Begraafplaats voormalige inrichting geteisterd door vandalen, plan om beelden veilig te stellen

Op het terrein van de Bavo, zoals de voormalig inrichting in de volksmond heet, wordt druk gebouwd. Er moeten 664 woningen komen, waarvan dertig procent sociale woningbouw. De projectontwikkelaar en de gemeente Noordwijk hebben afgesproken dat het rijksmonument samen met het groen en de begraafplaats worden ingepast in het nieuwe landgoed. Dat terrein zal In den Houte gaan heten.

Maar van die inpassing is nog weinig te merken. De begraafplaats wordt verwaarloosd, graven zijn omvergetrokken en beelden op een heuveltje achterin zijn flink toegetakeld. De gemeente wijst naar de eigenaars, de samenwerkende projectontwikkelaar Novaform en Trebbe.

Op het terrein waar In den Houte moet komen, werd in 1914 Sint Bavo gesticht door de rooms-katholieke Congregatie van de Broeders van Liefde. Zij vestigden er een psychiatrische inrichting. Honderd jaar later verlieten de laatste cliënten het Bavo-terrein. De zorginstellingen Parnassia Groep en GGZ Rivierduinen namen de instelling over om het uiteindelijk af te stoten. De opbrengsten uit verkoop van grond investeerden ze opnieuw in de zorg aan patiënten met psychische problemen.

In totaal hebben zo'n elfhonderd mensen in de Bavo gewoond, van wie de meesten op het terrein ook hun laatste rustplaats vonden. Enkele honderden graven zijn nog in gebruik, de meeste daarvan dateren uit de jaren tachtig en negentig. De congregatie waar Bavo onder viel, heeft de graven van de overleden paters overgebracht naar het klooster van de Broeders van de Liefde in Eindhoven. Het lijkt erop dat er nog wel nabestaanden van patiënten zich om enkele overgebleven graven bekommeren, want bij sommige stenen liggen verse kerststukjes en zijn er bloemen geplant.

Noordwijkerhout Van Toen (NoVaTo), is de historische vereniging van het dorp. De leden zien de schade aan het terrein en de gebouwen met lede ogen aan, maar staan machteloos. 'Je kunt er niets van zeggen', zegt bestuurslid Aad Duivenvoorden, terwijl hij over de begraafplaats loopt. 'Het is simpelweg een bouwterrein. En wij kunnen er niets meer mee.'

NoVaTo heeft, net als carnavalsvereniging De Kaninefaaten, geprobeerd om in één van de gebouwen onderdak te krijgen. NoVaTo was zelfs gevraagd of ze interesse had om het Pesthuis op het terrein te kopen of te huren. Maar de onderhandelingen zijn vier weken geleden stukgelopen. 'De eigenaar vroeg te veel geld. Het leek wel de bedoeling om te zeggen: Niemand wil het hebben, we kunnen alleen nog maar appartementen bouwen hier.'

NoVaTo heeft zelf ook zijn wortels in de Bavo, zegt Duivenvoorden. ’NoVaTo is ontstaan uit het Langeveld - of Bavo Museum, dat in 1999 werd opgeheven. Dat was vooral gewijd aan de psychiatrische geschiedenis.' Zelf heeft Duivenvoorden veertig jaar in de Bavo gewerkt. Hij wijst ons de graven van bewoners die hij heeft gekend.

'Kijk daar, het graf van Steppie van Beppie.' Er ligt nog een stuk van een stepje bij een graf, dat zou toebehoren aan een bewoner die Beppie werd genoemd. 'Hij reed altijd met zijn stepje rond in het dorp; toen hij overleed werd zijn stepje op zijn graf geplaatst.' Aads dochter Sylvia Steenbakkers, ook bestuurslid van NoVaTo, heeft thuis een oude foto met de step in goeden doen. Die blijkt niet van Beppie maar van Adriaan, een andere bewoner.

Duivenvoorden heeft goede herinneringen aan zijn tijd in de Bavo. Zeker in de jaren zeventig was het regime voor de over het algemeen mannelijke bewoners een stuk vrijer dan in het naburige Sancta Maria, waar de vrouwen woonden. 'Onze mensen konden gewoon het dorp in, en naar de kroeg. Bij de Sancta moest je zelfs als bezoeker echt door de poort, en moest je je bij de portier melden.'

Hij herinnert zich ook de begrafenissen op de Bavo. 'Zoals de mensen leefden, werden ze ook begraven: eenzaam. Dat was echt een trieste optocht, met de priester en het kruis voorop en een paar man personeel erachter. Maar het gebeurde vaak dat de familie, die ik nog nooit hier had gezien, wel naar de beheerder van het geld van hun overleden ‘dierbare’ vroeg. Want vaak hadden de bewoners een aardige spaarpot.'

De pastoor van Noordwijkerhout heeft niets over de graven te zeggen. 'Het is altijd het terrein geweest van de Broeders van Liefde', zegt pastoor Martien Straathof van de Sint Maartensparochie. 'Er geldt een grafrust van twintig jaar, wettelijk van tien jaar, en als die is verstreken kun je er niets meer van zeggen.'

Maar Straathof doet wel een moreel beroep op de huidige eigenaren. 'Al zal er niet veel meer van terug te vinden zijn, je moet de resten wel met respect behandelen.'

'Er moet wat gebeuren met deze begraafplaats', stelt een woordvoerder van de gemeente Noordwijk. 'De ontwikkelaar gaat daarom de begraafplaats herstellen: hekwerk, groene omzoming, beeldengroep en grafstenen. Na herstel wordt deze overgedragen aan de gemeente.'

'Het groene karakter van het Bavo-terrein is één van de waardevolle kenmerken die ook in de toekomst toe behouden moet blijven', schrijft de gemeente Noordwijk dan ook op haar eigen website. 'Landgoed In Den Houte krijgt bovendien veel bijzonder groen, met onder andere een Engelse tuin, de Franse tuin, het Kastanjelaantje en de huidige begraafplaats.'

Projectontwikkelaar namens firma Trebbe, Remco Raghunath, zegt in een reactie de vernielingen te betreuren. 'Helaas hebben ook wij sinds kort te maken met jeugd die zich verveelt en dingen vernielt.' Ook de projectontwikkelaar vertelt dat er met de gemeente is afgesproken om de begraafplaats in oude staat te herstellen en aan de gemeente te overhandigen. 'Dat zal mogelijk al binnen anderhalf jaar kunnen plaatsvinden. Op korte termijn maken we een plan om met name de beelden veilig te stellen. De graven die nog op het terrein liggen raken we niet aan. We respecteren de graven en houden die intact.'