Reconstructie: Hoe de provincie 30 jaar lang gebreken aan de hefbrug in Boskoop niet aanpakt

Rond 1935/36 worden twee vrijwel identieke hefbruggen met stalen constructies over de Gouwe gebouwd, een in Boskoop en een in Waddinxveen. In 1938 wordt een derde vergelijkbare hefbrug over de rivier voltooid, de Gouwesluis in Alphen aan den Rijn. Alledrie de bruggen zijn inmiddels rijksmonumenten. Ze dateren uit een tijd dat er minder en ook minder zwaar verkeer over de rivier gaat. Daarom worden de bruggen in de loop der jaren meerdere keren aangepakt.

De hefbrug van Boskoop wordt bijvoorbeeld in 1990 verbreed. Via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) heeft Omroep West een groot aantal documenten in handen gekregen. Het betreft honderden pagina’s aan rapporten en correspondentie van onderzoeksbureau’s, aannemers en ambtenaren. Bij de stukken zit een bijlage bij het ontwerp van de reconstructie van de hefbrug in Boskoop, van 3 mei 1989. Het is opgesteld door 'Bureau Staal- en Werktuigbouw van de Dienst Verkeer en Waterstaat' van de provincie Zuid-Holland zelf.

Daaruit blijkt dat toen helemaal niet naar de stevigheid van de heftoren is gekeken. In het rapport wordt berekend hoe zwaar het nieuwe, beweegbare deel gaat worden wanneer er fietspaden aan de stalen brug worden gehangen. Het middengedeelte weegt ruim 83.000 kilo, de voet- en fietspaden die erbij komen bijna 20.000 kilo. Dus het gewicht van het hele middenstuk neemt met ongeveer een kwart toe.

In het 'bestek' van de provincie uit 1989, oftewel de omschrijving van de klus door de opdrachtgever voor de aannemer, wordt uitgegaan van 15.000 kilo. Dit betekent dat aan de bovenkant van de heftoren enorm veel extra gewicht komt te hangen. Maar in datzelfde 'bestek' staat geen woord over de heftorens. Er wordt alleen ingegaan op ‘een nieuw beweegbaar gedeelte (het val) van een hefbrug’.

Daardoor gaan de technische tekeningen uit juli 1990 van constructiebedrijf Grimbergen uit Alphen aan den Rijn ook alleen over het fundament en de bevestiging van de verbreding met voetpaden, en dus niet over versteviging van de heftorens waar dat hele gewicht aan hangt.

In 2012 is de verbreding van de hefbrug in Waddinxveen - dus vrijwel identiek aan die in Boskoop - aanleiding om die brug opnieuw te schouwen. In opdracht van de provincie Zuid-Holland onderzoekt ingenieursbureau Oranjewoud de Waddinxveense hefbrug en keurt de brug op een aantal punten af.

In het rapport van Oranjewoud staat dat 'voor staaf 43 en 6 een versterkingsmaatregel noodzakelijk is aangezien hier niet aan het wettelijke minimumniveau van de constructieve veiligheid wordt voldaan'. De staven 43 en 6 zitten in de top van beide heftorens op zo'n veertig meter hoogte; de ene verticaal, de ander horizontaal. 'Staaf 43' ligt in elke heftoren horizontaal bovenin, en zou naar beneden kunnen knikken waardoor de toren zijn sterkte verliest. Die staaf moet van onderaf verticaal extra worden ondersteund.

'Staaf 6' is de hoogste staander bovenin aan de waterzijde. Er zijn vier van deze staven: twee per heftoren, maal twee heftorens. Die bestaan uit gekoppelde balken, die bij te hoge belasting los kunnen raken en naar binnen kunnen knikken. Die staaf moet met ieder zes 'koppelstukken' extra worden verstevigd.

Die aanbeveling gaat dan wel over de brug in Waddinxveen, maar geldt ook voor die van Boskoop. Er wordt in het begin van het rapport zeer nadrukkelijk - vetgedrukt en cursief - gesteld in de ‘managementsamenvatting’: ‘Aangezien de hefbrug Waddinxveen identiek is aan de hefbrug Boskoop gelden bovenstaande versterkingsmaatregelen ook voor de hefbrug Boskoop.’ En nog eens, op bladzijde 20 van het rapport - over afspraken die Oranjewoud op 15 februari 2012 met de provincie heeft gemaakt over de uitgangspunten - expliciet: ‘Eventuele versterkingsadviezen gelden ook voor de hefbrug Boskoop.’

De hefbrug in Boskoop heeft ten tijde van de opstelling van het rapport over Waddinxveen in 2012 dus al 22 jaar een te zwakke constructie. Nog weer zeven jaar later, in 2019, wordt er opeens ingegrepen als het rapport van Oranjewoud boven tafel komt. Aanleiding is de vondst van 'roestbrokken, tijdens het stormweekeinde van 27 - 30 september', aldus een provinciale rapportage. 'Op vrijdagmiddag zijn er kleine roetdeeltjes gevonden op de grond bij het brugwachtershuis en op beide ballastkisten', met een grootte tussen de 0,5 en 3 centimeter doorsnee een dikte van 0,5 tot 1,5 millimeter. Op zondag en maandag worden ook nog kleine deeltjes gevonden.

Op 26 september - dus nog voor die inspecties - is er op ambtelijk niveau overleg bij de provincie over 'roestvorming in de bordessen en kooiladders van de heftorens van de hefbrug Boskoop'. Daarbij is 'gesproken over de risico's die er aanwezig zijn tijdens de aankomende stormachtige dagen (weekeinde) en dan met name de roestdeeltjes die eventueel naar beneden kunnen vallen'.

Besloten wordt om aannemer Hollandia, die volgens contract het onderhoud doet, dat weekend extra inspecties uit te laten voeren. Wanneer er roest wordt gevonden, moet die 'direct actie ondernemen om de gevaren voor verkeersdeelnemers te elimineren'. De inspecties zijn uitgevoerd op vrijdagmiddag, zondagochtend en maandagochtend. Na een week wordt wederom een inspectie uitgevoerd.

In de rapportages van Hollandia staan geen alarmeringen. En dus is er voor de provincie ook geen noodzaak om de brug af te sluiten. Wel wordt het rapport van Oranjewoud uit 2012 aangehaald: 'De door Oranjewoud aangegeven versterkingen (…) dienen aangebracht te worden aangezien het feit dat onderdelen nu niet aan het wettelijke minimumniveau van de constructieve veiligheid voldoen. (…) Het betreft versterkingen voor de algehele werking van de brug alsmede de versterking voor het ophangen van het ballastblok.'

Het rapport van Hollandia wordt na mailwisselingen met de provincie meerdere keren aangepast, waarbij opvalt dat Hollandia meldt direct actie te hebben ondernomen nadat er al 'tijdens onderhoudsronde-1' in februari 2019 'schilfers, roest en staal zijn aangetroffen met een dusdanige grootte dat deze een reëel gevaar opleveren voor de verkeersdeelnemers aan de brug’.

Na de vondst van deze materialen zegt de aannemer direct contact te hebben opgenomen met de provincie Zuid-Holland. Die besluit daarop om een inspectie naar de herkomst van de schilfers en (roest)brokken te laten doen. Daarbij wordt ook de algehele staat van de constructie van de heftorens onderzocht. Dit onderzoek vindt in juni 2019 plaats. De eerdere vondsten van roetdeeltjes verspreid over 2019 zijn voor de provincie kennelijk geen aanleiding om de brug (tijdelijk) af te sluiten.

In de week van 8 oktober volgen de ontwikkelingen elkaar ineens heel snel op. De provincie heeft Ingenieursbureau Rotterdam (IBR) van de gemeente Rotterdam inmiddels om een second opinion gevraagd. Het IBR slaat aan op het rapport van Oranjewoud uit 2012 en trekt een stevige conclusie: een van de staven bovenin de hefbrug is onveilig en daarmee de hele brug. Zekerheid voor alles, vindt de provincie: de boel moet zo snel mogelijk worden gerepareerd.

De provincie roept op donderdag 10 oktober een crisisteam bijeen en er wordt een persconferentie belegd. Om 17.00 uur valt het besluit: de hefbrug van Boskoop wordt per direct voor alle scheepvaartverkeer en voor al het wegverkeer gesloten, omdat de 'constructieve veiligheid niet gewaarborgd is', aldus verantwoordelijk gedeputeerde Floor Vermeulen (VVD). 'Het is nu niet veilig om de brug te gebruiken.' Dit besluit wordt dus genomen op basis van een conclusie van een zeven jaar oud rapport over de constructie uit 1990.

Het crisisteam neemt ook alle mogelijk scenario's door. Daaronder, zo blijkt uit de notulen: 'Als de brug instort, waar valt die dan heen?' Het lijkt erop dat de omgeving geen direct gevaar loopt, aangezien de omstreden staaf nummer 6 aan de binnenkant van de heftoren zit - aan de waterzijde. 'Het ballastblok veroorzaakt druk op de staaf, waardoor de staaf bezwijkt. Als die bezwijkt valt de toren naar binnen. Het val steunt nog de torens. Ballastblokken bewegen naar het midden toe en gaan naar het midden toe. Het meest voor de hand liggend is dat het bovenin bezwijkt en knikt naar binnen.'

In het crisisteam wordt in de loop van de bijeenkomst geoefend op de vragen die tijdens de persconferentie te verwachten zijn, blijkt uit de notulen. Zoals: 'Hoe lang weten we het al? Hoe heeft het zo lang kunnen duren? (…) Waarom hebben we het een tijdje anders beoordeeld? Hoe heeft het zo lang onopgemerkt kunnen blijven?' De notulen geven op die vragen geen antwoord.

Studio Alphen, de lokale mediapartner van Omroep West, stelt tijdens de persconferentie de vraag hoe dit heeft kunnen gebeuren. Maar het antwoord van verantwoordelijk gedeputeerde Vermeulen luidt ontwijkend: 'Er komt een onafhankelijk onderzoek, uit te laten voeren door het EAA.' De EAA is de Eenheid Audit en Advies, die binnen de provincie 'als onpartijdige en zo onafhankelijk mogelijk eenheid' de 'bedrijfsvoering' van de provincie toetst.

Op de persconferentie van die avond zoekt gedeputeerde Vermeulen de oorzaak van de constructieproblemen in de jaren 90. 'Voor zover we dat nu kunnen beoordelen komt dat omdat bij de hefbrug in Boskoop, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de hefbrug Waddinxveen, een vergelijkbare hefbrug, er geen maatregelen zijn genomen om de brug te versterken op het moment dat de voetpaden langs de hefbrug zijn gehangen in het verleden. Dus in Waddinxveen zijn wel maatregelen genomen. Dat had in Boskoop ook moeten gebeuren, maar dat is niet gebeurd.'

De gedeputeerde wijst op een versterking van de brugconstructie. 'Dat zijn een viertal ijzeren staven, of metalen staven, die in beide heftorens aanwezig zijn. Dus twee aan de ene kant en twee aan de andere kant. Die moeten versterkt worden. En dat kan, dat is in Waddinxveen ook gebeurd.' Als je dat niet doet bestaat volgens Vermeulen het risico dat door de gezamenlijke druk van zowel het ballastblok (aan de ene kant van de constructie) als het wegdek (aan de andere kant) de hele constructie bezwijkt.

Maar de inspecties op basis waarvan de brug in oktober 2019 wordt gesloten, reppen met geen woord over voetpaden. Ook het rapport van Oranjewoud uit 2012 niet. Kent de geboren Boskoper Vermeulen de brug zo goed dat hij terugverwijst naar bijna 30 jaar geleden? Was de provincie in zijn periode als Statenlid en later als verantwoordelijk gedeputeerde zeven jaar horende doof voor eerdere waarschuwingen? Wist Vermeulen daarvan? En waarom greep de provincie niet in bij de hefbrug, terwijl de problemen jarenlang bekend waren?

Ondanks herhaaldelijke verzoeken van Omroep West laat de gedeputeerde via zijn woordvoerder meermaals weten geen commentaar te willen geven hangende het onderzoek van de EAA. Het rapport wordt in de tweede helft van mei verwacht. Daarna gaan de leden van Provinciale Staten (PS) erover in debat met Vermeulen. De gedeputeerde wil PS niet voor de voeten lopen door nu al inhoudelijk op de zaak in te gaan. Wel zei Vermeulen al tijdens de persconferentie van 10 oktober 'enorm geschrokken' te zijn van de 'onveilige situatie' in Boskoop.

De provincie Zuid-Holland besluit de hefbrug in Boskoop op 10 oktober 2019 te sluiten nadat er tijdens een stormachtig weekend roestdeeltjes naar beneden zijn gekomen. De brug is na een renovatie op 20 november 2019 weer opengesteld voor het wegverkeer, het scheepvaartverkeer kon de brug een dag later weer passeren. Volgens een een actiecomité zou er tijdens de ruim veertig dagen dat de brug gesloten was dagelijks 400.000 tot 500.000 kilometer zijn omgereden.

De provincie Zuid-Holland gaat gedupeerden van de stremming van de Boskoopse hefbrug compenseren. Volgens een woordvoerder van de provincie zijn er vijftien verzoeken om vergoeding van schade binnengekomen. 'Deze zijn op dit moment nog in behandeling.'

De gemeente Alphen aan den Rijn, waar Boskoop onder valt, pleit al langer voor een tweede oeververbinding over de Gouwe. Met slechts één brug is de bereikbaarheid van het dorp te kwetsbaar, vindt de gemeente. Een meerderheid in Provinciale Staten zou voorstander zijn voor een tweede brug in Boskoop, maar het zal vermoedelijk nog wel even duren totdat daar een besluit over wordt genomen.