Miljoenen voor het openen van een paar hekken bij Hollands Spoor? Waarom eigenlijk?

Hoe zit het met dat project rond Hollands Spoor?

Al vijftien jaar wordt gesproken over het vernieuwen van het gebied rond Hollands Spoor. Aan de Laakzijde ziet de gemeente ruimte voor grootse ontwikkelingen. Die krijgen in de loop van de jaren ook vorm. De Haagse Hogeschool, het Mondriaan College, de Megastores en een paar flinke kantoorkolossen verrijzen er. Toch is het niet genoeg, vinden de beleidsmakers in het stadhuis. Het station kent slechts één échte entree, die aan de kant van het centrum. Reizigers kunnen wel vanuit Laak naar de perrons lopen, maar die moeten dan via trappen in de fiets- en voetgangerstunnel, ook wel Interwijktunnel genoemd. Niet ideaal is het idee, geboren in een tijd dat je nog langs een loket moest om een kaartje te kopen.

Daarom wordt er ook gedacht over échte ingang aan de Laakzijde. In 2006 stranden de plannen daarvoor. Acht jaar later ziet toenmalig wethouder Marnix Norder (PvdA) nieuwe kansen. 'Het gebied Laakhaven is vanaf midden jaren negentig van de vorige eeuw getransformeerd. (…) Het gebied Laakhaven zal de komende jaren verder vernieuwen. Een volwaardige stationsentree past bij de positieve ontwikkelingen die het gebied doorgemaakt', stelt hij dan. Dus komt hij met een voorstel om de doodlopende tunnel naar de perrons ín het station door te trekken naar de achterkant. Hier moet dan ook een tweede echte ingang komen. Daar bovenop ziet hij plek voor een enorme fietsenstalling. Verder komt er een nieuw plein met winkels aan de kant van Laak.

Dat klinkt als een heel duur project!

Dat klopt. De tunnel vanuit de hal door het station loopt tot dat moment dood. Het verlengen richting Laak blijkt ingewikkeld, mede omdat die tunnel onder bestaande sporen moet gaan lopen. Norder schat de totale kosten op dat moment op ruim 16 miljoen euro. ProRail betaalt hiervan iets meer dan vier miljoen, de gemeente 4,3 miljoen en de NS financiert met 7,7 miljoen het grootste deel, is dan het idee. De verwachting is dat het project in 2017 klaar kan zijn.

In 2017 klaar? De nieuwe ingang werd toch in de zomer van dit jaar geopend?

Dat klopt alweer. Want op het moment dat de tunnel en nieuwe entree hadden moeten worden opgeleverd, wordt duidelijk dat het project een moeizaam verloop kent. De NS zou het aanbesteden. Dat lukt niet. Daarom neemt de gemeente de rol als opdrachtgever over, meldt het college van burgemeester en wethouders eind januari 2017 in een brief aan de raad. Over de financiering van het project worden ook nieuwe afspraken gemaakt. Het budget gaat iets omlaag. De NS betaalt nog steeds het leeuwendeel: 7,2 miljoen. Dat bedrag - wordt duidelijk - komt van de stations-tak van de spoorwegen en wordt betaald 'uit de opbrengsten van de realisatie van Retail voorzieningen', meldt het college. Gemeente (4,9 miljoen) en ProRail (vier miljoen) betalen de rest. In de stukken staat dan ook al duidelijk dat de toegangen naar de perrons via de Interwijktunnel worden afgesloten.

Opmerkelijk is dat in de gemeenteraad zelf geen discussie wordt gevoerd over deze toch grote wijzigingen. Het stuk staat op de agenda van de vergadering van 16 februari 2017. Voor de fijnproevers: dat is een van de meest tumultueuze vergaderingen in Den Haag in de recente geschiedenis. Het is de laatste onder leiding van Jozias van Aartsen. D66 valt in twee kampen uit elkaar als moet worden gestemd over de opvolging van Ingrid van Engelshoven, die haar wethouderspost verruilt voor het ministerschap. Bovendien is er een uren durend debat over Legoland – waarbij het college bijna sneuvelt. De raad heeft dan wel iets anders aan het hoofd dan een paar de hekken voor de trappen in een tunnel. Alleen de PVV stemt uiteindelijk tegen het plan.

Dan wordt dus eindelijk begonnen met de bouw?

Inderdaad. Er is al wel iets aan voorwerk verricht, maar het grootste deel van de werkzaamheden gaat dan beginnen. Het is ook het moment dat de gemeenteraad echt onraad begint te ruiken. De toenmalige raadsleden Lobke Zandstra (PvdA) en Robert van Asten (D66) gaan net na het akkoord van de raad vragen stellen. In de antwoorden staat dat als de nieuwe tunnel en entree opengaan, de toegangen in de fietstunnel 'de functie van nooduitgang' krijgen. Anderhalf jaar later, in december 2018, willen PvdA en D66 opnieuw opheldering over de toegangen. De partijen zijn ook duidelijk: die moeten openblijven. Maar de dan verantwoordelijke wethouder Boudewijn Revis (VVD) is daar kort over: 'Nee', schrijft hij. Dat gaat niet gebeuren. Wel introduceert hij dan voor het eerst een argument waarom dat niet kan. De tijden zijn veranderd. Er moeten OV-chippoortjes komen. Het plaatsen van die poortjes in de fietstunnel én de voetgangerstunnel naar de nieuwe entree is te duur, zegt hij. Het zou leiden tot 'buitenproportionele kosten'. Er komen gewoon hekken voor de trappen.

Daar leggen de partijen zich niet bij neer?

Integendeel. Het verzet neemt juist alleen maar toe. Ook buurtbewoners, de fietsersbond en reizigersorganisatie Rover gaan zich er nu mee bemoeien. Zij zijn ook allemaal tegen. 'Voor iedereen die vanuit het westen komt betekent dat: de trein wel zien, maar eerst omlopen', vatten ze hun bezwaren samen. Er volgen nu ook debatten in commissies en in de gemeenteraad over de kwestie. De raad neemt zelfs een motie aan waarin staat dat de opgangen open moeten blijven. Maar Revis maakt in zijn laatste raadsvergadering als wethouder duidelijk die naast zich neer te zullen leggen.

Hoe denken ProRail en de NS ondertussen over de kwestie?

In juni van dit jaar laat een woordvoerder namens beide organisaties weten 'begrip' te hebben voor het feit dat niet iedereen blij is met het afsluiten van de opgangen in de fietstunnel. Maar, zegt hij ook: als dat niet zou gebeuren, was het hele project gewoon niet doorgegaan omdat het dan te duur was geworden. 'Toegang tot de perrons vanuit de fietstunnel zou de doorlopende kosten voor onderhoud, toezicht en dagelijks gebruik aanzienlijk hoger maken, doordat de perrons dan van vier kanten kunnen worden bereikt. Daarvoor zijn mensen, poortjes en camera's nodig. Ook zijn goed florerende winkels voor iedereen van belang om de toegang tot de stations leefbaar en prettig te houden.'

In een brief van augustus 2020 aan de gemeente geven ProRail en NS samen ook nog een reeks aan nieuwe argumenten voor het sluiten van de opgangen: betere reizigersstromen, een logische indeling van het station, sociale veiligheid.

Hoe zit het nu met dat geld?

In de gemeenteraad en daarbuiten leven al enige tijd twijfels over het feit of die OV-poortjes de enige reden zijn waarom de hekken dichtmoeten. Goede bronnen in de wereld van het openbaar vervoer melden dat dit niet het geval is. De NS wil een deel van het het geld terugverdienen dat het in het project heeft gestoken. En daar komen dus de 'retail voorzieningen' die in de stukken van 2017 werden genoemd in beeld. De spoorwegen verhuren de winkels bij de nieuwe entree. Zij kunnen daarvoor een hogere prijs vragen als er ook veel klanten langs komen. Het openhouden van beide toegangen tot de perrons is daarvoor niet bevorderlijk.

Hoewel dat laatste lang een soort publiek geheim is, geeft de nu verantwoordelijke wethouder Anne Mulder dat deze week wel voor het eerst ruiterlijk in het openbaar toe. In het debat dinsdag erkent hij dat er geld moet worden verdiend bij Hollands Spoor. Daarbij – bevestigt zijn woordvoerder donderdag – verwisselt Mulder 'abusievelijk' ProRail en de NS, toch is de boodschap duidelijk. 'Men trekt ondernemers aan. Die betalen ook en willen er dan ook op rekenen dat zij klandizie krijgen. Dus zo rekent ProRail (de NS dus, red.) die business case rond. Daar kan je iets van vinden. Maar het gevaar is dat als je dat niet accepteert je dan geen station hebt, of een ander station', aldus de wethouder.

Als raadslid Janneke Holman van de PvdA doorvraagt, stelt hij het nog duidelijker: 'ProRail (de NS, red.) maakt een business case. Die sluiten contracten af met ondernemers. Die ondernemers willen graag een omzet. Die halen ze van klanten. En dan wil men graag dat die klanten langs de winkels lopen. En dan kan dat voor sommige reizigers een minuut schelen.'

Om hoeveel geld zou het kunnen gaan?

Het opnieuw opendoen van de inmiddels gesloten hekken kan alléén, waarschuwen NS en ProRail in hun brief van augustus, als het hele contract dat de partijen inmiddels zeven jaar geleden hebben gesloten, wordt opengebroken. 'Inclusief de hiermee gemoeide financiën'. Dat betekent dus, dat er moet worden gepraat over hun bijdrage aan het project. Zoals de stukken uit 2017 laten zien, gaat het daarbij dus om 7,2 miljoen van de NS en vier miljoen van ProRail. Het geld dat ProRail in het project stak komt uit een potje voor fietsvoorzieningen. Dat hoeft die organisatie dan ook niet terug, zegt een woordvoerder. Blijven in ieder geval de 7,2 miljoen van de NS over. Of de spoorwegen dat allemaal terug willen hebben, is niet duidelijk. Mulder had het wel gevraagd, bij de opening van nieuwe tunnel. 'Miljoenen, was het antwoord, zonder enige specificatie', aldus de wethouder. 'Dus je bent een paar miljoen kwijt.'

Een woordvoerder van de NS zegt vandaag ook niet te kunnen zeggen om hoeveel geld het precies gaat. De NS is wel bereid dat voor de gemeente te gaan berekenen. 'We staan daar voor open.' Dat het om een fors bedrag gaat, is wel duidelijk, aldus de woordvoerder. Want het aanleggen van OV-chippoortjes en alle voorzieningen die erbij horen is heel duur. Daarnaast moeten de winkels dus worden gecompenseerd.

Is de zaak dan hiermee nu eindelijk afgerond?

De gemeenteraad geeft het toch nog niet helemaal op. Een meerderheid wil dat de wethouder aan NS en ProRail gaat vragen om de reizigersstromen in beeld te brengen. Dat gaat hij doen. 'Maar dat heb ik niet in de hand.' Ook gaat ook hij nog na of NS bereid is duidelijk te maken wat het precies kost om de hekken van het slot te halen. Wellicht komt er dus ooit nog informatie naar de raad en begint de discussie opnieuw. Neemt niet weg dat de nieuwe wethouder helder is. 'Je kan niet alles hebben, altijd. Soms wil je het perfecte, maar daar zitten prijskaartjes aan. Ik zou tevreden zijn met wat er is. Want het is een fantastisch mooi station geworden.'