Extra maatregelen op komst, wat betekent het als we een avondklok krijgen?

Het Groot Woordenboek der Nederlandse taal - de dikke Van Dale - omschrijft de avondklok als volgt: (militair) verbod zich 's avonds en 's nachts op straat te bevinden. Dat is een simpele definitie voor een ingrijpend fenomeen. Door dat verbod op het 's avonds en 's nachts buiten zijn, worden de rechten van inwoners flink ingeperkt.

'Ja, het mag', zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Tom Barkhuysen van de Universiteit Leiden. Maar niet zomaar, het moet - zoals dat juridisch heet - noodzakelijk en evenredig zijn. Verder moet er wel het een en ander geregeld worden. 'De regering kan het regelen via noodverordeningen, maar dat moet dan per veiligheidsregio. Dus veiligheidsregio's moeten het dan zelf invoeren. Maar dat kan alleen voor een - in duur en omvang - beperkte avondklok. Wil je een uitgebreidere en langdurigere avondklok, dan moet je het landelijk regelen door het uitroepen van een 'beperkte noodtoestand'. Dat is nodig omdat de avondklok dan is te zien als een 'vrijheidsontnemende maatregel'. Dat mag namelijk niet in Nederland, tenzij er een noodtoestand geldt. De regering kan die uitroepen via Koninklijk Besluit.'

'Je zou het kunnen zien als een inperking van de bewegingsvrijheid', legt Barkhuysen uit. 'En bewegingsvrijheid is in de Nederlandse grondwet niet geregeld. Overigens wel in het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, het 4e protocol om precies te zijn. Dus als het door een veiligheidsregio wordt geregeld, praat je over een inperking van de bewegingsvrijheid. Maar als je mensen echt - plat gezegd - opsluit in hun huis dan wordt het zwaarder en dan kan het alleen via een 'klein noodtoestandje'.'

In landen als Frankrijk en België geldt al een (gedeeltelijke) avondklok. In Frankrijk loopt die van 18.00 tot 6.00 uur. België heeft het land in twee delen gesplitst: in Brussel en het Franstalige Wallonië mag je van 22.00 uur tot 6.00 uur niet zonder geldige reden de straat op. Vlaanderen doet het op zijn eigen manier: een avondklok van 0.00 tot 5.00 uur. Duitsland denkt na over het invoeren ervan en Groot Brittannië, het land van die variant waar iedereen nu zo voor vreest, heeft geen avondklok.

Vooropgesteld: er is nog geen besluit over de avondklok en de exacte regels die bij het instellen zouden gaan gelden, zijn ook nog onduidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat je een goede reden moet hebben om na het ingaan van de avondklok naar buiten te gaan. Dat geldt voor medici, voor verplegend personeel en - jawel - waarschijnlijk ook voor mensen die hun hondje moeten uitlaten. Die hond mag dan overigens niet loslopen, maar moet aan de lijn. Als het kabinet besluit om tot de invoering te komen, dan komt er een lijst met geldige redenen om naar buiten te gaan. Dan moet ook duidelijk zijn hoe je die geldige reden moet aantonen. Een voorbeeld: journalisten mogen - waarschijnlijk - de straat op als ze een speciale politieperskaart op zak hebben. Dit soort uitzonderingen gaan voor veel beroepen gelden.

Handhaving ligt zoals altijd bij de politie en de boa's. Dat is voor die organisaties een flinke belasting. De roosters moeten namelijk om. 's Avonds en 's nachts zijn er minder agenten en handhavers op de been dan overdag. Maar met een avondklok moet dat veranderen. De politiebonden en de boa-bond zijn hier huiverig voor. Roosters bij de politie zijn nu al moeilijk rond te krijgen, en die moeten dus volledig op de schop. 'Het hangt ook heel erg af van wat er precies gaat komen', zegt Gerrit van de Kamp van politiebond ACP. 'We bereiden ons voor. Ook op de vraag: wat blijft er dan liggen?' Waar hij op doelt, wil hij nu nog niet zeggen. 'Maar het kan zijn dat burgers soms langer moeten wachten.' De politie Den Haag wil nu niet reageren omdat er nog veel onduidelijk is.

Dat is een goede vraag, waarop het antwoord niet zo simpel is. Branchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelhandel (CBL) uit Leidschendam, dat namens alle supermarktketens met de overheid praat, zegt nog niet te weten hoe een eventuele avondklok er precies uit gaat zien. Wel pleit het CBL ervoor dat vakkenvullers in supermarkten een uitzonderingspositie krijgen, want die moeten er voor zorgen dat 's ochtends de schappen weer vol liggen. Ook transporteurs en distributiecentra zouden onder deze uitzondering moeten vallen. Datzelfde geldt voor de bezorgdiensten die vaak met hun auto's vol boodschappen na 20.00 uur bij mensen thuis komen.

'Je kunt altijd naar de rechter', zegt hoogleraar Barkhuysen. 'Die zal dan kijken of de regering voldoende heeft kunnen aantonen dat zo'n maatregel echt nodig is. En dat geldt niet alleen voor een maatregel die landelijk wordt opgelegd, maar bijvoorbeeld ook als je aanspraak wilt maken op dat 4e protocol uit het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens.'