Koninklijke Bibliotheek koopt bijzondere brief: dank je wel voor de moord

DEN HAAG - De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft een bijzondere brief verworven. Het gaat om de bedankbrief die de Spaanse koning Filips de tweede schreef aan de familie van Balthasar Gerards, de moordenaar van Willem van Oranje. Filips beschouwde Willem als staatsvijand nummer één, omdat hij de leider was van de Nederlandse opstand tegen de Spaanse overheersing. In 1580 zette Filips daarom een prijs op het hoofd van Willem van Oranje.
De Fransman Balthazar Girard, of Balthasar Gerards, zoals we hem hier kennen, woont in het Oost-Franse Franche-Comté, een gebied waar Willem van Oranje enige tijd stadhouder van is geweest. Gerards is fanatiek katholiek, aanhanger van Filips, en dus zeer kritisch op Willem van Oranje. Hij besluit uitvoering te geven aan de oproep van de Spaanse koning.
Op 10 juli 1584 schiet hij Willem neer in het trappenhuis van het Prinsenhof in Delft, waar Van Oranje dan woont. De stadhouder overlijdt ter plekke. Gerards wordt gepakt, gemarteld, ter dood veroordeeld en op een gruwelijke manier geëxecuteerd.
Forse beloning
Philips de Tweede meldt de moord en de executie per brief aan de nabestaanden van Gerards, die worden beloond met landerijen en een adellijke titel. Eigenlijk is de beloning 25.000 gouden kronen, nu zo’n 3 miljoen euro, maar dat geld moet uit de erfenis van Willem van Oranje komen en daar kan Filips niet bij.
'De brief begint met het nieuwe adellijke wapen dat de familie van Gerards krijgt,' vertelt conservator Jeroen Vandommele van de Koninklijke Bibliotheek, 'een leeuw die een bliksemschicht vasthoudt. Dat is het symbool voor de straf van God. Zo zag Filips dat, Gerards was een werktuig van God. Daarna krijg je een opsomming van de titels van Philips, dan de beschrijving van de moord en dan van de executie. Vervolgens beschrijft Filips de landerijen die de familie krijgt, met alle boerderijen en molens die erop staan.'
Landerijen kwijt
Die beloning is niet heel erg waardevast. 'De brief eindigt met een juridisch verhaal over de omstandigheden waaronder Filips de landerijen weer terug kan eisen en wat hij daar dan voor moet betalen.' Uiteindelijk raakt de familie Gerards de landerijen weer kwijt als de oudste zoon van Willem van Oranje, Filips Willem, ze succesvol terug claimt. 'De vergoeding die ze daar voor hebben gehad was niet zo ruim,' weet Vandommele.
De brief is eeuwenlang in het bezit van de familie gebleven. Het bestaan van het perkamenten document was bekend. 'Er is ook een exemplaar in het koninklijk archief in Madrid.' Vandommele vermoedt dat de brief in andere handen is overgegaan toen de familie Gerard het familiehuis moest verkopen. 'Maar dat weten we niet helemaal zeker.'
Veiling
Wel zeker is dat de brief eerder dit jaar opdook toen bekend werd gemaakt dat hij geveild zou worden. 'We werden getipt door een bevriende erfgoedinstelling, en toen hebben we meteen een bod uitgebracht.' Hoeveel er is betaald wil Vandommele niet zeggen, maar voor aanvang van de veiling is de verkoopprijs vastgesteld op 4200 euro, zo meldt een lokale journalist in Frankrijk. Onduidelijk is wat er uiteindelijk is betaald.
De brief is een belangrijk document, vindt de conservator van de KB: 'dit gaat over een keerpunt in de vaderlandse geschiedenis, dus het is heel belangrijk dat wij dit nu in huis hebben.' Op 10 juli is de brief te bewonderen in het KB Café, dan wordt er ook een lezing over gegeven. Daarna wordt het perkament opgeborgen in het magazijn. Wie langs wil komen moet zich aanmelden.