het is allemaal heel formeel. Kennelijk sprak men zo in die tijd. Nu is het allemaal wat informeler geworden.'

Hij vindt het gesprek 'wat cryptisch'. 'Waar gaat het eigenlijk over? Het is een heel kort interview. Waarom zo kort? Op het moment dat het gesprek politiek wordt, kapt Hertzberger het af. Maar de datum 21 oktober 1946 ligt heel dicht bij de datum van 24 april 1947. Volgens journalist Sytze van der Zee is dat de datum waarop in Nederland een staatsgreep had moeten plaatsvinden, onder leiding van Pieter Sjoerds Gerbrandy, militairen en verzetsmensen. Daar zou Hazelhoff ook een rol bij spelen. Het lijkt erop, maar ik ben natuurlijk geen historicus, dat het interview daarop gericht is. Op dát moment. Dus het is niet zomaar een praatje. Er lijkt meer te zijn...'

Fransen sluit niet uit dat er nog meer boven tafel komt. 'Want ik heb die stapel platen, negentien in totaal, nog niet allemaal kunnen afluisteren. Een aantal heeft geen label. Die platen moeten allemaal nog bekeken worden.'