Tonnen voor studie naar eeuwenoude brieven en filmen van kankercellen

Museum Prinsenhof. Hier woonden de kinderen van Elizabeth Stuart
Museum Prinsenhof. Hier woonden de kinderen van Elizabeth Stuart © Omroep West
LEIDEN - Je moet het maar bedenken en het dan ook nog kunnen uitvoeren. Eeuwenoude brieven van Elizabeth Stuart bestuderen met een röntgenscanner. Of een manier ontwikkelen om individuele cellen te volgen, om zo het uitzaaien van kanker in beeld te brengen. Acht wetenschappers krijgen dankzij dit soort ideeën ieder drie ton. Zij wonnen de Ammodo Science Awards, die sinds 2015 tweejaarlijks worden uitgereikt.
Nadine Akkerman doceert aan de Universiteit van Leiden 'Vroegmoderne Engelse literatuur'. Zij bestudeerde brieven van Elizabeth Stuart, een verre voorouder van de huidige Britse koningin. Omdat die correspondentie deels nog ongeopend was, bedacht Akkerman (40) het gebruik van röntgenscanners. Haar onderzoek maakte van Akkerman 'een voorloper in het ontdekken van de rol van vrouwen in de politiek en spionage van de zeventiende eeuw', aldus de jury van de Awards. Elizabeth ontvluchtte Engeland in 1605, na een aanslag door katholieken. Europa werd in die jaren verscheurd door godsdienstoorlogen.
Elizabeth Stuart woonde vanaf 1621 zo'n veertig jaar in het huis van de twee jaar eerder omgebrachte Johan van Oldenbarnevelt aan de Kneuterdijk in Den Haag; haar kinderen kwamen terecht in het Prinsenhof in Leiden. Zij correspondeerde veel met verscheidene koninklijke families in een poging 'de protestantse zaak te behartigen', aldus Akkerman in het Vrouwenlexicon van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Stuart's politiek getinte brieven gingen ook naar haar kinderen, die belangrijke posities gingen bekleden in Europa en naar veel andere contacten: 'Zij schreef duizenden brieven en had één duidelijke politieke agenda; ze spon een web tussen gezanten, agenten, ambassadeurs, secretarissen, boodschappers, adviseurs en spionnen (...)', schrijft Akkerman.

Kindermishandeling

Een andere Leidse wetenschapper die wordt geëerd met een prijs van drie ton is Lenneke Alink. Zij viel als hoogleraar forensische gezinspedagogiek op door haar onderzoek naar kindermishandeling. Volgens de jury tilt zij 'het begrijpen van kindermishandeling naar een hoger niveau'. Zo kijkt zij naar de chaos in het huishouden waar kindermishandeling plaatsvindt, maar ook naar de stress die mishandeling en verwaarlozing teweegbrengen. Volgens het juryrapport brengt haar werk 'de oorzaken en gevolgen van dit vreselijke probleem in kaart - een belangrijke stap naar het oplossen ervan'.
De derde prijswinnaar uit onze regio is Stephanie Wehner, zij is hoogleraar aan de Technische Universiteit Delft. Wehner doet onderzoekt de mogelijkheden voor een kwantuminternet. Daarbij gaan de enen en nullen waarmee computers nu nog onderling communiceren, deels in elkaar op, wat verstrengeling wordt genoemd. Het gevolg is onder meer dat internetverbindingen die via kwantumcomputers verlopen, nooit gehackt kunnen worden.

Uitzaaien kanker gefilmd

Een andere prijswinnaar is Teun Bousema, hoogleraar epidemiologie in Nijmegen. Hij ontrafelt een parasiet die via muggen malaria veroorzaakt. Birte Forstmann, hoogleraar cognitieve neurowetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, onderzoekt de relatie tussen gedrag en de anatomie van de hersenen.
Jacco van Rheenen, hoogleraar intravitale microscopie aan de Universiteit Utrecht en groepsleider in het Antoni van Leeuwenhoek, ontwikkelde een vorm van microscopie, waardoor individuele cellen wekenlang gevolgd kunnen worden. Hij was de eerste die het proces van uitzaaiende kanker heeft gefilmd.

Arm en rijk en de bodem

Ewout Frankema is hoogleraar agrarische en milieugeschiedenis in Wageningen. Hij wil het ontstaan van de kloof tussen arm en rijk verklaren. Toby Kiers tenslotte, houdt zich bezig met de interactie tussen planten en micro-organismen in de bodem. Kiers is hoogleraar evolutionaire biologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en onderzoeker in Oxford.