Het wordt langzaam weer drukker op straat: 'Mensen raken hun angst kwijt'

Drukte zondagmiddag in het centrum van Den Haag
Drukte zondagmiddag in het centrum van Den Haag © Regio15
DEN HAAG - Gemeentes in de regio zien dat het steeds drukker wordt in de binnensteden. Zo riep de gemeente Leiden dit weekend nogmaals op om thuis te blijven en in Delft werd het zaterdagmiddag zelfs zó druk, dat de politie het winkelend publiek vanuit rondrijdende politieauto's opriep naar huis te gaan. 'Het is niet zo gek', stelt voormalig sociaal psycholoog Hans van de Sande. 'Mensen raken hun angst voor het virus inmiddels kwijt.' Ook is gedrag heel moeilijk te veranderen, zegt Anne Reitz, ontwikkelings- en persoonlijkheidspsycholoog bij Tilburg University.
'Attentie, attentie. Hier spreekt de politie. In verband met de drukte in het centrum en de coronamaatregelen verzoeken wij u het centrum dringend te verlaten', schalde door de speakers in Delft. 'Mensen zijn gemaakt om met elkaar om te gaan, we zijn sociale wezens', vertelt Van de Sande. 'Dat betekent dat andere mensen voor ons heel belangrijk zijn.'
De regels die bedacht zijn om de coronacrisis in de hand te houden, zijn tegen de aard van mensen in aldus de sociaal psycholoog. 'Dat kun je wel even volhouden, maar dat kan niet te lang duren.' Daarbij komt dat mensen hun angst voor het virus ook kwijt beginnen te raken.

'Je ziet geen lijken op straat, maar gezelligheid'

'Mensen geloven wel dat de regels helpen. Dat komt voort uit angst. Voortdurend krijgen we toegesproken dat we bang moeten zijn voor het virus. Die 'angst' hebben we nu al een week of zes. Angst is ook een natuurlijk fenomeen. Maar bang blijven is moeilijk, angst is een kortdurende emotie.'
Ook willen mensen volgens Van de Sande met eigen ogen zien waar ze bang voor moeten zijn. 'Er moet een reden zijn om angst te kunnen voelen. Daar zit de crux. We zien geen doden op straat liggen, het is juist gezellig in de stad. Dus mensen raken hun angst kwijt.'

Drie voorwaarden om gedrag te veranderen

'Gedragsverandering is niet makkelijk', zegt Anne Reitz, onderzoekster gedragswetenschappen bij Tilburg University. 'Het is een moeilijk proces.' Volgens Reitz zijn er drie dingen nodig voordat mensen hun gedrag aan kunnen passen. 'Mensen moeten allereest zelf willen veranderen, de veranderingen moeten haalbaar worden geacht en het moet een gewoonte kunnen worden.' Volgens de onderzoekster is de reden dat mensen toch naar het centrum van een stad gaan het feit dat mensen het moeilijk vinden om te veranderen. 'Lees: niet thuis willen blijven'.
'We hebben de natuurlijke neiging om het huis uit te gaan. Het contact met mensen wordt nu vooral beperkt tot een verbinding via het computerscherm. Dat geeft minder voldoening en is ook nog eens vermoeiender', zegt Reitz.

'Rollen scheiden is moeilijker thuis'

Een andere verklaring waarom mensen het thuisblijven niet volhouden, is dat mensen het lastig vinden hun meerdere rollen (werknemer, partner, ouder) te scheiden. 'Dus mensen willen erop uit. Thuis lukt het vaak niet om die rollen te scheiden. Het is net of je naar het café gaat en daar je partner, collega's en kinderen ook tegen komt. Dat klinkt stressvol toch?', vraagt Reitz zich hardop af. Zo zijn er nog meer verklaringen die allemaal een rol spelen. 'Wat dacht je van het mooie weer, dat trekt mensen ook hun huis uit.'
Al deze natuurlijke gewoontes maakt het voor mensen moeilijk om een lange periode binnen te blijven. 'Maar toch is het nodig. Daarom moeten we op zoek naar plaatsvervangende gewoontes en moeten we creatief zijn om toch aan onze sociale basisbehoeften te voldoen. Schrijf bijvoorbeeld een brief.' Zorg er daarnaast voor dat je thuis ook gestimuleerd wordt, is haar oproep. 'Zoek een nieuwe hobby, scheid het werk- en privéleven zoveel mogelijk en zorg voor een duidelijk schema zodat je ook makkelijker kan switchen in je rol als partner of werknemer.'

Scholen weer open

Volgens Van der Sande is het al een wonder dat mensen het al zes weken zo goed als volhouden. 'Je ziet als mens ook groepen studenten die zich nergens wat van aan trekken. Als je dat ziet, sla je dat op in je gedachten. Dat neem je allemaal mee en daardoor kun je gaan denken dat het allemaal wel meevalt.'
Dat dinsdag bekend werd gemaakt dat de scholen weer open mogen, is volgens de sociaal psycholoog voor mensen een reden om te denken: de angst is niet meer nodig. 'Je ziet om je heen versoepelingen, dus mensen denken dat het wel meevalt en dan worden mensen dus makkelijker.'

Positieve ontwikkelingen maken mensen lichtzinnig

'Het is moeilijk om de risico's te begrijpen', zegt Reitz. 'We zien nu een positieve trend met minder mensen op de ic's, sommige mensen zien dat als een teken dat het weer veilig is om het gewone leven op te pakken.' Het is volgens de onderzoekster moeilijk om gedrag te veranderen als mensen de impact niet zien. 'Het nut van de maatregelen wordt pas later zichtbaar. Als we weer terug gaan naar normaal, is de kans op een nieuwe golf groot, maar dat zien we dan pas over twee weken, dus niet direct.'
Reitz benadrukt het belang van het thuisblijven. 'Er is geen medicijn of vaccin. We moeten de - begrijpelijke - drang om terug te gaan naar normaal proberen te weerstaan. We moeten uitgaan van ons verstand en niet op ons gevoel af gaan. Daarnaast moeten we nieuwe manieren vinden om sociaal met elkaar om te gaan en we moeten onszelf af en toe leren vergeven dat bijvoorbeeld het werken vanuit huis niet altijd zo productief is als normaal.'

'Het moet een gewoonte worden voor nu'

'Om social distancing vol te kunnen houden, moet het echt een gewoonte worden in deze tijd', zegt Reitz. 'Daar moeten we heel consequent in zijn, zodat we niet geneigd zijn ermee te stoppen wanneer er bijvoorbeeld goed nieuws is over de verspreiding van het virus of als we een dag vrij hebben en het zonnetje schijnt. Hoe meer we nieuw gedrag een gewoonte maken, hoe makkelijker het is om de prikkels te weerstaan.'