Ruzie en onkunde nekken Haags banenproject: 'Het was oorlog'

Op 1 mei 2020 begint interim-bestuurder Peter van Haagen bij de Energieacademie. De voormalig VVD-wethouder van Pijnacker-Nootdorp is door de Raad van Toezicht aangesteld om puin te ruimen bij het banenproject dat drie maanden eerder door premier Mark Rutte nog feestelijk is geopend.

Wat hij aantreft bij de Energieacademie is ernstig, zo omschrijft Van Haagen de situatie. 'Er was geen deugdelijke financiële administratie, er was geen leerlingenadministratie en er klopte niets van het verdienmodel. De organisatie is met goede bedoelingen opgezet, maar alle zakelijkheid ontbrak', zegt hij. 'We zijn begonnen met het automatiseren van de financiën, want de financiële administratie kwam bij wijze van spreken uit een schoenendoos.'

Bovendien blijkt de stichting een groot financieel gat te hebben. Hoe groot het gat precies is wil Van Haagen wil niet zeggen, maar het stijgt vele malen boven de 250.000 euro uit. Dit bedrag heeft de gemeente Den Haag aangeboden aan de Energieacademie die op dat moment op omvallen staat. Maar het bedrag wordt door de stichting afgeslagen. Van Haagen: 'Dat was volstrekt ontoereikend om de Energieacademie te redden. Daar zouden we het nog geen drie maanden mee hebben uitgehouden.'

Voor de Raad van Toezicht is inmiddels de maat vol en de toezichthouder heeft deze week het faillissement aangevraagd bij de rechtbank. Daarmee lijkt een einde te komen aan het prestigieuze banenproject dat vol enthousiasme werd gestart.

Het idee voor het project is begonnen in het hoofd van een ambtenaar van de gemeente Den Haag. Zij wil graag een ambachtscentrum oprichten. Het moet een plek worden waar werkloze jongeren en ouderen die graag met hun handen werken een vak kunnen leren en na een paar maanden door kunnen stromen naar een betaalde baan.

Ze wil het ambachtscentrum koppelen aan de energietransitie. Dat is de overstap die overheden moeten maken van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Haar idee is dat in de energiesector, de bouw en de installatietechniek de komende jaren genoeg banen te vinden zijn. En zo snijdt het mes aan twee kanten: kwetsbare jongeren en langdurig werklozen krijgen een zetje in de richting van een nieuwe toekomst en een sector die springt om werknemers krijgt goede vakmensen.

Eind 2018 komt de ambtenaar Donne Bax tegen, een geestverwant die ervaring heeft met het opleiden van kwetsbare jongeren en later de oprichter en bestuurder van de Energieacademie zou worden. 'We wilden twintig opleidingen starten op een locatie in de stad. Met erkende leerwerkbedrijven en leerwerkmeesters', vertelde Donne Bax in november 2019 in een interview dat de Energieacademie op de eigen website publiceerde.

Ondertussen wordt ook toenmalig wethouder Rachid Guernaoui (Hart voor Den Haag/Groep de Mos) lekker gemaakt voor het project. Hij ziet er wel brood in, want het past in zijn 'Werkoffensief +500' dat hij samen met collega-wethouder Bert van Alphen (GroenLinks) trekt. Het doel hiervan is om jaarlijks 500 extra werklozen aan het werk te krijgen, bovenop de al afgesproken vierduizend. Voor dit werkoffensief is in totaal 18 miljoen euro beschikbaar gesteld.

Guernaoui wil wel zeker weten dat er banen zijn voor de leerlingen die op de Energieacademie komen en dus gaan kwartiermakers voor de Energieacademie aan de slag om werkgevers met banen te vinden. Die worden gevonden 'We hebben met ruim vijftig bedrijven werkakkoorden gesloten, waarin onder andere staat vermeld om hoeveel vacatures het zou gaan die wij zouden kunnen gaan invullen', vertelde Donne Bax in het online-interview. 'Inmiddels hebben we meer dan zevenhonderd vacatures aan de Energieacademie kunnen verbinden.'

Het trekt Guernaoui en de rest van het college van burgemeester en wethouders over de streep en de gemeente haalt uit verschillende potjes een subsidiebedrag van in totaal 1,2 miljoen euro bij elkaar. De subsidie geldt voor de periode juli 2019 tot en met december 2021. Als voorwaarde stelt het college dat de Energieacademie in deze periode 560 mensen aan het werk helpt.

Daarbovenop vraagt de Energieacademie een Europese subsidie aan van 665.000 euro. Ook die wordt toegekend. Of deze subsidie daadwerkelijk in zijn geheel is ontvangen door de stichting, is niet duidelijk. 'Meer informatie over deze aanvraag verschijnt bij de beantwoording van de schriftelijke vragen', reageert een gemeentewoordvoerder, verwijzend naar de vragen die de gemeenteraad over de kwestie heeft gesteld.

Eind augustus 2019 treden, naast oprichter Donne Bax, twee andere mannen toe tot het bestuur. De ene heeft een financiële achtergrond en werkte jarenlang bij de Rabobank. Hij wordt verantwoordelijk voor de financiële zaken.

De ander is Aad van Loenen. Hij is onderwijsman in hart en nieren en gepensioneerd directeur van praktijkschool De Einder in Den Haag. 'Ik was directeur-bestuurder en belast met de dagelijkse gang van zaken', vertelt Van Loenen. Hij is enthousiast over de plannen en gaat direct aan de slag met een onderwijsplan. Op 1 oktober 2019 gaat de Energieacademie van start en een paar maanden later is de officiële opening met de minister-president.

Op de dag van de start van de Energieacademie gebeurt er iets waar niemand rekening mee heeft gehouden. De rijksrecherche valt binnen bij wethouder Guernaoui omdat hij verdachte blijkt te zijn in een corruptiezaak. Hij ontkent, maar zijn aftreden als wethouder is onafwendbaar. Voor de Energieacademie betekent dit dat 'het dossier' Energieacademie volledig op het bordje van wethouder Van Alphen komt te liggen.

Een paar weken voor de officiële opening begint het Haagse stadhuis onraad te ruiken: het loopt daar niet goed. Dat weet ook Peet Traub. Hij heeft een stukadoorsbedrijf en leidt sinds elf jaar moeilijke jongeren op zodat ze doorstromen naar een baan als stukadoor. 'In 2018 werd ons pand in Moerwijk gesloopt', vertelt hij. 'Ik kwam in gesprek met de gemeente en toen hebben ze mij gevraagd om voor de Energieacademie te gaan werken. Dat leek mij een goed idee.'

Eerst loopt alles goed en is iedereen tevreden, maar na een paar maanden krijgt Traub geen betalingen meer. En hij is niet de enige. Inmiddels zijn de betalingsachterstanden enorm opgelopen. Volgens Traub heeft zijn bedrijf voor 2020 nog ongeveer 220.000 euro openstaan en voor 2021 ligt er nog een contract voor 250.000 euro. En hij is slechts een van de tientallen schuldeisers.

Het ontbreken van een goed bedrijfsplan wordt door vrijwel iedereen gezien als een grote fout, misschien wel dé grote fout. Er komt wel subsidie binnen, maar eigen inkomsten zijn er nauwelijks. Waren er de eerste weken nog aanmeldingen van honderden leerlingen, rond de opening is de leerlingen aanwas praktisch opgedroogd. En zonder leerlingen, geen inkomsten voor de Energieacademie. Terwijl zaken als huur, materiaalkosten, vergoedingen en contracten met de vele accountmanagers, coaches, werkambassadeurs en leerwerkbedrijven gewoon doorlopen.

Volgens één van de betrokkenen stokt de toestroom van leerlingen omdat er vanuit de Energieacademie te weinig wordt gedaan om goede contacten te onderhouden met bijvoorbeeld de reclassering of buurtwerkers. Dat zijn plekken waar werkloze jongeren 'gerekruteerd' kunnen worden. 'Om doorstroom te houden moet je je contacten goed onderhouden', stelt hij. En dat gebeurt niet.

Volgens hem was iedereen bij de Energieacademie vooral bezig met het bewaken van het eigen belang. 'In de Energieacademie werden verschillende ondernemingen bij elkaar gezet en zij verdedigden allemaal hun eigen territorium', vertelt hij. 'Iedereen rook geld en daar draaide het vooral om. Het ging niet om de mensen over wie het zou moeten gaan: de werkstudenten die aan het werk geholpen moesten worden. Het was bij tijd en wijle oorlog, met bedreigingen aan toe.'

Maar ook de samenwerking met Den Haag Werkt van de gemeente Den Haag, dat werkstudenten moet leveren loopt niet goed. 'Dan kwamen ze met iemand met maar één hand en vroegen ze of deze geschikt zou zijn', vertelt Peet Traub. 'We zijn stukadoors, wat denk je zelf? Ook leverden ze mensen die de taal niet spreken. Die kunnen wij toch niet opleiden.'

De conclusie dat er een sfeer van wantrouwen heerst bij de Energieacademie trekt adviesbureau BDO op een later moment ook. Het bureau doet in opdracht van de gemeente onderzoek naar de Energieacademie en schrijft: 'Gedurende het voeren van de verschillende gesprekken met medewerkers van Stichting Energieacademie, gemeente Den Haag en opleidingspartijen, blijkt al snel dat er sprake is van onvrede en in sommige gevallen een bepaald wantrouwen richting de verschillende betrokkenen. (…) Dit sentiment is dermate hevig, dat dit een voortzetting van de samenwerking op korte termijn in de weg kan staan.'

Volgens interim-bestuurder Van Haagen was de sfeer inderdaad niet goed. 'Er was onzekerheid en mensen kregen hun geld niet. Dan word je zenuwachtig en kribbig. Maar wantrouwen? Dat zijn grote woorden.'

Op het stadhuis is ondertussen de paniek toegeslagen. Duidelijk wordt dat er financiële problemen zijn en dat er geen toezichthouder is. Eind januari 2020 wordt daarom een gesprek georganiseerd tussen het stichtingsbestuur en vier mensen die een paar maanden later samen met nog één persoon de Raad van Toezicht zullen vormen. De inzet van het gesprek is het veranderen van de statuten zodat de Raad van Toezicht een formele status krijgt.

Maar bij die statutenwijziging gebeurt iets vreemds. Binnen het bestuur kunnen ze het niet eens worden over de statutenwijziging. Bestuurslid Aad van Loenen is tegen en toch bekrachtigt een notaris de wijziging. Volgens Van Loenen is dat gedaan doordat een ander bestuurslid een valse volmacht heeft gebruikt. 'Ik heb nooit mijn handtekening gezet', zegt Van Loenen. 'Van de statuten klopt dus helemaal niets.'

Hoe het ook zij: de Raad van Toezicht komt in het zadel en voert een reorganisatie door. Ook wordt besloten dat er een nieuwe directeur-bestuurder dit plan moet gaan uitvoeren en dat de zittende bestuurders terugtreden. Peter van Haagen wordt deze interim-bestuurder en hij moet dus orde op zaken stellen bij de Energieacademie. Maar al snel blijkt dat deze reorganisatie onvoldoende effect heeft. De problemen blijven zich opstapelen en het financiële gat is te groot.

De verontrustende berichten bereiken na een paar maanden ook de gemeenteraad. Half juni stellen een paar raadsleden vragen over de Energieacademie tijdens een commissievergadering over de voortgang van het Werkoffensief +500. Wethouder Van Alphen reageert terughoudend: 'We kunnen er nu heel veel over zeggen, maar het is niet verstandig om hier nu uitgebreid op in te gaan. De gemeente is niet verantwoordelijk, maar we zijn in gesprek met de Raad van Toezicht.'

Op 24 juli weet Van Alphen meer te melden en hij schrijft een brief aan de gemeenteraad waarin hij uitgebreid verslag doet van de problemen bij de Energieacademie. Hij schrijft dat de Raad van Toezicht heeft ontdekt dat vergoedingen aan bestuursleden te ruim zijn en niet volgens afspraak, salarissen van medewerkers en kwartiermakers zouden niet marktconform zijn en afspraken met leerwerktrajecten zijn niet altijd transparant en in lijn met gangbare afspraken bij vergelijkbare trajecten. Ook spreekt hij van groot onderling wantrouwen.

Aad van Loenen is woedend over de suggestie dat hij zijn zakken gevuld heeft. 'Ik ben geen graaier', zegt hij. 'Ik kreeg 75 euro per uur en daar hield ik netto tien euro van over. Bij mijn ontslag als bestuurder is mij ook nooit gezegd dat ik een graaier zou zijn. Ze gaven als reden op dat ik er te weinig was, maar ik werkte honderd uur per week terwijl ik een contract voor 24 uur had.'

Ook Donne Bax werpt de suggestie verre van zich. Sterker nog: hij kreeg geen cent voor zijn werk. Bax: 'Ik heb mijn functie onbezoldigd uitgevoerd', zegt hij. 'Als er iemand is die kan bewijzen dat ik ook maar een euro in mijn zak heb gestopt, dan betaal ik het direct terug.' Ook alle kosten voor het rijden in een leaseauto van de Energieacademie zijn door hem terugbetaald.

Volgens Van Loenen is het geld grotendeels opgegaan bij de start van de Energieacademie. 'Van de eerste subsidietranche is direct 150.000 euro afgeboekt voor vergaderingen, inrichting van het gebouw en huur', zegt hij. 'Er is niets naar onderwijskundige zaken gegaan.'

Dat herkent interim-bestuurder Peter van Haagen. 'Er zaten weeffouten in de opstart', zegt hij. 'Er is een fors bedrag gaan zitten in het opzetten van de organisatie dus het betalen van kwartiermakers, de inrichting en huur. Zaken waar de subsidie niet voor was bedoeld maar die noodzakelijk zijn - sommige meer dan andere - bij een nieuwe organisatie.'

Van Haagen wil zich niet uitlaten over de vraag of bestuurders en medewerkers zichzelf te veel hebben toegeëigend. 'Ik ga niet oordelen over andermans inkomen. Feit is dat er betaald is aan bestuurders en dat de afspraak was om dat niet doen. Maar ja; een banenproject is geen speeltuinvereniging.'

Van Haagen baalt ervan dat de Raad van Toezicht aanstuurt op een faillissement. 'De gemeente was betrokken bij de opstart, het was een gezamenlijk project. De gemeente had zich aan het begin al moeten realiseren dat er meer geld nodig is voor het opzetten van een organisatie. Bovendien zijn we een paar maanden dicht geweest vanwege corona en de zomervakantie. Ik vind het heel jammer dat ons de kans niet wordt geboden om door te gaan.'

Maar volgens Pieter van Alphen - naamgenoot van de wethouder, maar geen familie - van de Raad van Toezicht is er geen andere mogelijkheid dan een faillissement. 'In de basis zijn de kosten niet opgewassen tegen de opbrengsten', zegt hij. 'Het kernproces van de Energieacademie is niet op orde en dan heeft het geen zin om te blijven aanmodderen. Het is rot aan de wortels.'

De Haagse gemeenteraad heeft een waslijst aan vragen gestuurd naar wethouder Van Alphen over het echec en de gevolgen ervan. Van Alphen wil de vragen begin volgende maand beantwoord hebben. Ook werkt hij aan een uitgebreide tijdlijn over de opkomst en ondergang van de Energieacademie.