ANALYSE: De weerbarstige werkelijkheid van het Haagse cultuurcomplex

Het cultuurcomplex in aanbouw.
Het cultuurcomplex in aanbouw. © Omroep West
DEN HAAG - De Haagse gemeenteraad staat aan de vooravond van een lastige afweging. Volgens wethouder Boudewijn Revis (VVD) is het onvermijdelijk dat het cultuurcomplex op het Spuiplein miljoenen euro's duurder wordt. Deze week vraagt hij de gemeenteraad om vertrouwen in zijn plan van aanpak. Maar het geven van vertrouwen is nog niet zo makkelijk, want het verleden van het cultuurcomplex heeft wel aangetoond dat het bouwproject elke collegeperiode (toch) anders moet (kan), afhankelijk van welke partijen er aan de knoppen draaien. We spoelen even terug in de tijd.
Collegeperiode 2010 - 2014
Plan: Het Spuiforum. Kosten 181 miljoen euro
Het college (PvdA, VVD, D66 en CDA)
Deze periode moet het Spuiforum werkelijkheid worden. De coalitie heeft de ambitie om een dans- en muziekcentrum te bouwen op het Spuiplein. Het wordt het nieuwe onderkomen van het Nederlands Danstheater, het Residentie Orkest, het Koninklijk Conservatorium en de Stichting Dans- en Muziekcentrum Den Haag (DMC).
De toenmalige wethouders Marnix Norder (PvdA) en Marjolein de Jong (D66) zijn de trekkers van het project. Het ontwerp van architectenbureau Neutelings Riedijk heeft eerder een prijsvraag gewonnen. Het bureau mag het Spuiforum gaan bouwen voor een bedrag van 181 miljoen euro.
Na een groot aantal verhitte debatten, stemt een meerderheid van de gemeenteraad in met het Spuiforum. De wethouders Norder en De Jong zijn blij met het besluit. Volgens PvdA'er Norder wordt het Spuiplein 'het Broadway' van Den Haag. D66-wethouder De Jong spreekt van 'een icoon' dat iedereen in Nederland gezien moet hebben.
De oppositie
De coalitie kan tevreden achterover leunen, maar de oppositie is allesbehalve blij. De voltallige oppositie verwerpt het Spuiforum dat in de volksmond cultuurpaleis is gaan heten.
De Haagse Stadspartij is misschien wel de grootste tegenstander. Volgens voorman Joris Wijsmuller begaat Den Haag 'een historische blunder'. Hij noemt het Spuiforum een megalomaan bouwproject dat het Spuiplein verpest omdat het gebouw het hele plein beslaat. Bovendien kost het cultuurpaleis onverantwoord veel geld en kostenoverschrijdingen zijn volgens Wijsmuller gegarandeerd
Ook GroenLinks is hartstochtelijk tegenstander van het cultuurpaleis. Volgens partijleider Inge Vianen is er geen draagvlak in de stad voor het gebouw en past de miljoeneninvestering niet in tijden van economische crisis waar het land in verkeert.  
Collegeperiode 2014 - 2018
Plan: Het OCC. Kosten 176,6 miljoen euro
Het college (D66, PvdA, VVD, Haagse Stadspartij en CDA)
De verkiezingsuitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2014 is complex. D66 (voorstander van het cultuurpaleis) wint twee zetels en wordt de grootste partij van Den Haag. De Haagse Stadspartij (tegenstander van het cultuurpaleis) is de andere grote winnaar en stijgt van twee naar vijf zetels. De lokale partij heeft een harde anti-Spuiforum verkiezingscampagne gevoerd en is daarvoor beloond.
Maar hoe smeed je een coalitie met een uitgesproken voor- en een uitgesproken tegenstander? Dat blijkt niet zo makkelijk en de onderhandelingen duren daarom lang. Het lukt wel. In juni 2014 presenteren de partijen een akkoord. Het Spuiforum van Neutelings Riedijk gaat de prullenbak in en er komt een nieuw ontwerp voor nieuwbouw voor de culturele instellingen.
Het nieuwe cultuurpaleis verplaatst naar achteren zodat het plein van het Spuiplein behouden blijft en niet wordt volgebouwd. Ook gaat het nieuwe college het gehele gebied rondom het Spuiplein ontwikkelen tot een 'aantrekkelijk woon- en winkelgebied'. Dit alles voor 176,6 miljoen euro.
Wethouder Ingrid van Engelshoven (D66) is tevreden over het resultaat. Het Spuiforum dat D66 de vorige collegeperiode verdedigde was weliswaar 'een icoon' voor de stad, maar het nieuwe ontwerp is nog beter. 'We gaan het cultuurgebouw, stedenbouwkundig nog beter inpassen', zegt ze. En: 'De discussie in de stad heeft ertoe geleid dat we tot de conclusie zijn gekomen dat het toch nog beter kan.'
Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij is ook blij met het nieuwe ontwerp. Zijn verzet tegen het Spuiforum richtte zich de afgelopen jaren niet tegen de ontwikkeling op zich, maar op het ontwerp en de kosten ervan. 'We gaan een cultureel hart van de stad maken en daar was niemand op tegen', zegt hij. 'Maar het plan dat er nu ligt is beter omdat het Spuiplein behouden blijft en er kosten bespaard kunnen worden', zegt hij.
De kostenbesparing is uiteindelijk 3,5 miljoen euro. Wijsmuller garandeert dat het OCC niet duurder wordt dan de afgesproken 176,6 miljoen euro. Dat ligt vast in contracten met bouwcombinatie Cadanz. Het zijn waterdichte contracten waarin staat dat alle financiële risico's voor rekening van de bouwer zijn, zo stelt de Haagse Stadspartij-wethouder.
De oppositie
Het Spuiforum is dood, leve het Spuiforum. Dat is de reactie van de oppositie op het nieuwe ontwerp dat het college presenteert. Wat nou nieuw ontwerp? Dit is Spuiforum 2.0!
Groep de Mos is nieuw in de raad. De lokale partij is met drie zetels een grote oppositiepartij en laat geen kans onbenut om de Haagse Stadspartij erop te wijzen dat de partij kiezersbedrog heeft gepleegd. 'De Spuiforum-Nee-campagne van Joris Wijsmuller bleek alleen de snelste weg richting het pluche', zegt Groep de Mos-raadslid Arjen Dubbelaar. Hij spreekt van 'een peperdure nachtmerrie' waarbij de kosten gegarandeerd uit de klauwen zullen lopen.
Ook GroenLinks laat zich deze periode weer duidelijk horen. Partijleider Inge Vianen vindt de plannen van wethouder Wijsmuller onverantwoord. Door de manier van aanbesteden wordt de raad buitenspel gezet, vindt ze. Net als de rest van de oppositie, stemt GroenLinks tegen het OCC.
Collegeperiode 2018 - 2022
Plan: Het OCC afbouwen. Kosten 210 miljoen euro
Het college (Hart voor Den Haag/Groep de Mos, VVD, D66 en GroenLinks)
Afgelopen maart wint Groep de Mos de gemeenteraadsverkiezingen glansrijk. De lokale partij is met acht zetels de grootste in Den Haag. Samen met VVD, D66 en GroenLinks, de andere drie grote partijen in de stad, vormt de partij een coalitie. In het coalitieakkoord staat over het OCC dat het gebouw 'conform de vastgestelde uitgangspunten en raadvoorwaarden' zal worden afgebouwd.
Maar vorige week maakt VVD-wethouder Boudewijn Revis bekend dat het project toch duurder wordt, 31 miljoen euro. Hij wil elf miljoen euro uit risicopotjes van het project zelf halen en twintig miljoen extra uit andere begrotingen. In totaal gaat het project 210 miljoen euro kosten.
Revis kan niet anders zegt hij. Hij heeft geld nodig om het project vlot te trekken en de bouwer af te kopen, want er lopen verschillende arbitragezaken die mogelijkerwijs niet in het voordeel van de gemeente aflopen. Revis heeft met de bouwer afgesproken dat de gemeente een deel van de vertragingskosten en tegenvallers op zich neemt. Alle arbitragezaken zijn nu gestaakt. Ook is er geld nodig om aanpassingen in het ontwerp te doen.
Groep de Mos baalt stevig van de kostenstijging. Maar de partij zegt met zijn rug tegen de muur te staan. 'We ruimen de lijken van Wijsmuller op, die uit de kast zijn gekomen', reageert Arjen Dubbelaar van Groep de Mos. Volgens hem is het alternatief nog duurder en dat is stoppen met de bouw. 'Maar dan zadelen we de stad pas echt met een probleem op'.
GroenLinks zit ook in een lastig parket. De partij verzette zich de afgelopen jaren steeds tegen de bouwprojecten op het Spuiplein. Ze zouden onverantwoord zijn. Nu moet de partij het OCC verdedigen en krijgt daar als cadeau een forse kostenoverschrijding bij.
De oppositie
De Haagse Stadspartij is woest over de koerswijziging van het nieuwe college. 'Wij hadden de bouwer de afgelopen jaren in de tang', zegt Peter Bos van de Haagse Stadspartij. 'Alle financiële risico's waren voor rekening van de aannemer. Dit college zit er nog maar net en gaat direct al cadeautjes uitdelen op kosten van de belastingbetaler. Het getuigt van slappe knieën van de gemeente.'    
En zo zijn de rollen van de verschillende partijen de afgelopen jaren steeds veranderd met wisselende posities tot gevolg.
Woensdagochtend praat een raadscommissie van de gemeenteraad over de extra miljoenen en donderdag neemt de raad een definitief besluit. Het zal lastig worden voor de gemeenteraad om een standpunt te bepalen. Want wie heeft het de afgelopen jaren nu eigenlijk bij het rechte eind (gehad)? Wie het weet, mag het zeggen. En anders zijn er in 2022 weer nieuwe verkiezingen.