Kunstmuseum Den Haag heeft stiekem toch ook Waterlelies van Monet

Speciaal voor de tentoonstelling Monet, tuinen van verbeelding werd Monet’s Blauweregen gerestaureerd. Het uitgebreide onderzoek dat daaraan voorafging riep volgens restaurateur Hoppe meteen allerlei vragen op: 'Ik zag heel veel schade in de verflaag en het doek. Maar omdat het doek was afgeschermd met een tweede doek, kon ik geen gaatjes zien. Die waren afgedekt. Dus ik kon heel moeilijk inschatten hoe groot die schade was. Waar zitten die gaatjes? Hoeveel zijn het er? Wat zit er achter? En waarom is het beschadigd?'

Om dit te kunnen onderzoeken werden speciale röntgenfoto’s gemaakt. Maar liefst 36, vanwege de enorme omvang van het doek. Hiermee konden alle lagen in beeld worden gebracht en zodoende ook de conditie van het schilderij: 'Ik kon meteen zien dat het doek behoorlijk beschadigd was. Dus die vraag was meteen beantwoord. Maar tot mijn grote verrassing zagen we ook heel goed kwaststreken die waterlelies vormden, onder de Blauweregen. Dus het is ooit begonnen als waterlelieschilderij.'

Voor Hoppe was dat heel spannend, want Monet heeft maar een paar schilderijen van de Blauweregen geschilderd: 'En dan vraag je je als restaurateur natuurlijk af: welk schilderij was nou de eerste van die zeven bewaarde Blauweregen? En omdat onder dit schilderij nog waterlelies zitten, is het heel verleidelijk om te denken dat dit het overgangsstuk is. Dit is misschien de eerste Blauweregen.'

Blauweregen maakte onderdeel uit van misschien wel Monet’s belangrijkste werk Le Grand Décoration, een grote installatie van doeken waar je in het landschap staat van Monet’s eigen tuin. Omdat de ruimte in het Musée de l’Orangerie, waarin het geëxposeerd zou worden, niet hoog genoeg was, heeft hij de Blauweregens echter nooit afgemaakt en kreeg het toen ook niet de erkenning die het later wel kreeg.

In eerste instantie wordt Monet’s reeks van Blauweregen namelijk niet zo enthousiast ontvangen als zijn Waterlelies. Maar volgens Hoppe is dat dus niet zo verbazingwekkend: ‘Blauweregen was bedoeld als een soort van sluitstuk. Dus je ziet alleen maar bloemtrossen, dus veel decoratiever als de Waterlelies. Je zit niet zo in het landschap. Maar als je het ziet is het prachtig, want het heeft een waanzinnige kleurintensiteit. En dat vind ik juist heel mooi aan dit schilderij.’

Belangrijke vraag die bij het onderzoek ook moest worden beantwoord was of het schilderij ook uitgeleend kon worden aan andere musea. Hoppe: ‘Dat is niet het geval. Het is een bijzonder kwetsbaar schilderij, ook na de restauratie. Mede door al die schade die het doek heeft opgelopen. Maar die schade is zelf ook een stukje geschiedenis van het schilderij.’

Blauweregen is tijdens de Tweede Wereldoorlog beschadigd, toen de geallieerden in 1944 in de buurt van Giverny, de woonplaats van Monet, zware bombardementen uitvoerden. ‘Door die bombardementen zijn de dakramen in het atelier van Monet gesneuveld. Door die knallen vlogen er glassplinters en stukjes metaal rond. Het aardige is dat je aan de achterkant dus nog stukjes glas en metaal aantreft. En die willen we er ook niet uithalen, want dat is een heel mooi document van wat dit schilderij is overkomen. Het krijgt daarmee een persoonlijke geschiedenis.’

Nog een opmerkelijke ontdekking tijdens de restauratie is het vernis dat wordt aangetroffen op het doek. Een procedé waar Monet al jarenlang mee was gestopt. En omdat het ook een synthetisch vernis is, kan met zekerheid worden vastgesteld dat het er later op is aangebracht. Om het schilderij terug te brengen naar de oorspronkelijke staat was nog een enorme klus: ‘Ik heb zeker drie maanden lang, stuk voor stuk, het vernis verwijderd.’

Het resultaat van die behandeling was volgens Hoppe voor iedereen een grote verrassing: ‘Iedereen die hier binnenkwam riep: Wauw, wat krijgt het kleur.’ Meestal zorgt het aanbrengen van vernis ervoor dat het diepte geeft, maar bij Blauweregen werkte dat gek genoeg precies andersom. ‘Het vernis vervlakte het schilderij. Door het vernis te verwijderen werden de kleuren veel intenser. Dat was heel mooi om te zien.’

Tijdens de restauratie heeft Hoppe een enorme bewondering gekregen voor de werkwijze van Monet: ‘Als je van dichtbij kijkt dan zie je een wirwar van penseelstreken, en als je dan uitzoomt dan zie je wat het moet voorstellen: een Blauweregen. Maar hij doet dat niet door de werkelijkheid keurig na te schilderen. En dat is moeilijk uit te leggen, maar hij heeft zo’n lef om kleuren op het doek te zetten, op een losse manier. Dus het lijkt chaotisch, maar hij wist heel goed waar hij mee bezig was.’

Als restaurator ziet Hoppe zichzelf als een dokter: ‘Het schilderij komt met klachten naar mijn atelier en dan probeer ik zoveel mogelijk de klachten te verhelpen. Maar het is natuurlijk hartstikke leuk als je dit soort ontdekkingen doet. En dat is zeker niet dagelijkse kost. Maar dat is niet het doel van mijn behandeling.’

Hoppe kijkt nu uit naar moment dat Monets Blauweregen na jarenlange afwezigheid weer op zaal is te zien: 'Ik hoop heel erg dat ze denken: wat is hier gebeurd? Wat ook bepalend wordt is de nieuwe lijst die er omheen hangt. Het hing hier in een metalen vitrine, met een glasplaat ervoor. Dankzij een gulle sponsor zit er nu een lijst omheen met een origineel profiel uit de jaren twintig, dus uit de tijd van Monet. Het zit nu achter ontspiegeld plexiglas. Een stuk mooier dan het was.'