Museumstad Leiden lonkt naar positie in top 3

In 2018 eindigde Leiden volgens marketing-expert EM-cultuur op de zesde plek in de top 10 van meest bezochte museumsteden. Behalve de vier grote steden, moest het ook Arnhem voor zich dulden. Het verschil met koplopers Amsterdam (12 miljoen bezoekers) en Den Haag (2,6 miljoen) is zo groot dat een notering in de top 2 niet realistisch is, maar Arnhem lijkt met 842.000 bezoekers, zeker nu De Lakenhal en Naturalis weer open zijn, een eenvoudig te nemen horde.

De vraag is dus of Leiden, met 706.000 museumbezoekers, ook de twee andere grote steden achter zich kan laten? Rotterdam en Utrecht trokken vorig jaar respectievelijk 1,2 miljoen en 1,3 miljoen bezoekers. Dat verschil is best wel groot. Toch gelooft de gemeente Leiden in een schriftelijke reactie dat dat verschil overbrugbaar is: 'Jazeker! Wij zijn ervan overtuigd tot de top 3 te kunnen doordringen. Ook omdat nog niet alle Leidse musea actief hebben ingezet op internationale toeristen. Daarnaast zijn de meeste Leidse musea nu ook online te boeken en beter ingericht op een groeiend aantal bezoekers.'

Dankzij de recente verbouwingen zijn de Leidse musea in ieder geval goed voorbereid op de toekomst. Dat geldt al helemaal voor het vernieuwde Naturalis dat donderdag officieel wordt geopend: 'We openen een topinstituut op gebied van biodiversiteit. Een modern, duurzaam, toekomstbestendig gebouw met alle faciliteiten voor het ontdekken, onderzoeken en behouden van de natuur. Door gebruik van duurzame materialen die op een mooie manier verouderen is het nieuwe Naturalis klaar voor de toekomst.'

Belangrijke reden voor de uitbreiding van Naturalis is het aantal bezoekers: 'Voor Naturalis was de nood hoog. Het oude museumgebouw werd gebouwd voor 150.000 bezoekers per jaar, maar het bezoekersaantal groeide de laatste jaren enorm; in 2016 hadden we al ruim 410.000 bezoekers. Het was voor onze bezoekers niet altijd meer comfortabel en er was ook geen ruimte om onze bijzondere en soms grote collectiestukken te laten zien. Bovendien schoten de faciliteiten ernstig tekort.'

In het nieuwe pand hoopt Naturalis nu jaarlijks 450.000 bezoekers te trekken. Ook de vier grote andere musea in Leiden hebben het aantal bezoekers na de verbouwing zien groeien. Het Rijkmuseum voor Oudheden trekt sinds de verbouwing in 2015 rond de 220.000 museumliefhebbers. De bezoekcijfers van het Museum voor Volkenkunde zijn sinds 2012 met 130.000 bezoekers al jarenlang stabiel.

Museum Boerhaave verwacht na het recordjaar van 2018 (106.000 bezoekers) in 2019 opnieuw een record te kunnen noteren. Daarbij speelt volgens directeur Amito Haarhuis zeker ook een rol dat het museum dit voorjaar is uitgeroepen tot European Museum of the Year: 'We merken dat het aantal buitenlandse gasten is toegenomen. En ook veel Nederlanders die nog nooit hier zijn geweest, zijn hierdoor nieuwsgierig geworden.' Museum De Lakenhal heeft sinds de opening twee maanden geleden al 45.000 mensen over de vloer gehad. Als het in dat tempo doorgaat wordt misschien zelfs het topjaar 2006 overtroffen. Toen werden in twaalf maanden tijd 120.000 bezoekers ontvangen.

De gemeente Leiden gaat er zelf ook vanuit dat het aantal museumbezoekers de komende jaren verder zal stijgen. De musea zijn dan ook een belangrijke partner voor de gemeente: 'Leiden is een stad van kennis en cultuur en de verzamelwoede van de vele wetenschappers die hier vertoefden, resulteerde onder andere in de musea die we hier nu hebben.'

Amito Haarhuis van Museum Boerhaave kan dat onderschrijven: 'Dat is historisch zo gegroeid, want Leiden heeft de oudste universiteit van Nederland. Het heeft dus een rijke geschiedenis en het verklaart ook waarom er zoveel rijksmusea zijn.'

Hoewel er op het gebied van educatie (met het verwonderpaspoort) al goed met de andere musea wordt samengewerkt, vindt Haarhuis dat het beter kan: 'Een uitgelezen kans daarvoor is het jaar 2022 als Leiden European City of Science is. De bedoeling is dat we dan een gezamenlijk thema uitventen met alle musea en culturele instellingen: De Scheppende Mens. Zoals we dat dit jaar nu ook doen met het Rembrandtjaar. In 2023 zou dat een vervolg kunnen krijgen met het thema De Vernietigende Mens.'

Met vijf rijksmusea (Museum Volkenkunde, Museum Boerhaave, Naturalis, Rijksmuseum van Oudheden, Japanmuseum Sieboldhuis) en twee stedelijke musea (Museum De Lakenhal en Molenmuseum De Valk) heeft Leiden een hoge museumdichtheid. Volgens Museum Volkenkunde maakt dat museumstad Leiden zeer aantrekkelijk voor een bezoek: 'Leiden heeft, als relatief kleine stad, veel belangrijke musea met een divers aanbod. En dat allemaal op loopafstand van elkaar in een prachtige historische binnenstad. Nu De Lakenhal weer is heropend en binnenkort Naturalis de deuren weer opent, is het aanbod van de musea in de stad weer volledig.'

Dat dat kansen biedt voor museumstad Leiden is voor het Museum van Oudheden overduidelijk: 'De uitstraling is cruciaal. Uit publieksonderzoek blijkt dat driekwart van onze bezoekers voor de tentoonstelling naar Leiden kwam. Men komt dus niet voor de leuke binnenstad en pakt een museum mee. Nee, het is andersom: het publiek komt voor een museum en pakt de binnenstad mee.'

Leiden onderstreept dat de gemeente al een goed imago heeft als museumstad. Maar realiseert zich ook dat het altijd beter kan. Zelf geeft het daarom een museumfolder uit. Daarnaast voeren Leiden Marketing en de Leidse hotels en musea samen met uitgevershuis Sanoma een campagne om meer bezoekers te trekken. De gemeente voorziet dan ook een groei in het aantal museumbezoekers: 'Groei is mogelijk door in te zetten op internationale toeristen. En we verwachten ook dat er veel Nederlandse toeristen op de verbouwde musea af komen.' En dat biedt uitzicht op een notering in de top 3 van best bezochte museumsteden in Nederland.