Waarom schaffen we de provincie niet af?

Verkiezingsdebat Provinciale Staten
Presentatoren Ewoud Kieviet en Martine Boerkamp leiden het debat © Omroep West
REGIO - Vraag op straat wat de provincie doet en vrijwel niemand die het weet. De Provinciale Statenverkiezingen kunnen op weinig belangstelling rekenen van de kiezer, want de opkomst is al jaren laag. En de taken van de provincie kunnen ook worden uitgevoerd door het Rijk of gemeenten. Dus wat houdt ons tegen om de provincie af te schaffen?
'Als je het echt zou willen, dan kan het. Dit land kan bestuurd worden zonder provincies', zegt Joop van den Berg, oud-hoogleraar Nederlandse politieke en parlementaire geschiedenis aan de Universiteit Leiden. 'Het mag allemaal, maar ik zie het niet gebeuren', voegt de oud-senator van de Partij van de Arbeid eraan toe.
De positie van de provincies is in de Grondwet verankerd - hoofdstuk zeven, om precies te zijn. Om de provincies op te heffen, moet je dus eerst de Grondwet wijzigen - en dat is niet makkelijk. In twee kabinetsperioden moet erover worden gesproken en besloten. Dan moet er ook nog een ruime meerderheid, namelijk tweederde, in het parlement voorstander zijn. Je bent dus zo tien jaar verder.

'Echt een Randstad-discussie'

De provincie afschaffen is dus makkelijker gezegd dan gedaan. Ook al zou de politiek besluiten om de provincies af te schaffen, dan moeten alle taken wel worden overgenomen door andere overheden, legt Van den Berg uit. De provincie is onder andere verantwoordelijk voor het stimuleren van de regionale economie, ruimtelijke ontwikkeling, regionale mobiliteit en natuur, water en recreatie.
Het sentiment om de provincie af te schaffen, heerst vooral in de Randstad. Vooral in Zuid-Holland, waar mensen zich het minst verbonden voelen met de provincie - zo bleek deze week uit onderzoek van I&O Research in samenwerking met de NOS en de regionale omroepen - wordt vaak gezegd dat we de provincie beter kwijt dan rijk kunnen zijn. Van den Berg: 'Dit is echt een discussie van de Randstad. In Brabant, Limburg en Friesland zul je deze discussie minder horen. Daar zijn inwoners en provincie met elkaar gebonden door tradities.'

'Ik zie ze niet, ik hoor ze niet'

Maar deze discussie wordt ook landelijk gevoerd. Hoogleraar bestuurskunde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, Michiel de Vries, schrijft in dagblad Trouw: 'Ik zie ze niet, ik hoor ze niet en weet niet wat ze doen. Waarmee ik overigens niet wil zeggen dat zij slechte bestuurders zijn, maar wel dat hun bestuurslaag overbodig is.'
Het is niet zo gek dat De Vries de provincie niet ziet, vindt Van den Berg. Want de provincie voert ook taken uit die voor de meeste mensen onzichtbaar blijven. 'De provincie heeft een zogeheten steunfunctie. Zo gaan ambtenaren van de provincie naar gemeenten om daar de boel op orde te krijgen. En de provincie houdt toezicht op het financieel beleid van gemeenten en waterschappen.' Maar ook dat zou het Rijk in theorie kunnen doen. '

'Provincie staat dichter bij burger dan Den Haag'

Doordat in 2015 de Metropoolregio Rotterdam Den Haag is ontstaan, is de provincie in Zuid-Holland slagkracht kwijtgeraakt: namelijk de vervoersautoriteit en het stimuleren van de regionale economie. Daardoor is de roep voor het afschaffen van de provincie ook luider geworden. Van den Berg: 'Je kunt de vraag stellen: loopt het openbaar vervoer nu zoveel beter of zou je beter op provinciaal niveau afspraken maken? Rotterdam en Den Haag wilden met het opzetten van de Metropoolregio graag hun ov-bedrijven overeind houden. Maar onder een provinciale paraplu zou het natuurlijk ook kunnen.'
De voorstanders van het afschaffen van de provincies hebben gewoonweg een verkeerd beeld van deze bestuurslaag, betoogt Van den Berg. 'De provincie is bovenlokaal en kijkt naar het regionaal belang. Bijvoorbeeld bij het aanleggen en onderhoud van een provinciale weg. Strikt genomen kan het Rijk dat ook, maar het is een feit dat de provincie dichter bij de werkelijkheid staat dan Den Haag', zegt de oud-hoogleraar.

Wie legt na afschaffing provincie dan provinciale wegen aan?

Kortom, de provincie kan afgeschaft worden, maar dan moeten er eerst oplossingen worden gevonden voor alle taken die de provincie heeft. Dus wie zorgt er dan voor dat provinciale wegen worden aangelegd en onderhouden? Wie zorgt dan voor een betere kwaliteit van het grondwater? En wie kiezen dan de leden van de Eerste Kamer?
Daarnaast moet de wens voor afschaffing van de provincies dus breed gedeeld worden. Volgens De Vries durven de politieke partijen daar niet aan, omdat de partijen in de Tweede en Eerste Kamer directe banden hebben met de partijen in de Provinciale Staten. 'Daarbij is de baan van gedeputeerde of commissaris van de koning vaak een mooie afsluiting van een politieke carrière, dus waarom zou je die bestuurslaag afschaffen?', schrijft De Vries in zijn opiniestuk.

'Nieuwe constructie in de plaats'

Wie vindt dat de provincie wel afgeschaft kan worden, moet op al deze vragen - en meer - antwoorden kunnen geven. 'De enige echte vervanging zouden grote regio's kunnen zijn, zoals in Denemarken, maar dat worden toch weer een soort provincies. Je moet er dus een nieuwe constructie voor in de plaats stellen', stelt Van den Berg. 'Maar in onwetendheid schaft men alles af.'