Commissaris polste Johan Remkes al vóór aftreden Pauline Krikke

Dat Pauline Krikke de eerste week van oktober 2019 niet overleeft als burgemeester van Den Haag, komt voor de commissaris van de Koning van Zuid-Holland niet als verrassing. Jaap Smit houdt er die hectische dagen sterk rekening mee en polst VVD-prominent Johan Remkes al een dag voordat Krikke op Instagram haar ontslag indient. Op de dag dat Krikke opstapt, staat Remkes al klaar om als waarnemend burgemeester de scherven in Den Haag op te ruimen.

Die scherven vallen in de eerste twee weken van oktober 2019. De dagen gaan de boeken in als een van de meest chaotische tijden op het Haagse stadhuis. Die periode begint in de vroege ochtend van dinsdag 1 oktober. Tot verbijstering van vrijwel iedereen doet de rijksrecherche een inval in de woningen en werkkamers van de twee Hart voor Den Haag/Groep de Mos-wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui. Ze blijken verdachte te zijn in een corruptieonderzoek. Ook partijgenoot en raadslid Nino Davituliani is verdachte. Alle drie ontkennen de beschuldigingen.

Een aantal verwarrende uren volgen. In de nacht van woensdag op donderdag is duidelijk wat de uitwerking van het corruptieonderzoek is. Coalitiepartijen VVD, D66 en GroenLinks willen niet meer samenwerken met Hart voor Den Haag/Groep de Mos en dus klapt de coalitie. Bovendien heeft de raad in een extra raadsvergadering in meerderheid het vertrouwen opgezegd in de wethouders De Mos en Guernaoui. Zij stappen op. Donderdagnacht 3 oktober om half twee 's nachts is het stadhuis in een bestuurlijke chaos beland.

Maar Den Haag heeft geen tijd om de situatie te overdenken. Al een paar uur na de sluiting van de beladen raadsvergadering presenteert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) de resultaten van het onderzoek naar de vonkenregen op Scheveningen. De conclusie is keihard. Autoriteiten wisten dat de bouwers van de vreugdevuren op Scheveningen zich niet aan de afspraken hielden, maar grepen niet in.

De uitkomsten zijn voor Pauline Krikke geen aanleiding om op te stappen. Ze trekt zich de conclusies van de OvV aan, maar ze wil het debat in de gemeenteraad dat een week later staat gepland 'met open vizier' in gaan, zegt ze donderdagmiddag 3 oktober. Dat debat haalt ze niet meer. Op zondagavond 6 oktober rond half zes in de namiddag plaatst Krikke een video op Instagram waarin ze haar ontslag indient.

Ze weet niet dat Jaap Smit, de commissaris van de Koning dan al lang en breed contact heeft gehad met Johan Remkes. Op de website van de provincie Zuid-Holland schrijft Smit in zijn onlangs gepubliceerde jaaroverzicht dat hij niet verrast en verbaasd is geweest over het aftreden van Krikke. Al een dag voor Krikke haar besluit kenbaar maakt, belt Smit met Johan Remkes.

'Ik heb hem op zaterdag 5 oktober in het diepste vertrouwen gebeld', schrijft Smit. 'Ik zei: Johan, ik hou ernstig rekening met dit scenario en ik moet dan snel kunnen handelen. Stel dat het gaat gebeuren, mag ik dan een beroep op je doen? Johan was niet verrast over het mogelijke scenario. Hij zei: Ik beloof je dat ik daar serieus over ga nadenken en je hoort morgen van me.'

Een dag later krijgt Smit, terwijl hij op verjaardagsvisite is een telefoontje van Pauline Krikke. Ze laat hem weten dat ze bezig is met de video waarin ze haar ontslag bekendmaakt. 'Kort daarna belde Johan Remkes mij op. Hij zei: Jaap, als het nodig is, dan doe ik het. Nou, daar was ik heel blij mee.'

Johan Remkes treedt dus aan als waarnemend burgemeester en ondertussen begint de zoektocht naar een nieuwe burgemeester. Als eerste moet de gemeenteraad een profielschets opstellen waarin staat welke eigenschappen de nieuwe burgemeester zou moeten hebben. En dat blijkt een lange eisenlijst te zijn. Zo lang dat PvdA-raadslid Bülent Aydin verzucht dat de raad lijkt te zoeken naar een schaap met vijf, zes of zelfs zeven poten.

De profielschets wordt hier en daar wat ingekort en bijgewerkt. Uiteindelijk verschijnt op basis van de eisenlijst op vrijdag 21 februari 2020 een vacature in de Staatscourant. Negentien mannen en vier vrouwen schrijven een sollicitatiebrief. Wie dat zijn blijft zoals gebruikelijk geheim. De kandidaten moeten in alle vertrouwelijkheid kunnen solliciteren, want mogelijk hebben ze al een andere baan en willen ze niet dat hun naam op straat komt te liggen.

Dit argument geldt niet voor twee sollicitanten. Richard de Mos en Bert Blase maken hun sollicitatie naar het hoogste ambt in Den Haag zelf bekend. De Mos is na zijn vertrek als wethouder teruggekeerd als fractievoorzitter in de gemeenteraad en Blase is waarnemend burgemeester van Heerhugowaard. De twee vinden dat de procedure rond de benoeming van burgemeesters transparanter moet en voegen daarom de daad bij het woord.

Beide heren krijgen een uitnodiging van Jaap Smit om half april bij de commissaris op gesprek te komen op het provinciehuis. Ook andere kandidaten mogen langskomen. Het hoort bij de taak die de commissaris van de Koning heeft. Smit maakt de eerste selectie van in zijn ogen geschikte kandidaten. Deze sluist hij door naar de vertrouwenscommissie die uit zeven raadsleden bestaat.

Smit noemt zichzelf een soort headhunter. 'Zoals een headhunter met een aantal geschikte kandidaten naar zijn klant toe gaat, zo doe ik dat ook', schrijft Smit in zijn jaaroverzicht. 'Ik ben de eerste zeef. En dan kom ik meestal met een royale selectie waar echt variëteit in zit, zodat mensen iets te kiezen hebben.'

Jammer genoeg voor De Mos en Blase blijven zij niet achter in de zeef van Smit. Op 14 mei maken ze bekend dat ze zijn afgewezen en niet doorgesluisd worden naar de vertrouwenscommissie. 'In plaats van te kiezen voor openheid en transparantie, kiest de gevestigde orde voor achterkamertjes', reageert De Mos verbolgen.

Nu is de vertrouwenscommissie aan zet. Onder leiding van voorzitter Chris van der Helm van de VVD voert de commissie onder strikte geheimhouding in ruim twee weken tijd gesprekken met kandidaten. Een assessment waarbij een kandidaat wordt doorgelicht op psychologisch vlak, kennis en kunde en IQ is onderdeel van de procedure.

Begin deze week wordt duidelijk dat de vertrouwenscommissie eruit is. Dat betekent dat er twee kandidaten zijn uitgekozen. De vertrouwenscommissie legt de kandidaten voor aan de gemeenteraad en die beslist uiteindelijk.

Maar de keuze tussen de twee wordt door de vertrouwenscommissie wel voorgekookt. Er is één voorkeurskandidaat, de andere is tweede keus. Dat betekent dat er in theorie twee kandidaten zijn, maar in de praktijk zal de vertrouwenscommissie slechts één van de twee keuzes te vuur en te zwaard verdedigen.

En dat is wat er vanavond staat te gebeuren. De gemeenteraad komt om half acht in een besloten raadsvergadering bijeen. De vergadering vindt plaats op een opvallende locatie, in Theater Dilligentia aan het Lange Voorhout. Daar kunnen de raadsleden op anderhalve meter van elkaar vergaderen en bovendien is het theater goed af te sluiten zodat de vergadering geheim kan blijven. Om lekken of hacken te voorkomen moeten alle raadsleden aan het begin van de raadsvergadering hun telefoons inleveren.

De wens van een deel van de raad om tijdens deze belangrijke vergadering te beschikken over beveiligde computers waar ze informatie over de kandidaten kunnen opzoeken, is niet ingewilligd. Die behoefte is opgekomen na de raadsvergadering in 2017 waar de keus viel op Pauline Krikke. Een groot deel van de raadsleden bleek nog nooit van haar gehoord te hebben, maar kon zichzelf niet informeren over haar achtergrond. Dat voelde voor sommige raadsleden als tekenen bij het kruisje.

Om dit gevoel te voorkomen, heeft de vertrouwenscommissie toegezegd de motivering voor de kandidaten deze keer nog beter te onderbouwen. Dat gebeurt in het verslag aan de gemeenteraad en ook tijdens een mondelinge toelichting tijdens het besloten deel van de raadsvergadering. De raad zal bij de ondervraging de vertrouwenscommissie het vuur na aan de schenen leggen.

Als deze hobbel genomen is en de minister van Binnenlandse Zaken de aanbeveling van de gemeenteraad heeft overgenomen, kan op woensdag 1 juli 2020 tijdens een bijzondere raadsvergadering de nieuwe burgemeester van Den Haag beëdigd worden. Hij of zij staat aan het begin van een zware klus.