Gevangenispersoneel Alphen aan den Rijn in gevaar door torenhoog ziekteverzuim

Het ziekteverzuimcijfer in de gevangenis in Alphen aan den Rijn lag de afgelopen twee jaar op gemiddeld 10 procent. Ter vergelijking; in de zorg is dat ruim 5 procent. Volgens bewaarders zijn er soms wel 60 zieken per dag. In de gevangenis in Alphen, die een vestiging heeft op de Maatschapslaan en op de Eikenlaan, werken zo'n 600 mensen.

Bewaarders kijken niet raar op van de cijfers: 'Veel mensen zijn langdurig ziek. Dat is niet zo gek, want de werkdruk is torenhoog, er zijn veel incidenten en de directie laat ons in de steek,' zegt een van hen. Veel ervaren personeel houdt het voor gezien en zoekt een andere baan. De gaten worden gevuld met extern ingehuurde, onervaren beveiligers.'

Beveiligingsbedrijf G4S levert die ingehuurde beveiligers. Volgens een woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid zitten zij op statische posten, bijvoorbeeld bij de ingang achter de balie, en hebben ze geen dagelijks contact met gedetineerden. Bewaarders in Alphen aan den Rijn vertellen een heel ander verhaal: 'Als ik 's ochtends binnenkom, dan is het afwachten met wie ik aan het werk ga. Regelmatig is het iemand van G4S met wie ik over de afdeling loop. Zij zijn niet getraind in de omgang met gedetineerden. En dat is levensgevaarlijk.'

In de gevangenis in Alphen aan de Rijn waren vorig jaar verschillende incidenten. In juli werd een gevangenispsychologe door een gedetineerde aangevallen met een stuk glas. Hij probeerde haar te wurgen en haar keel door te snijden. In januari kwam er een anonieme melding binnen dat het personeel zou worden beschoten met een kalashnikov. Uiteindelijk liep dat met een sisser af.

Gedetineerden bevestigen het personeelstekort in Alphen aan den Rijn. Nick zat er vast en is sinds kort weer vrij. Hij stapte met een stapel klachtenbrieven van mensen die samen met hem vast zaten naar Omroep West. 'Bij ons op de afdeling, met 48 gedetineerden, liepen twee bewaarders en een beveiliger. Ik zat op een Extra Zorgvoorziening (EZV). Volgens mij moeten daar vier bewaarders aanwezig zijn, maar er liepen er dus echt maar twee,' vertelt Nick.

De EZV moet een veilige en gestructureerde omgeving bieden, met een vast dag- en nachtritme, een dagprogramma, arbeid en onderwijs. Volgens Nick is daar geen sprake van: 'Er zitten mensen die extra zorg nodig hebben, die niet zelf uit hun bed kunnen of kunnen plassen. Daar wordt niks mee gedaan. Gedetineerden die het zielig vinden, gaan die mensen wassen of schoonmaken.' Een andere ex-gedetineerde bevestigt dat de EZV in Alphen een aanfluiting is. 'Bewaarders hebben een extra opleiding nodig voor die afdeling, maar dat gebeurt niet. Er wordt een gewoon regime gedraaid.'

Justitie kan zich niet vinden in het geschetste beeld: 'De Extra Zorgvoorziening is uitgerust zoals het hoort, wat betekent dat daar meer personeel beschikbaar is dan op een reguliere afdeling. EZV personeel is goed opgeleid en vakbekwaam en heeft vaker dan op een reguliere afdeling individuele contacten met de gedetineerden en is bekend met de individuele problematiek.' Het ministerie erkent dat het ziekteverzuim hoog is in Alphen aan den Rijn. 'Gevangenissen in het hele land hebben te kampen met personeelstekort maar dit wordt altijd, ook in het geval van Alphen, opgevangen door collega's en extern ingehuurde krachten.'  

Volgens een woordvoerder heeft de gevangenis in Alphen een relatief hoog percentage van medewerkers met een ernstige ziekte. Daarnaast zou de sluiting van de gevangenis in Zoetermeer en de overstap van dat personeel naar de gevangenis in Alphen de oorzaak zijn. 'Zoetermeer is sinds 2016 gesloten. De onzekerheid bij medewerkers gedurende dit proces heeft invloed gehad op het ziekteverzuimcijfer.'

Justitievakbond Juvox maakt zich zorgen over de massale inzet van ingehuurde beveiligers van G4S. 'Ze worden niet periodiek gescreend. Je weet niet wat je binnenhaalt', zegt voorzitter Marcel Smit.

Ook FNV-bestuurder Yntse Koenen vindt het een slechte zaak dat vacatures worden ingevuld door tijdelijke krachten: 'Je moet hier elkaars leven kunnen redden, je hebt een vertrouwensband nodig binnen een team. En dat kan niet als mensen er tijdelijk zitten.'

Volgens Nick en de gedetineerden die hun verhaal op papier hebben gezet, is er nog veel meer mis in Alphen. Ze zitten onterecht in het huis van bewaring (hvb) in plaats van in het minder strenge gevangenisgedeelte vanwege het personeelstekort. 'Als je in voorarrest zit en nog verdachte bent, dan kom je in het hvb. Daar zit je 23 uur op cel. Zodra je je straf hebt gehoord, hoor je naar de gevangenis te gaan. Daar mag je sporten, koken en werken. Wij waren afgestraft, maar bleven in het hvb, want er was geen plek in de gevangenis,' vertelt Nick.

Een bewaarder bevestigt dat verhaal. 'Gevangenisafdelingen worden niet geopend vanwege het personeelstekort.' Volgens advocaat en Raad van de Orde-lid Hendrik Sytema is dat een slechte zaak: 'In de gevangenis wordt gewerkt aan de resocialisatie van gedetineerden, in het hvb niet. Als dat stokt of als dat te laat begint dan komt iemand op straat te staan zonder de nodige begeleiding te hebben gehad.'

Sytema en een aantal andere advocaten in de regio vertellen dat gevangenissen in het hele land soberder zijn geworden en het met minder personeel moeten doen. Het is een landelijk probleem, maar Alphen steekt er volgens hen bovenuit. 'En veiligheid is iets wat onder druk komt te staan door dit soort personeelstekorten,' zegt Sytema.

Bewaarders zijn sceptisch over een snelle oplossing van het personeelstekort: 'Er worden alleen maar meer tijdelijke krachten ingehuurd.' Een andere bewaarder zucht: 'Het moet eerst misgaan, voordat ze met echte oplossingen komen. Hoe we nu werken is levensgevaarlijk en stressvol. Ik hou het voor gezien, ik heb ontslag genomen.'

Justitie laat weten dat er het afgelopen jaar verschillende maatregelen zijn genomen om de veiligheid te verbeteren en de werkdruk te verlagen, zoals aanpassingen in de roosters. Verder zegt een woordvoerder: 'Alphen is momenteel bezig met een wervingscampagne. Er is half mei een wervingsdag geweest, waar meer dan 100 kandidaten zich hebben gemeld.'

De FNV vindt het een beter idee om de ingehuurde beveiligers op te leiden en in vaste dienst te nemen. Verder vindt de vakbond dat er structureel geld bij moet. 'Er is jarenlang beknibbeld en beknepen op de budgetten.' Volgens Juvox is de snelste oplossing 'het ruimen van afdelingen', oftewel afdelingen in Alphen aan den Rijn sluiten en leeg laten staan. Om die reden is de gevangenis in Zoetermeer in 2016 geheel gesloten; er was te weinig personeel.