Stembusfraude? Risico (en recht) van stemmen per volmacht

Stembureau: Foto Omroep West
Stembureau: Foto Omroep West
DEN HAAG - Het stemmen per volmacht geeft mensen die niet zelf naar de stembus kunnen de kans om toch een stem uit te brengen. Maar het risico van misbruik ligt op de loer. Vorige week legde NRC Handelsblad een verband tussen het opvallend hoge percentage stemmen per volmacht in de Haagse Schilderswijk en Transvaal en het mogelijk ronselen van stemmen door Hart voor Den Haag/Groep de Mos. Hoe risicovol is het volmachtstemmen eigenlijk?

Wat is een volmacht?

Als een kiezer niet in de gelegenheid is om zelf te gaan stemmen vanwege bijvoorbeeld werk, ziekte of vakantie dan kan die een andere kiezer machtigen dit voor hem of haar te doen. Onderhands machtigen is niet erg ingewikkeld. Hiervoor is een stempas nodig met de handtekeningen van de kiezer en de volmachtgever. Ook is een kopie van het identiteitsbewijs van de volmachtgever noodzakelijk.

Wat schrijft NRC Handelsblad?

De krant brengt Hart voor Den Haag/Groep de Mos in verband met stembusfraude. NRC baseert zich op een anonieme bron, afgeluisterde telefoongesprekken van de Rijksrecherche in het corruptieonderzoek rond Groep de Mos en op gegevens van de Kiesraad over de gemeenteraadsverkiezingen in 2018. De Kiesraad is een adviesorgaan en informatiecentrum op het gebied van kiesrecht en verkiezingen.
Uit die gegevens blijkt dat in het stembureau in theater De Vaillant in de Schilderswijk een extreem hoog percentage volmachtstemmen is uitgebracht. 'Een derde (32,9 procent) van alle geldige stemmen is er niet uitgebracht door de kiesgerechtigde zelf, maar door een gemachtigde', schrijft de krant. Dat is een flinke score, want volgens de Kiesraad schommelt landelijk het totale percentage volmachtstemmen rond de tien procent.

Waarom zou dit volgens NRC kunnen wijzen op stembusfraude?

Omdat in dit stembureau een kandidaat, die op plek 35 van de kieslijst van Groep de Mos staat, opvallend veel stemmen haalt. Het gaat om Atilla Akyol, de broer van Erdinç Akyol. De laatste is eigenaar van zalencentrum Opera. De suggestie is dat in de wijk volmachten voor Atilla Akyol zijn geronseld, mogelijk tegen betaling. Groep de Mos ontkent in alle toonaarden en zegt dat er nooit stemmen zijn gekocht of geronseld.
Maar NRC komt tot een andere conclusie. 'Een hoog percentage stemmen per volmacht kan een aanwijzing zijn dat er met stempassen is gerommeld', schrijft de krant.

Snijdt deze conclusie hout?

Het stemmen per volmacht is in elk geval omstreden. Gemeenten willen af van de onderhandse volmacht omdat die de betrouwbaarheid van de verkiezingsuitslag in twijfel kan trekken. 'Ook in de rapporten van internationale waarnemingsmissies, zoals de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), worden hierbij regelmatig vraagtekens geplaatst'. Dat schrijven de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) in de Verkiezingsagenda 2021. Deze agenda, die in het najaar van 2017 is opgesteld, geeft een aantal verbeterpunten voor de verkiezingen die gerealiseerd zouden moeten zijn voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2021.

Gaat er nu een streep door de onderhandse volmacht?

De Kiesraad heeft zich over de kwestie gebogen, maar adviseert niet om de onderhandse volmacht af te schaffen. In de evaluatie van de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 schrijft de Kiesraad: 'Afschaffing van de onderhandse volmacht zou weliswaar ten dele tegemoet komen aan de internationale kritiek op het bestaan van de volmachtregeling, maar toch ziet de Kiesraad dit niet als een wenselijke optie. De onderhandse volmacht voorziet in een duidelijke behoefte en is voor sommige mensen zelfs de enige mogelijkheid om deel te nemen aan de verkiezingen.'

Wordt dat ook zo gezien in Den Haag?

Sommige politieke partijen in de Haagse gemeenteraad zien dat inderdaad zo. Adeel Mahmood van islampartij Nida weet dat er juist in wijken zoals de Schilderswijk en Transvaal actief campagne wordt gevoerd om het lage opkomstpercentage in de buurten op te krikken. 'Dan worden mensen die niet van plan zijn om te gaan stemmen of geen politieke interesse hebben, opgeroepen om hun volmacht te geven aan familieleden', zegt Mahmood. 'Misbruik van volmachten komt mij niet bekend voor.'
Tahsin Çetinkaya van de Islam Democraten noemt de volmacht een bestaand recht waar stadsbreed goed gebruik van wordt gemaakt. 'Dit recht is niet verkeerd omdat er een partij is die het zou misbruiken', zegt hij.
Volgens Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij is het belangrijk dat er cijfers op tafel komen. Hij heeft aan het college van burgemeester en wethouders gevraagd om de gegevens van alle stembureaus in de Schilderswijk van de gemeenteraadsverkiezingen van 2010, 2014 en 2018. 'De suggestie van stemfraude mag niet boven de markt blijven hangen', zegt hij. 'Daarom heb ik het college om opheldering gevraagd over het gebruik van volmachten bij achtereenvolgende verkiezingen in Den Haag.'
Pieter Grinwis van de ChristenUnie/SGP vindt dat het aantal volmachten per kiezer aan banden gelegd moet worden. 'Ik begrijp dat het schrappen van volmachtstemmen bij de huidige manier van stemmen te ver gaat', reageert hij. 'Daarmee breng je veel kiezers in problemen. Maar terug van twee naar maximaal één volmacht zou in ieder geval al flinke aanwinst zijn voor onze democratie. Immers, de gelegenheid maakt de dief. Bovendien, in onze democratie geldt toch het principe 'one man, one vote', een principe dat onder druk staat bij per volmacht stemmen. Iets waar de OVSE ook al eens op wees.'

Hoe moet misbruik volgens de deskundigen voorkomen worden?

Ook zij adviseren het beperken van het aantal volmachtstemmen van maximaal twee naar één. 'Met een dergelijke maatregel zal het ronselen van volmachten verder worden bemoeilijkt', stelt de Kiesraad.
De staatscommissie parlementair stelsel, die onder leiding van VVD'er Johan Remkes het parlementair stelsel en de parlementaire democratie heeft doorgelicht, concludeert in de zomer van 2018 ook dat de volmachtstem kan blijven. 'Maar dan wel beperkt tot één volmacht per gevolmachtigde.'
Toch is het nog niet zover. Het kabinet moet met een voorstel komen en de Kamer zal zich hier vervolgens over moeten uitspreken. Beide maken nog geen aanstalten om het thema op de agenda te zetten.
Dat heeft Grinwis van de ChristenUnie/SGP verleid tot een hartenkreet op Twitter in de richting van minister Kajsa Ollogren (D66) van Binnenlandse Zaken. 'Minister Ollogren, maak onze democratie en verkiezingen zuiverder en pak het stemmen per volmacht aan.'
De eerstvolgende landelijke verkiezingen zijn op 17 maart 2021. Een jaar later, in 2022, zijn de gemeenteraadsverkiezingen.