Hoe zit het nou met het Haags bakkie?

Het Haags bakkie.
Het Haags bakkie. © Omroep West
DEN HAAG - ‘Wat is een Haags bakkie? Nou, dan heb je het in ieder geval over koffie,’ zegt Sylvester Oel. Hij reageert op de Rake Vraag waarbij we jullie vroegen waar het beruchte 'Haags bakkie' eigenlijk vandaan komt. Het Haagse bakkie is een kop koffie die voor net iets meer dan de helft is gevuld. Volgens Oel had de Haagse chic vaak niet eens een half bakkie koffie over voor hun werklui.
Oel: ‘Bij de rijkelui kon je fluiten naar een bakkie. 'Je komt om te werken niet om koffie te leuten', was daar het motto.’ Daarom ging Oel vaak met zijn vader naar een Haags koffiehuis waar Haagse bakkies werden geschonken. Maar waarom?
In de koffiehuizen was het erg druk. Om ervoor te zorgen dat iedereen een bakkie koffie had, werden de kopjes maar half vol geschonken. Oel: ‘Zo kon je er zeker van zijn dat je altijd een warm en vers bakkie had.’

Het sociale Haagse bakkie van de koffiehuizen

Alexander Hijstek herkent dit uit verhalen van zijn oma. Hijstek: ‘Door halve bakkies te schenken, kon er snel een nieuwe kan gezet worden voor een volgende ronde.' Hier zou volgens zijn oma de uitdrukking ‘Haags bakkie’ vandaan komen.
Veel werklui zoals loodgieters, schilders en timmermannen kwamen naar de koffiehuizen voor het bekende bakkie, maar ook om zaken te doen. Hijstek: ‘Je kon met elkaar personeel uitwisselen en dagloners kwamen hier op zoek hier werk.’ Het Haags bakkie was hier dus vooral een sociale en praktische aangelegenheid.

Haagse zuinigheid

Een aantal officiële instanties weet niet precies waar de uitdrukking een Haags bakkie vandaan komt. Wel denken ze dat het met de Haags zuinigheid te maken heeft. Een medewerker van het Haags Historisch museum legt uit dat uitdrukkingen over zuinigheid voortkomen uit het klasseverschil tussen de mensen op stand en de arbeiders. De deftige Hagenaars 'van ‘t zand' dus versus de arme Hagenezen 'van ‘t veen'? Misschien gunden de Hagenaars de onder-hen-gestelde mensen geen koffiepauze uit gierigheid, denkt de medewerker.
Deze ervaring heeft ook kunstenaar en samensteller van een tentoonstelling over Haagse koffiehuizen Frans de Leef. Volgens hem hadden de mensen waarvoor hij ooit nog als loodgieter werkte vaak zelf geen zin om één cent te veel uit te geven. Als hij al een bakkie kreeg, dan was het van de werkster. Zo had de vrouw des huizes niet door dat hij even pauze hield.

De schone schijn van de Haagse chic

Chique mensen dronken zelf ook vaak maar halve kopjes koffie. Marc de Koster, schrijver van het woordenboek van populaire uitdrukkingen zegt hierover: ‘Dit was onder het mom dat je koffie juist in een kleine hoeveelheid moest nuttigen, en dus niet zoals het gepeupel, dat het hersenloos achterover klokte.’
Frans de Leef kent wel wat voorbeelden over Haagse zuinigheid. De Leef: ‘Om de schijn op te houden liep je als chique man of vrouw met de vioolkist onder je arm alsof je muzikant was. In werkelijkheid ging je gewoon boodschappen doen.’ Ook hadden sommige Haagse ‘rijken’ een houten ham op de tafel voor het raam staan. Zo hielden ze naar de omgeving de schijn op dat het financieel goed met ze ging. Immers konden ze zulke dure ‘etenswaar’ op tafel zetten.

Het verhaal van Tante Jo

Angela Bouland ontmoette een aantal jaar geleden als vrijwilliger in een verzorgingshuis in Rijswijk Tante Jo. Tante Jo was toen een vrouw van bijna honderd jaar oud. Een echte Haagse. Bouland: ‘Ze vertelde altijd verhalen. Een keer schonk ik te weinig koffie in en toen zei ze: ‘Zo dat is een Haags bakkie pleur.’ We hadden gelijk een klik.’
Het verhaal van Tante Jo over het Haags bakkie is dat na de oorlog koffie erg schaars was. Om ervoor te zorgen dat toch iedereen koffie kon drinken, werden de kopjes niet helemaal gevuld. ‘Zo had je toch nog wat.’

Bakkie pleur

Bouland heeft ook een eigen verhaal over het Haags bakkie. Vroeger bij haar ouders thuis werden Haagse bakkies geschonken om ervoor te zorgen dat mensen die ze niet erg mochten weer snel zouden vertrekken. ‘Als je je gasten niet wil hebben, dan schenk je gewoon een half bakkie in.’
Bouland gebruikt deze ‘tactiek’ van haar ouders tegenwoordig nog steeds. ‘Als ik visite krijg die ik niet leuk vind dan schenk ik standaard een half bakkie pleur in, dan weet ik dat ze snel weer weggaan’. Dus als je ergens op bezoek bent en je krijgt maar een half bakkie koffie, dan weet je nu hoe laat het is.
Dit verhaal is gemaakt naar aanleiding van de Rake Vraag van Eric van Rooij. Hij wilde graag weten hoe het nou precies zit met het Haags bakkie. Ben jij nou ook ergens nieuwsgierig naar? stel je vraag dan bij Rake Vragen!