Valkuilen bij burgemeestersbenoeming: geen regels en geen kennis bij raadsleden

Den Haag gaat begin februari opzoek naar een nieuwe burgemeester. Dat is nodig omdat Pauline Krikke begin oktober vorig jaar ontslag. Afgelopen weekend maakte Omroep West bekend dat een groot deel van de Haagse gemeenteraad geen flauw idee had wie Krikke was toen de raadsleden op maandagavond 6 februari 2017 in een besloten raadsvergadering een keuze moesten maken.

De vertrouwenscommissie had twee kandidaten naar voren geschoven van wie de ene - toenmalig PvdA-minister Ronald Plasterk - bekend was. Bij VVD'er Pauline Krikke ging slechts bij een enkeling een lichtje branden. Informatie googelen was niet mogelijk omdat de raadsleden voor de vergadering hun telefoons hadden moeten inleveren. Nog geen drie jaar later nam Krikke alweer ontslag als burgemeester van Den Haag.

De Haagse raadsleden zijn geen uitzondering. Ook in andere gemeenten zijn alleen de vertrouwenscommissies goed geïnformeerd, terwijl de rest van de gemeenteraadsleden vaak niet weten op wie ze eigenlijk stemmen. Volgens politicoloog Peter Castenmiller heeft dat een aantal oorzaken.

'Je wilt graag dat de raad een zo goed mogelijke beslissing neemt, maar de procedure biedt daar vaak niet genoeg ruimte voor. Dat komt onder andere door de geheimhoudingsplicht. Daardoor is de procedure vaak relatief kort om te voorkomen dat de namen van de kandidaten uitlekken. Dat kan ten koste gaan van de inhoud. Een gemiddelde sollicitatieprocedure duurt langer, geeft meer ruimte om je te verdiepen in de personen en geeft meer mogelijkheden om informatie op te vragen. Dat is in het proces van een burgemeestersbenoeming veel ingewikkelder.'

Daarnaast zijn er geen regels vastgelegd voor de rol van de gemeenteraad in het proces. 'Formeel is er maar één procedure: een kandidaat solliciteert bij de Commissaris van de Koning en de Commissaris doet een voordracht aan de minister van Binnenlandse Zaken', zegt Castenmiller. 'De rol van de gemeenteraad in deze procedure is in de loop der jaren ontstaan vanuit de wens om de raad meer invloed te geven. Maar er is niets vastgelegd over hoe die rol moet worden uitgevoerd.'

Dat betekent volgens Castenmiller dat elke gemeenteraad zijn eigen regels heeft. 'Elke gemeenteraad moet zelf ontdekken en uitwerken hoe dat proces vorm moet krijgen. De raadsleden leren van eerdere procedures en van andere gemeenten, maar het kan door het ontbreken van regels voorkomen dat achteraf gezien de procedure niet is gelopen zoals gewenst.'

Bovendien zijn raadsleden niet altijd in staat om de juiste burgemeesterskandidaten aan te wijzen. 'Raadsleden zijn gekozen volksvertegenwoordigers', zegt Castenmiller. 'En zij moeten opeens een beslissing nemen over zo’n belangrijke post. Daar zijn ze niet voor gekozen en missen mogelijk de kennis en ervaring om dat op een goede manier te doen.'