Analyse: Burgemeester Jan van Zanen loopt door Duindorp kans op eerste kras

Nadat eind oktober 2019 duidelijk wordt dat de vreugdevuren niet kunnen doorgaan, is het dagenlang onrustig in de Haagse wijk Duindorp. Brandjes in ondergrondse afvalcontainers, straatmeubilair dat in vlammen opgaat, een bushokje dat wordt gesloopt, barricades van bouwhekken op de wegen, een vuurwerkbom onder een ME-busje. Ruim vóór de jaarwisseling zitten al tientallen mensen voor kortere of langere tijd in de cel en sluit de politie op sommige avonden de wijk zelfs helemaal af.

Veel Duindorpers voelen dat hun tradities hen worden ontnomen, hun belangen er niet toe doen, ze niet worden erkend door autoriteiten en media. Hen rest naar hun gevoel dus niets anders dan tot actie over te gaan. Hun woede te richten op de symbolen waarvoor de macht staat.

Toenmalig waarnemend burgemeester Johan Remkes is dan niet in de stad om zich populair te maken. Hij heeft de opdracht gekregen om rust te brengen in het stadhuis en wordt in de korte tijd dat hij hier is ook geconfronteerd met de onrust aan de kust. Remkes geeft weinig toe. 'Het is ver over de grens en moet stevig aangepakt worden', zegt hij bijvoorbeeld over de bom die onder het politievoertuig wordt gemikt.

Als Jan van Zanen op 1 juli vorig jaar Remkes opvolgt, lijkt een veel rustiger jaarwisseling aan de kust binnen handbereik. Remkes heeft dan al van alles in werking gezet om de vreugdevuren op de avond van 31 december 2020 – zij het in veel bescheidener vorm – te kunnen ontsteken. Zelfs in september 2020 zijn er 'vooralsnog geen belemmeringen dat dit jaar de vergunning niet zou kunnen worden verleend'.

In de weken daarna blijkt het echter niet goed te gaan met de coronacijfers. De regels worden niet versoepeld. Dus moet Van Zanen op de avond van 24 november een teleurstellende boodschap naar buiten brengen. De vreugdevuren, ook die in Scheveningen, kunnen niet doorgaan. Hij mag geen evenementenvergunning verlenen. 'Dit is een enorme domper voor iedereen', zegt hij.

Met de boodschap dat de vuren niet kunnen doorgaan ontstaat ook een somber perspectief op de jaarwisseling. In een brief aan de gemeenteraad erkent de burgemeester dat ook min of meer. Hij voorspelt een drukke oudejaarsnacht voor de hulpdiensten. Door de coronamaatregelen voelen vooral jongeren zich beperkt in wat ze mogen en door de maatregelen zijn er ook nog eens vrijwel geen activiteiten mogelijk rondom oud en nieuw. Daarom staat de stad voor 'grote uitdagingen', schrijft Van Zanen. Deze combinatie van factoren kan leiden tot 'gedrag dat we niet willen, zoals baldadigheid of ergere vormen van overlast in de openbare ruimte'.

Vanuit dat oogpunt is het niet verwonderlijk dat de gemeente bijvoorbeeld welzijnsorganisaties en evenementenbureaus stimuleert om zoveel mogelijk activiteiten te organiseren rond de jaarwisseling. Dat gebeurt ook – al zorgen de later nog weer verscherpte coronamaatregelen ervoor dat een deel ervan niet kan doorgaan.

De ambtenaren van de burgemeester én hijzelf gaan ook in gesprek met de bewoners van Duindorp om te kijken wat daar wél mogelijk is nu de vuren niet mogelijk zijn. Het resultaat daarvan wordt afgelopen weken duidelijk. Met financiële steun van de gemeente komt er kerstverlichting en wordt onder meer een GPS-speurtocht georganiseerd.

Maar op oudejaarsdag duiken op sociale media ook beelden op van een ander evenement. Op het Tesselseplein staat een podium. Jebroer treedt op. De rapper die ook al midden oktober in een tent van café Luden op het Plein is te horen, de avond voordat de horeca voor vier weken dicht moet. Een feestje dat dan tot veel verontwaardiging leidt.

De beelden van een feestende groep mensen op het Tesselseplein die zich op het oog niet altijd even goed aan de coronamaatregelen houdt, zijn brandbaar materiaal voor reacties op sociale media. Ook de politiek is ontstemd. 'Het zag eruit als een hele dikke middelvinger naar het zorgpersoneel', aldus VVD-fractieleider Frans de Graaf. 'Als je dus lang genoeg herrie schopt en de gemeente angstig is dat het uit de hand loopt, mag je dus een feestje vieren', voegt een verontwaardigde Kavish Partiman van het CDA daaraan toe.

De burgemeester laat die avond nog in een reactie weten dat er geen sprake is van een feest. De bijeenkomst in Duindorp, is een demonstratie - zo benadrukt hij. De dag erna zegt hij in een toelichting nog wel uit te gaan zoeken wat er precies was gebeurd. 'Wij kijken er nog goed naar.'

Uit een reconstructie van Omroep West blijkt zondag 3 januari dat de burgemeester veel nauwer betrokken is geweest bij die demonstratie dan eerder toch in ieder geval is gesuggereerd. Hij deelt de initiatiefnemers voor een fakkeloptocht voor het behoud van de vreugdevuren persoonlijk mee dat 'demonstraties altijd kunnen'. Al voegt hij daaraan toe dat 'de regels gelden zoals die voor elke demonstratie gelden. Een van die regels is dat de organisator verantwoordelijk is voor de naleving van de coronaregels'.

Vanuit zijn perspectief is daar in eerste instantie ook nog wel iets voor te zeggen. Van Zanen is in tegenstelling tot Remkes niet gekomen om in een paar maanden 'rust, reinheid en regelmaat' te brengen, zoals de Commissaris van de koning, Jaap Smit, diens opdracht ooit formuleerde. Van Zanen is hier om te blijven en heeft baat bij goede banden met alle bewonersgroepen in de stad. En in Duindorp hoeft de ME deze jaarwisseling niet in te grijpen, er worden geen vuurwerkbommen naar politieauto's gegooid. Een mooi resultaat dus, zou je kunnen denken.

Maar de kwestie roept ook veel vragen op. Zeker ook omdat blijkt dat circa 10.000 euro gemeentelijk geld via een omweg ten goede is gekomen aan wat toch formeel een demonstratie is. Zo kan er feestverlichting worden gekocht en opgehangen. Of dat nu juist besteed gemeenschapsgeld is? Ook verkeren de organisatoren van de demonstratie toch echt in de veronderstelling dat het Van Zanen zelf is geweest die vanuit oogpunt van een te verkrijgen vergunning 'een demonstratie' opperde, al neemt de burgemeester hier afstand van.

Het roept alles bij elkaar de vraag op of de burgemeester mensen uit vrees voor ongeregeldheden niet te makkelijk hun zin geeft? Bevestigt hij daarmee niet het – al dan niet terechte beeld – dat Duindorp een vrijstaat is, waar inwoners het soms voor elkaar krijgen regels te overtreden zonder dat er sancties tegenover staan?

De gang van zaken roept bij D66-fractieleider Hanneke van der Werf herinneringen op aan de vreugdevuren. Daar raken de rollen van de gemeente en bouwers te veel verweven, constateert de Onderzoeksraad voor Veiligheid in het rapport over de vonkenregen van twee jaar geleden. 'Er wordt een historisch gegroeid patroon zichtbaar van begrenzen en meebewegen vanuit gemeentelijke diensten en functionarissen die verantwoordelijk zijn voor openbare orde', stelt de OvV letterlijk.

Daarnaast rijst ook de vraag op of de bewoners van Duindorp zijn gediend met deze gang van zaken. Zij denken gelegaliseerd een leuke middag te kunnen hebben dankzij 'een demonstratie' en krijgen nu alsnog via sociale media en de politiek veel kritiek over zich heen. Al zijn zij het natuurlijk wel zelf die de coronaregels met voeten treden.

Ook had het Van Zanen gesierd om open kaart te spelen. Waarom niet direct eerlijk toegeven dat de demonstratie in een overleg met hem vorm had gekregen?

De burgemeester moet nog schriftelijke vragen over de kwestie beantwoorden. Het kan dus prima zijn dat nog meer details naar buiten komen. Maar uit de reconstructie blijkt in elk geval dat hij zelf ver is gegaan.

En alhoewel het, los van de ophef over de demonstratie, voor het eerst in vele jaren opvallend rustig blijft in Duindorp en Van Zanen deze prestatie en wat daarvoor nodig was als 'boerenslim' zou kunnen uitleggen, leidt het alles bij elkaar in de Haagse gemeenteraad naar verwachting tot een eerste stevig debat over zijn optreden. Het lijkt erop dat de burgemeester die zijn draai begint te vinden in de stad, daarbij een half jaar na zijn aantreden een eerste kras gaat oplopen.