Waarom greep niemand in na signalen van ontucht door waterpolocoach Koen P.?

Als hoogleraar onderzocht Marjan Olfers verschillende gevallen van misbruik in de sport. De kleine wereld is een van de redenen waarom de topsport zo kwetsbaar is. 'Bijna alle sporters vormen uiteindelijk, zeker als het gaat om topsport, een kleine wereld. Iedereen kent elkaar. In de sport zitten bovendien machts- of afhankelijkheidsrelaties, waarbij bijvoorbeeld een trainer of coach bepaalt of hij jou opstelt.' Volgens Olfers kan een coach bovendien als onvervangbaar worden gezien, waarbij wordt gedacht dat niemand anders zijn taken kan overnemen.

Dit kan ervoor zorgen dat er niet meteen wordt ingegrepen wanneer er signalen binnenkomen van 'ongewenst gedrag' bij bijvoorbeeld het bestuur van een club, zoals het geval was bij Koen P. 'De meeste mensen willen het allemaal goed doen, maar het is heel lastig als je zoiets binnenkrijgt om te weten wat er precies aan de hand is. Je weet het vaak niet. De neiging bestaat bij mensen om te denken dat het misschien niet zo erg is. Want om het allerergste te bedenken, voelt wel heel erg naar als je iemand kent. Dan denk je, kunnen we dit niet op een andere manier oplossen?'

Koen P. werd in juni opgepakt, nadat twee minderjarige meisjes aangifte deden van verkrachting en ontucht. In 2014 kwam er bij de zwembond KNZB al een melding binnen van 'ongewenst gedrag'. Volgens bronnen waar Omroep West mee sprak, ging het om een seksuele relatie met een minderjarig meisje, dat in 2011 of 2012 begon. Het meisje, dat ten tijde van de melding in 2014 net 18 was, was lid van ZVL en speelde in Jong Oranje. Koen P. was sinds 2010 assistent-jeugdbondscoach van de Jong Oranje meisjes en sinds 2011 coachte hij de dames van de Leidse waterpoloclub ZVL.

De KNZB heeft na de melding in 2014 geen aangifte gedaan, omdat 'er op basis van beschikbare informatie en verklaringen vanuit de omgeving van de betrokken sportster geen grond om tucht- of strafrechtelijk maatregelen te nemen', zo verklaart de bond. Wel werd de samenwerking met Koen P. beëindigd, maar twee jaar later kreeg hij met medeweten van de zwembond een nieuwe baan. P. ging talenten trainen bij een regionaal opleidingscentrum.

Volgens Olfers is het de bond niet direct aan te rekenen dat ze geen maatregelen heeft getroffen. 'Het is altijd lastig, want wat komt er nu precies als melding binnen?', legt ze uit. 'Het mooiste is als de sportbond dan eerst zelfstandig onderzoek gaat doen. Zelfs bij een lichter vergrijp blijkt soms dat er veel meer aan de hand is of al veel langer bezig is. Hier gaat het om een coach en een minderjarige pupil. Dan moeten eigenlijk alle alarmbellen afgaan.'

Dat doen van onderzoek is nu makkelijker dan een aantal jaar geleden. '2014 is niet 2018', zegt Olfers. 'We hebben nu pas onderzoekscommissies in de sport, die waren nog niet actief in 2014.' Daarbij zijn er de laatste jaren meerdere onderzoeken geweest naar ontucht in de sport. 'Mensen weten nu ook veel beter wat ze moeten doen. Dat je goed onderzoek moet doen en dat een zogenaamd licht vergrijp mogelijk een veel zwaarder vergrijp is of dat er veel meer mensen bij betrokken zijn.'

Ook de KNZB heeft volgens Olfers de laatste jaren grote stappen gezet. 'In de opleiding van coaches wordt het onderwerp seksuele intimidatie bespreekbaar gemaakt.' Daarbij is er volgens de hoogleraar de laatste jaren enorm geprofessionaliseerd: 'Er is inmiddels dus een onderzoekscommissie die dit werk vaker doet en weet wanneer iets naar het strafrecht kan. We hebben aanklagers in de sport om te kijken wat er precies aan de hand is.'

Wel moeten we ons blijven realiseren dat mensen van bijvoorbeeld de KNZB vaak niet opgeleid zijn voor gevallen van seksuele intimatie of ontucht. 'Het blijft mensenwerk en het blijft een moeilijk onderwerp. Als jij sportbestuurder wordt, dan word je dat voor de sport en niet omdat je zo graag iets wil doen op het gebied van seksuele intimidatie. Je vraagt nogal wat van iemand.'

Toch zijn er binnen het onderzoek naar ontucht in de sportwereld zeker nog stappen te zetten. Olfers pleit bijvoorbeeld voor een centraal systeem waardoor meldingen ook bij de overkoepelende sportorganisatie NOC*NSF komen. 'Nu is er wel een systeem dat een melding bijvoorbeeld richting het NOC*NSF gaat, maar niet iedereen meldt het door en niet iedereen weet ook de meldingen op waarde te schatten, de ernst van het feit.'

Olfers vindt dat zo'n centraal systeem niet alleen binnen de sportwereld moet blijven. 'Heel vaak zien we dat trainers of coaches die zich schuldig maken aan ernstig overschrijdend gedrag, dit mogelijk ook doen in een andere sector. In een schoolsysteem, in de zorg, in de scouting of waar dan ook. Het mooiste is dat je kunt zeggen: 'Hé, deze meneer komt ook elders voor in het systeem'. Dan gaan alle vlaggen op rood en dan weet je ook dat je direct in moet grijpen, want het is onveilig.'

De rechter heeft maandagmiddag in de Haagse rechtbank besloten dat waterpolocoach Koen P. voorlopig vast blijft zitten. Het Openbaar Ministerie verdenkt Koen P. ervan dat hij drie meisjes heeft verkracht, waarvan de eerste al in 2012. Naast de drie verdenkingen van verkrachting, zijn er ook drie aangiftes gedaan vanwege ontucht.