Haagse vreugdevuren: hoe de risico's van een traditie steeds groter werden

Het vreugdevuur op het strand van Scheveningen
Het vreugdevuur op het strand van Scheveningen © ANP
DEN HAAG - Geen vreugdevuren op het strand van Scheveningen en Duindorp dit jaar. Dat is sinds een week zonneklaar. Deze streep door de rekening is de oorzaak van onrust in de stad. Verschillende avonden steken relschoppers vuurwerk af, ontstaan er brandjes en moet de ME optreden. De politie verricht tientallen arrestaties. Hoewel veel Duindorpers en Scheveningers het geweld afkeuren, is er ook begrip voor het sentiment dat leeft onder de bouwers van de vreugdevuren. Zij hebben het gevoel dat de gemeente hun traditie afpakt. Hoe heeft het zover kunnen komen?
De conclusie van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) is half oktober helder: de organisatie van de vreugdevuren op het Haagse strand moet compleet anders. De OvV deed onderzoek naar de vonkenregen die vorige jaarwisseling grote schade toebracht aan Scheveningen.
Uit het rapport blijkt dat de gemeente nooit grip heeft gekregen op het proces en de bouwers op hun beurt zo min mogelijk bemoeienis wilden van 'buiten'. De vreugdevuurorganisaties schonden afspraken en de autoriteiten handhaafden niet. Volgens de OvV was er een sfeer ontstaan waarbij de vuren koste wat kost door moesten gaan. 'Uiteindelijk leek de wens om de vrede te bewaren door de ontsteking van het vuur door te laten gaan steeds de doorslag te geven', staat in het rapport.

Niet te beheersen

Voor een verklaring hiervoor moeten we terug in de tijd. De twee vreugdevuren op het strand blijken lange tijd het ei van Columbus. In de jaren tachtig zijn er in de stad talloze vreugdevuren die door de brandweer niet meer te beheersen zijn. Het zorgt voor grote problemen en overlast.
De oplossing wordt gevonden in het toestaan van 'gedoogvuren' waardoor de rust terugkomt in de wijken. Op het strand van Duindorp komt een vreugdevuur en ook komt er één op het Scheveningse strand. Het evenement groeit uit tot een traditie die van generatie op generatie gaat en waar jong en oud het hele jaar naartoe leeft.

Hoogste stapel

Aanjager van de traditie is de strijd tussen Duindorp en Scheveningen met als inzet: wie bouwt de hoogste stapel? De rivaliteit tussen de twee groepen bouwers is groot en de wedstrijd belangrijk. Die zorgt voor een gevoel van verbondenheid en saamhorigheid.
Pallets stapelen voor de opbouw van het vreugdevuur in Scheveningen.
Pallets stapelen voor de opbouw van het vreugdevuur in Scheveningen. © Archief
Maar die rivaliteit zorgt er ook voor dat de traditie steeds risicovoller wordt. De stapels gaan hoger en hoger de lucht in want Duindorp wil niet verliezen van Scheveningen en Scheveningen niet van Duindorp. In die titelstrijd blijkt veel geoorloofd.

Risico's

In de oudejaarsnacht van 2013 op 2014 blijkt voor het eerst welke risico’s er kleven aan de vreugdevuren. De vuurstapel op Scheveningen valt al brandend om. Er zijn geen slachtoffers, omdat de stapel niet richting het publiek kantelt.
Voor toenmalig burgemeester Jozias van Aartsen is het incident wel aanleiding om de jaarwisseling hierna de touwtjes steviger in handen te nemen. Hij stelt een convenant op waarin afspraken tussen de bouwers, de politie, de brandweer en de gemeente vastgelegd worden. Het zijn afspraken over onder andere bouwhoogte (dan nog maximaal 15 bij 15 meter), bouwtijden en veiligheidsmaatregelen.

Onverantwoorde veiligheidsrisico's

Maar de jaren daarna blijkt dat de vreugdevuurorganisaties de afspraken uit het convenant niet naleven. In mei 2016 schrijft Van Aartsen aan de gemeenteraad dat de stapels veel hoger zijn geworden dan in het convenant is vastgelegd en dat de organisaties veiligheidsafspraken niet zijn nagekomen. 'Daardoor zijn er onverantwoorde veiligheidsrisico’s genomen voor omstanders en bouwers', schrijft hij. Ook noemt hij de 'huidige situatie uit veiligheidsoogpunt onacceptabel'.
Om de vuren beter te kunnen beheersen stelt Van Aartsen voor om het wedstrijdelement uit het evenement te halen. Dat is voor de bouwers onbespreekbaar, omdat de strijd voor hun juist de kick is van de traditie. Ze krijgen hun zin. De maximale bouwhoogte gaat zelfs omhoog naar 35 meter. Volgens Van Aartsen is deze hoogte acceptabel. Alhoewel de seinen op rood lijken te staan, mag de wedstrijd doorgaan.

Teugels vieren

In 2017 neemt Pauline Krikke als nieuwe burgemeester van Den Haag het stokje van Van Aartsen over. Zij laat de teugels vieren en stelt geen nieuw convenant op. Ze verwijst slechts naar een ouder convenant dat 'onverkort' zou gelden. Volgens de OvV is dit de duidelijkheid van de afspraken niet ten goede gekomen. 'Het niet periodiek bevestigen van de afspraken komt de bekendheid met de afspraken, de aanvaarding ervan en de precieze inhoud van hetgeen is overeengekomen niet ten goede', staat in het rapport.
De boulevard van Scheveningen tijdens de vonkenregen
De boulevard van Scheveningen tijdens de vonkenregen © Regio15
Tijdens de jaarwisseling van 2018 op 2019 wordt door de vonkenregen pijnlijk duidelijk hoe ernstig de traditie uit de hand is gelopen. De stapels zijn gegroeid tot zeker 48 meter, meer dan 10 meter hoger dan de afgesproken 35 meter.

Interne evaluatie

Op 1 januari 2019 kondigt Krikke in een persconferentie een grondige evaluatie aan die door de directeur veiligheid van het Haagse stadhuis zal worden opgezet. Maar deze interne evaluatie wordt niet gepruimd door de gemeenteraad. De raad vindt dat op deze manier de slager zijn eigen vlees keurt. Ook het voorstel van Krikke om het Instituut Fysieke Veiligheid in te schakelen keurt de raad af. Reden is dat ze vanuit haar functie algemeen bestuurslid is van deze organisatie. Daardoor ontstaat het beeld van belangenverstrengeling.
Schade na de vonkenregen.
Schade na de vonkenregen. © Omroep West
Uiteindelijk laat de OvV weten dat het een onafhankelijk onderzoek naar de vonkenregen wil doen. De Onderzoeksraad maakt daarbij direct duidelijk dat het onderzoeksrapport pas in het najaar klaar zal zijn. Iedereen realiseert zich dat het door dit tijdspad weleens ingewikkeld kan worden om de aanbevelingen van de OvV op te volgen. De verwachting is dat de OvV in elk geval zal adviseren niet meer met een convenant te werken, maar om de vuren voortaan te 'vergunnen'. En een vergunningsprocedure kost tijd.

Rapport afwachten

Tot de presentatie van het OvV-rapport gebeurt er nagenoeg niets. De bouwers beginnen normaal gesproken al in februari met het organiseren van de vuren maar zitten nu op hun handen. Burgemeester Krikke stelt zich op het standpunt dat ze pas afspraken wil maken met de bouwers, als het OvV-rapport klaar is. Dan moet duidelijk zijn of de vuren door kunnen gaan en onder welke voorwaarden.
De Haagse Stadspartij probeert ondertussen met de motie 'Geen plannen, geen vlammen' burgemeester Krikke te bewegen om alvast een toekomstplan voor de vreugdevuren te maken. 'Als dat plan er voor 1 oktober niet is, dan moeten de vreugdevuren dit jaar worden afgeblazen', vindt Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij. Maar Krikke wil daar niets van weten. Zij blijft herhalen dat ze eerst de resultaten van het onderzoek wil afwachten. De raad wilde toch zo graag dat de OvV onderzoek zou doen? De consequentie daarvan is dat er pas na de zomer conclusies liggen, redeneert zij. De motie krijgt geen meerderheid.

Corruptie

Maandag 30 september 2019 begint een spannende week, weet iedereen op het stadhuis. Dit is de week waarin het lang verwachte OvV-rapport gepresenteerd wordt. Maar nog voor het rapport op tafel ligt, gebeurt er iets waar niemand op gerekend heeft. Twee Groep de Mos-wethouders worden beschuldigd van corruptie. Op dinsdag 1 oktober doet de rijksrecherche een inval in de woningen van Richard de Mos en Rachid Guernaoui. Ze ontkennen schuld, maar de coalitie valt uiteen. Collegepartijen VVD, D66 en GroenLinks zeggen het vertrouwen op in coalitiegenoot Hart voor Den Haag/Groep de Mos.
Twee dagen later, op 3 oktober, verschijnt het OvV-rapport 'Vliegvuur op Scheveningen' met vernietigende conclusies voor de gemeente en de bouwers van de vreugdevuren. Krikke zegt eerst nog niet aan aftreden te denken maar een paar dagen later besluit ze toch op te stappen. Daarmee is de bestuurlijke chaos compleet. Het college is twee wethouders en een burgemeester kwijt en er is geen meerderheidscoalitie meer. Regie op beslissingen rond de vreugdevuren is er niet.

Waarnemend burgemeester

Johan Remkes wordt gevraagd om als waarnemend burgemeester orde in de chaos te scheppen met als speciale opdracht om beslissingen te nemen over de vreugdevuren. Hij begint met een van de belangrijkste aanbevelingen van de OvV: het starten van een vergunningprocedure. En hij stelt een nieuwe bouwhoogte vast. De stapels mogen niet hoger dan 10 bij 10 bij 10 meter zijn. De bouwers leggen zich neer bij deze afmeting.
Maar zoals verwacht is de tijd kort. Te kort, zo blijkt aan het einde van de rit. De vergunningen kunnen niet afgegeven worden omdat belangrijke informatie ontbreekt, de hulpdiensten geen positief advies afgeven en er volgens de gemeente geen sprake is van professionele vreugdevuurorganisaties.

Strenge eisen

De bouwers zijn teleurgesteld en vinden dat de gemeente onmogelijke eisen aan ze heeft gesteld. Maar volgens Remkes zijn die strenge eisen nu eenmaal het gevolg van de keuze voor een vergunningprocedure. Hoe dan ook: dit jaar zijn er in Den Haag geen vreugdevuren. Geen gedoogde vuren in elk geval.
Wat sommigen al voorspelden gebeurt afgelopen week. In Duindorp en andere plekken in de stad worden brandjes gesticht en zoeken relschoppers de confrontatie met de politie. Na jaren van gedogen omwille van de lieve vrede wil de gemeente zich ditmaal niet meer laten intimideren. 'Het geweld is onacceptabel en wij laten ons niet chanteren door de dreiging met geweld', aldus burgemeester Remkes.

Aanval op Remkes

De Scheveningse bouwers vallen vrijdagavond in een verklaring op Facebook burgemeester Remkes aan. Remkes zou vooral de houding hebben dat hij zich niet wil laten chanteren en 'met opgestroopte mouwen met zijn hakken in het zand staan'. Vreugdevuren zijn onderdeel van de cultuur en identiteit van Scheveningers, Duindorpers en Hagenezen, stellen de bouwers. 'Alles waar wij voor staan wordt er met wortel en al uitgetrokken.'