Liefdesbrieven van SS'er aan Leidse Nanna openbaar: spionage of echte liefde?
LEIDEN - De SS-landwachter Engel Schuur was in maart 1944 tot over zijn oren verliefd op de Leidse Nanna. Dat blijkt uit een reeks liefdesbrieven in handen van Erfgoed Leiden en Omstreken. De brieven zijn donderdag openbaar gemaakt tijdens de landelijke Openbaarheidsdag. Of die liefde wederzijds was, is de vraag.
'Ik moet steeds aan jou denken. Ik kan jou niet vergeten', schrijft de hoge SS'er aan de Leidse Nanna. 'Jij bent het keerpunt in mijn leven geworden.' De vondst van de liefdesbrieven is het startpunt voor diepgaander onderzoek, want de geheime liefdesrelatie lijkt aanleiding te zijn tot een moordaanslag op Maria Arnoldus op 22 maart 1944, daags na de reeks brieven. Maria Arnoldus is de echte naam van Nanna, die getrouwd is met een man uit een Leidse verzetsfamilie en daarom een schuilnaam gebruikt tegenover de SS'er.
De SS'er Engel wist niet beter dan dat zijn minnaar Nanna heette. 'Hij is na een hartstochtelijke nacht in maart 1944 blijkbaar volkomen verliefd geworden op deze dame', vertelt Cor de Graaf van Erfgoed Leiden. 'Hij schreef elke dag een brief en begint aan het eind boos te worden dat ze niet terug schrijft.' Intussen is er de moordaanslag geweest op zijn geliefde Nanna.
Verraad of verzet?
'Iemand heeft waarschijnlijk ontdekt dat er een affaire was, want de Nederlandse Engel was onzorgvuldig met het versturen van de brieven: die stuurde hij gewoon naar haar eigen adres.' Op 22 maart 1944 werd Nanna neergeschoten. 'Uit welke hoek de moordaanslag kwam, blijft tot de dag van vandaag onduidelijk', zegt De Graaf.
Nanna, of Maria zoals ze dus echt heette, behoorde tot een verzetsfamilie, hetzij aangetrouwd. Haar zwager was Joop Dubbeldeman, een bekende Leidse verzetsman. 'Aan de ene kant zou je denken: haar familie had geen belang bij een schoonzusje die aanpapte een SS'er. Aan de andere kant kun je zeggen: misschien was ze een spion en papte ze juist aan met de SS'er om informatie te verschaffen aan de Leidse verzetsgroep.' Het blijft voor Erfgoed Leiden gissen wie de aanslag op zijn geweten heeft.
Na de oorlog
Andere archieven in het land kunnen misschien uitkomst bieden. 'Het kan zijn dat daar stukken liggen die betrekking op deze zaak hebben. De cruciale vraag daarbij is: is de minnaar van de SS'er na de oorlog gestraft? Als blijkt dat Nanna niet gestraft is, is ze wellicht informant geweest.'
Wat wel duidelijk is, is dat Nanna de moordaanslag en de oorlog overleefde. Ook haar huwelijk met haar Leidse man overleefde het. 'Ze is tot de dood van haar man getrouwd gebleven.' Met de SS'er liep het slechter af. Hij werd na de oorlog veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf voor zijn sadistische daden tijdens de Tweede Wereldoorlog. 'Dat toont gelijk zijn andere kant', aldus De Graaf. 'Zijn liefde voor Nanna tegenover zijn daden.'
Tijdens Openbaarheidsdag worden duizenden archiefstukken openbaar die daarvoor niet, of alleen onder voorwaarden, in te zien waren. Ministeries en andere overheidsinstellingen dragen na twintig jaar hun archieven over aan een archiefinstelling. Het merendeel daarvan is direct door iedereen in te zien en te gebruiken. Maar als de inhoud de privacy van nog levende personen kan schaden of hen onevenredig kan benadelen of wanneer het landsbelang in het geding is, wordt de openbaarheid nog enige jaren beperkt. Dit mag maximaal 75 jaar duren, maar vaak is het korter. Zo worden de notulen van de Ministerraad na 25 jaar openbaar. Andere archieven hebben vaak een termijn van 50 jaar. De termijn wordt altijd vooraf vastgesteld en vervalt op de eerste januari na het verstrijken ervan. Die dag noemen we sinds 2010 Openbaarheidsdag.
