Ouderenbond: mislukte proef met poststemmen 'belangrijk signaal'

In verband met corona is het voor 70-plussers mogelijk gemaakt om per post hun stem uit te brengen voor de Tweede Kamerverkiezingen. Daarvoor is een tijdelijke wet gemaakt. Er is gekozen voor deze groep omdat die relatief klein is, en omdat hier ook mensen met een zwakke gezondheid bij zitten die uit angst voor corona de gang naar het stembureau mogelijk niet willen maken.

Het bureau Leer Zelf Online zet zich in om ingewikkelde onderwerpen, begrijpelijk te maken voor kwetsbare groepen. Daarom organiseerde het bureau de proef. Een deel van de testers stemde in een volledig nagebouwd stemlokaal, twaalf ouderen stemden per brief in een nagebouwde woonkamer. Die ouderen zagen voor het eerst het volledige pakket dat ze thuis gestuurd krijgen voor de verkiezingen. Om per post te kunnen stemmen, is een tijdelijke wet opgesteld en aangenomen. Daarin staat de hele procedure omschreven.

Mensen die per post mogen stemmen, krijgen eerst een stempas thuisgestuurd. Later volgt een enveloppe met alle andere papieren die gebruikt moeten worden, en een brief waarin wordt uitgelegd wat de procedure is. Je moet je stem uitbrengen door een bolletje te kleuren (dat hoeft volgens de wet niet per se met een rood potlood), dat formulier gaat in een enveloppe die je dichtplakt, en in een retourenveloppe doet. Het complete pakket moet vervolgens worden opgestuurd of worden afgegeven bij een stembureau.

Volgens Leer Zelf Online is er veel onduidelijkheid over het ondertekenen van de speciale stempas die 70-plussers thuisgestuurd krijgen. Bij de tijdelijke wet schrijft het kabinet: 'De kiezer moet de stempluspas ondertekenen. Als de handtekening ontbreekt, is de stempluspas nog steeds geldig.' Dat leidt tot verwarring onder ouderen, stelt de stichting. Ook de hoeveelheden enveloppen leidde in een aantal gevallen tot problemen bij de testgroep. Ouderenbond ANBO vindt dat een belangrijk signaal: 'Het blijkt dat we veel moeten doen aan voorlichting om dit in goede banen te leiden. We zijn nu ook bezig met het maken van een instructiefilm', zegt woordvoerder Ewald van Kouwen. In januari beloofde het ministerie van Binnenlandse Zaken ook een voorlichtingsfilm te maken.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken is het niet eens met de constatering van Leer Zelf Online dat er veel stemmen ongeldig verklaard zullen worden omdat de procedure te ingewikkeld en te onduidelijk is. Een woordvoerder zegt dat uit eigen onderzoek wel is gebleken dat mensen de bijgevoegde instructies heel goed moeten lezen. Voor extra ondersteuning is ook een speciaal telefoonnummer in het leven geroepen en kunnen mensen terecht op de website elkestemtelt.nl. Directeur Jacques de Wit van Leer Zelf Online blijft de uitleg die ouderen krijgen toegestuurd nodeloos ingewikkeld vinden.

De Wit: 'De procedure van poststemmen is overgenomen van het systeem dat al geldt voor Nederlanders in het buitenland die per post kunnen stemmen, maar het is nooit getest voor deze doelgroep. Toen de papieren bij ons binnenkwamen, hebben designers ernaar gekeken en die hadden echt zoiets van: wie heeft dit bedacht? Ook de instructiebrief is bijna niet te begrijpen voor niet hoogopgeleide mensen.' Het stembiljet is volgens hem ook nog eens zo groot dat je verstand moet hebben van 'ouderwetse landkaarten om hem weer goed op te kunnen vouwen'. Eveneens hekelt hij de regels rond de handtekening op de stempluspas. 'Ik hoop dat gemeenteambtenaren die moeten gaan tellen, wel de juiste instructie hebben. Dit wordt echt een chaos', verwacht Jacques de Wit.

Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken benadrukte vrijdagochtend nog eens dat niet getekende stempassen toch gewoon geldig zijn. Zij reageerde daarmee ook op de proef die haar ministerie te klein noemt om harde conclusies te trekken. Die overtuiging is tegen het zere been van Jacques de Wit. 'Wij organiseerden samen met de gemeenten Den Haag, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht dit laboratoriumexperiment. En met twaalf mensen kun je prima zien wat de problemen zijn. Leer daar dan van.' Hij heeft inmiddels besloten de bevindingen niet meer officieel aan te bieden. 'Gemeenten die dat willen, kunnen ze wel downloaden via de website.'