Vonkenregen, miljoenenblunder en vermeende corruptie: het turbulente jaar van Den Haag

Het jaar 2019 begint voor Den Haag dramatisch. Vanaf het vreugdevuur op het Scheveningse strand komen brokken en brokjes brandend hout los die over Scheveningen waaien. Bezoekers, bewoners en hulpverleners staan doodsangsten uit. De brandweer zet alles op alles om alle vuren die ontstaan te blussen. Maar niet overal kan de brandweer zijn en dus proberen bewoners ook zelf de eerste brandjes te blussen en hun dak nat te houden zodat hun huizen niet in brand vliegen. Wonder boven wonder vallen er geen gewonden, maar de schade aan woningen, auto's, fietsen en straatmeubilair is groot.

De vonkenregen zet de verhouding tussen burgemeester Pauline Krikke en de gemeenteraad direct onder druk. Op een persconferentie op 1 januari kondigt Krikke aan dat de gemeente een grondige evaluatie naar het drama zal doen. Dit stuit de gemeenteraad tegen de borst, want dit is een geval van de 'slager keurt zijn eigen vlees'. Ook het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) kan niet op instemming rekenen, want Krikke is vanuit haar functie bestuurslid van deze organisatie. Uiteindelijk wordt op 9 januari bekend dat de gerenommeerde Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) onderzoek gaat doen. De raad is tevreden.

Een ander punt dat de raad Krikke onder haar neus wrijft, is een uitspraak die de burgemeester tijdens de persconferentie op 1 januari doet in een interview met Omroep West. Ze zegt daarin dat de bouwers van de vreugdevuren 'zich niet aan de gemaakte afspraken hebben gehouden'. Krikke schuift hiermee de schuld alvast in de schoenen van de bouwers, terwijl het onderzoek nog niet eens begonnen is, oordeelt de gemeenteraad.

Er volgen nog meer stekelige debatten. Bijvoorbeeld over het wel of niet openbaar maken van het convenant waarin de afspraken tussen de bouwers en de autoriteiten staan. Krikke wil dit eerst niet, dan wil ze het convenant alleen ter inzage leggen voor de gemeenteraad en uiteindelijk geeft ze het complete gemeentelijke vreugdevurendossier van de afgelopen vijfentwintig jaar vrij.

Op 14 februari is het zover. Het vreugdevurendossier wordt openbaar gemaakt. Journalisten krijgen een briefing van de gemeente zodat ze hun weg een beetje kunnen vinden door de 1800 documenten, 700 video's en 1400 foto's.

Het gaat om video's en foto's van de brandweer en de politie, maar ook van bijvoorbeeld ooggetuigen die hun materiaal aan de gemeente hebben afgestaan. Ook zitten in het dossier openbare raadsstukken, verslagen van niet-openbare vergaderingen van de lokale driehoek waarin politie, justitie en de burgemeester zitten, mailwisselingen en sms-berichten. Al met al een zeer omvangrijk dossier.

Op 22 maart zit de gemeenteraad een jaar in het zadel. De samenwerking tussen coalitiegenoten Hart voor Den Haag/Groep de Mos, VVD, D66 en GroenLinks loopt niet eens zo slecht, laat een inventarisatie van Omroep West zien. Vooral de politieke tegenpolen Groep de Mos en GroenLinks zijn hechtere bondgenoten dan verwacht. Groep de Mos stemt mee met bijna tachtig procent van de moties die GroenLinks indient en andersom stemt GroenLinks voor 61 procent van de Groep de Mos-moties.

Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat oppositiepartij PvdA na jaren van besturen, geen voet meer aan de grond krijgt in de gemeenteraad. Het overgrote deel (86%) van de moties die de sociaaldemocraten tot dan toe hebben ingediend, wordt door de raad weggestemd.

Op 4 april wordt op het Haagse stadhuis een kapitale fout gemaakt. Op de afdeling Sociale Zaken is bij het overmaken van premies een punt met een komma verwisseld en daarom hebben 69 bijstandsgerechtigden in totaal 2,5 miljoen euro teveel gekregen van de gemeente. Het grootste bedrag dat teveel op een rekening terecht is gekomen is 108.117 euro en het laagste bedrag is 7.419 euro.

De gemeente ontdekt de fout al na een paar uur en gaat direct aan de slag om het geld terug te krijgen. Dat lukt, op 28 duizend euro na. Drie mensen hebben dit totaalbedrag uitgegeven, naar eigen zeggen aan het afbetalen van schulden. Met hen wordt een 'coulante' betalingsregeling afgesproken. Wethouder Financiën Rachid Guernaoui (Hart voor Den Haag/Groep de Mos) gaat door het stof en kondigt een onderzoek naar de oorzaak van de fout aan.

In mei komen de ideologische verschillen tussen Hart voor Den Haag/Groep de Mos en GroenLinks aan de oppervlakte. De sinterklaasintocht is dan nog ver weg, maar de zwarte pieten-discussie houdt de Haagse coalitie bezig en veroorzaakt tweespalt.

GroenLinks wil namelijk op 15 mei een werkbespreking over de kleur van de pieten houden. Een werkbespreking is een vergadering waarin de raad zichzelf laat informeren door allerlei betrokkenen en er geen politiek debat plaatsvindt.

Maar op de sprekerslijst staan alleen tegenstanders van Zwarte Piet en geen verdedigers van de traditie. Daarom weigert coalitiegenoot Hart voor Den Haag bij de bespreking aanwezig te zijn en wordt de vergadering afgeblazen.

Een paar maanden later, op 12 september is er alsnog een politiek debat over de sinterklaasintocht. Daar laat Hart voor Den Haag verstek gaan en sneert richting coalitiegenoot GroenLinks: 'Terwijl wereldvreemde partijen in hun eigen bubbel debatteren over de sprookjesfiguur Zwarte Piet, zijn wij liever aan het werk voor de stad.'

Een maand na de afgeblazen werkbespreking over Zwarte Piet, komt een ander gevoelig punt op de politieke agenda die de verschillen binnen de coalitie blootlegt. Het gaat om Duindorp. D66 en GroenLinks willen dat er onderzocht wordt of er in Duindorp sprake is van discriminatie. Aanleiding zijn signalen uit de wijk die erop zouden wijzen dat mensen met een andere etnische achtergrond, uit de wijk gepest worden. Als de feiten over discriminatie in Duindorp boven water komen, kunnen er mogelijk oplossingen gezocht worden, vinden de twee partijen.

Hart voor Den Haag/Groep de Mos en de VVD verzetten zich met hand en tand tegen het discriminatieonderzoek. Zij vinden dat zo'n onderzoek stigmatiserend werkt voor de Duindorpers omdat Duindorp als een bijzonder geval wordt behandeld. De voorstanders van een onderzoek maken zich schuldig aan wat ze zelf zeggen te bestrijden: het wegzetten van een bevolkingsgroep, stelt de VVD.

Maar een meerderheid van de gemeenteraad wil dat het onderzoek er toch komt. Wethouder Boudewijn Revis (VVD) belooft daarom dat de gemeente 'publieke dialogen' zal starten. Dat zijn gesprekken tussen gemeente en bewoners over hun woon- en veiligheidsbeleving.

In juli probeert de gemeenteraad meer zicht te krijgen op een hoofdpijndossier waar al jaren geen beweging in zit. Dat is de gewenste verplaatsing van de raamprostitutie in de Doubletstraat en de Geleenstraat. De prostitutie, en vooral de bezoekers die deze bedrijfstak aantrekt, zorgt voor grote overlast voor de buurt.

Een werkbespreking met belangenorganisaties voor sekswerkers, bewoners en projectontwikkelaars moet duidelijk maken hoe betrokkenen denken over een eventuele verhuizing. Belangenorganisaties waarschuwen in de vergadering voor risico's die de verplaatsing met zich meebrengen. Zo kunnen sekswerkers uit beeld verdwijnen als de ramen gesloten worden, zonder dat er een goede nieuwe plek is. Een plan voor de Doubletstraat en de Geleenstraat is er nog altijd niet.

En weer botsen Hart voor Den Haag/Groep de Mos en GroenLinks. Dit keer is er een politieke afval-oorlog ontketend. Hart voor Den Haag start in augustus een petitie waarin de partij GroenLinks-wethouder Liesbeth van Tongeren oproept om de ondergrondse afvalcontainers vaker te legen. Dat zou nodig zijn omdat er naast de containers regelmatig vuilnis blijft staan. Dat zorgt voor zwerfafval en het trekt ratten en meeuwen aan.

Coalitiegenoot GroenLinks is bijzonder verbaasd over de petitie. De partij vindt dat Groep de Mos het probleem afschuift terwijl de eigen wethouder, Richard de Mos, verantwoordelijk is voor het tegengaan van zwerfafval. 'Laat De Mos zelf aan de slag gaan', is de reactie van GroenLinks-fractievoorzitter Arjen Kapteijns daarom.

Het najaar is zoals altijd het moment waarop het college komt met de begroting voor het nieuwe jaar. Op donderdag 12 september presenteert wethouder Rachid Guernaoui (Hart voor Den Haag/Groep de Mos) zijn plannen. Vanwege de tekorten op de jeugdzorg en de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) en door een flink lagere uitkering van het Rijk uit het Gemeentefonds, zijn de financiële problemen voor Den Haag opgelopen, zo blijkt.

Daarom gaat het college de komende jaren 34 miljoen euro besparen op de zorgkosten. Ook gaat het stadsbestuur nog beter letten op oneigenlijk gebruik van subsidie, wordt een deel van de gemeentelijke reserves gebruikt en loopt het college vooruit op de opbrengsten van de verkoop van Eneco. Het energiebedrijf is dan nog niet verkocht.

Vooral de bezuinigingen op de zorg vallen slecht bij de oppositie. De partijen spreken van 'onevenredige bezuinigingen' en 'de rek is eruit'. De gehele oppositie dient tijdens de algemene beschouwingen een motie in om de plannen terug te draaien.

Dit is de maand die alles anders maakt in Den Haag. Dinsdag 1 oktober valt de Rijksrecherche de woningen en werkkamers van Groep de Mos-wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui in. Ze blijken verdacht te worden van ambtelijke corruptie, schending van het ambtsgeheim en omkoping. Ook Groep de Mos-raadslid Nino Davituliani is verdachte. Het zou allemaal draaien om de verlening van nachtvergunningen aan horecabedrijven. Zalencentrum Opera heeft zo'n vergunning gekregen, maar is ook een van de donateurs van Groep de Mos. Het zalencentrum is daardoor mogelijk voorgetrokken.

Na een crisisberaad met alle fractievoorzitters, doet Pauline Krikke het verzoek aan de twee wethouders om zich tijdelijk terug te trekken. Dat doen de twee, alhoewel ze ontkennen dat ze fouten hebben gemaakt. In een verklaring schrijft de fractie van Groep de Mos dat er karaktermoord is gepleegd op twee 'hardwerkende' wethouders.

De volgende dag, woensdag 2 oktober, trekken coalitiegenoten VVD, D66 en GroenLinks hun handen af van Hart voor Den Haag/Groep de Mos. De drie willen niet meer verder met de partij omdat het vertrouwen weg is. Dezelfde avond neemt een raadsmeerderheid tijdens een extra raadsvergadering een motie van wantrouwen aan tegen de wethouders De Mos en Guernaoui. Twee weken later, op 16 oktober, nemen de wethouders ontslag.

Een andere spannende dag dient zich een dag later aan. Op donderdag 3 oktober presenteert de OvV de resultaten van het onderzoek naar de vonkenregen. De conclusies zijn snoeihard. De bouwers van de vreugdevuren hielden zich niet aan de afspraken, de autoriteiten wisten dat, maar traden niet op. Daardoor is er een gevaar ontstaan voor de veiligheid van burgers. Een van de belangrijke adviezen is dat de gemeente voortaan moet werken met vergunningen, in plaats van convenanten.

Pauline Krikke trekt zich de conclusies aan, zegt ze, maar ze is niet van plan om hierom af te treden. 'Ik ga het debat met de raad met open vizier aan', reageert ze. Maar dat debat haalt ze niet. Een paar dagen voor het debat zou plaatsvinden, laat ze op zondag 6 oktober via een video op Instagram weten dat ze ontslag neemt. Haar is in het weekend duidelijk geworden dat de raad haar niet meer steunt.

Den Haag is dus twee wethouders en een burgemeester kwijt in een paar dagen tijd. Commissaris van de Koning Jaap Smit komt op maandag 7 oktober naar Den Haag om een crisisplan te maken. Belangrijkste taak is het zo snel mogelijk aanstellen van een waarnemend burgemeester.

Die heeft Smit gevonden in de persoon van VVD-prominent Johan Remkes, zo blijkt uit uitgelekte opnames van het overleg dat Smit op dinsdag 8 oktober heeft met Haagse fractievoorzitters. De gemeenteraad doet aangifte van het lek. Op dezelfde dag doet de provincie Zuid-Holland aangifte van een lek uit de vertrouwenscommissie naar aanleiding van een artikel van Omroep West naar de benoeming van burgemeester Pauline Krikke.

Ondertussen is oud-wethouder Tom de Bruijn (D66) aan de slag gegaan als verkenner. Hij heeft de opdracht om een stabiele meerderheidscoalitie te zoeken nu Hart voor Den Haag uit de coalitie is gezet. De Bruijn komt met het advies om het CDA en de PvdA aan te laten schuiven.

Johan Remkes heeft ook niet stil gezeten. Al een week na zijn aanstelling als waarnemer, verdedigt hij in een raadsdebat het OvV-onderzoeksrapport naar de vonkenregen. Hij zegt dat de vreugdevuren op Scheveningen en Duindorp dit jaar alleen door kunnen gaan als er een goedgekeurde evenementenvergunning wordt afgegeven. 'Maar het wordt heel lastig', waarschuwt hij.

Op donderdag 7 november keert de gewezen wethouder Richard de Mos terug in de Haagse gemeenteraad. Hij is weggestuurd als wethouder maar niets staat hem in de weg om verder te gaan als fractievoorzitter van Hart voor Den Haag/Groep de Mos. Het raadslid Damien Zeller van Groep de Mos heeft zijn zetel afgestaan om plaats te maken voor zijn partijleider. De Mos maakt direct duidelijk dat hij niet van plan is om zijn werkwijze te veranderen. 'We blijven opkomen voor individuele ondernemers', zegt hij.

Een paar weken later, op 25 november, is er goed nieuws voor Den Haag. Energiebedrijf Eneco is verkocht voor veel meer dan verwacht. Den Haag heeft 16,5 procent van de aandelen in het bedrijf en kan rekenen op 675 miljoen euro. De stad dacht rond de driehonderd miljoen euro te vangen maar dat is dus meer dan het dubbele. Het maakt de onderhandelingen voor het aanstaande nieuwe college een beetje gemakkelijker.

Voor de vreugdevuren valt op dinsdag 3 december definitief het doek. Zowel Scheveningen als Duindorp krijgt geen vergunning voor deze jaarwisseling. De informatie was niet compleet, het veiligheidsplan niet op orde en dus kunnen de hulpdiensten geen positief advies geven. Ook ontbreekt een noodzakelijke evenementenaansprakelijkheidsverzekering.

De teleurstelling bij de bouwers van de vreugdevuren is groot. In Duindorp is het dan al een paar dagen onrustig maar op de dag van het definitieve besluit slaat de vlam echt in de pan. Auto's en containers gaan in vlammen op en relschoppers zoeken de confrontatie met de politie. De ME moet optreden. De politie houdt tientallen onruststokers aan, onder wie een kind van negen jaar die een molotovcocktail bij zich zou hebben. De dagen erna slaat de onrust over naar andere plekken in de stad.

Een week later, op maandag 9 december, komt er witte rook uit het stadhuis. De nieuwe coalitie presenteert het coalitieakkoord 'Samen voor de stad'. Hart voor Den Haag/Groep de Mos heeft geen goed woord over voor het nieuwe college en noemt het een 'fopcoalitie' die geen recht doet aan de verkiezingsuitslag van maart 2018.

Maar Den Haag moet door en doet dat met VVD, D66 en GroenLinks aangevuld met CDA en PvdA. De eerste tijd zal hun werk bestaan uit het bij elkaar rapen van scherven. En de raad moet op zoek naar een nieuwe burgemeester. Een lastige, maar bijzonder belangrijke opdracht.