Leidse vaccinmaker over goedkeuring: 'Het voelde als een feestje'

Hanneke Schuitemaker
Hanneke Schuitemaker © ANP
LEIDEN - Het coronavaccin van het Leidse Janssen Vaccines kreeg donderdag Europese goedkeuring. Vanaf half april is het vaccin beschikbaar in Nederland. 'Maar voordat het in onze armen wordt geprikt, maakt dit coronavaccin een halve wereldreis', vertelt Hanneke Schuitemaker, hoofd van de vaccinontwikkeling van Janssen.
'Het nieuws van de Europese goedkeuring voelde dus zeker als een feestje', vertelt Schuitemaker. Ook zij werkt deze maanden vrijwel steeds vanuit huis, dus van samen met collega’s het glas heffen is nu geen sprake. De komende zomer hoopt ze dat nog in te halen. Als onderzoeksleider maakte ze de ontwikkeling in alle fasen mee. Vorige lente was het bijvoorbeeld spannend, toen haar team tien kandidaat-vaccins had gemaakt die van elkaar verschilden.
Met laboratoriumtests en dierproeven moesten ze er de beste uit pikken om mee door te gaan. 'Als je dan niet de goede keuze maakt, heeft dat grote gevolgen', legt Schuitemaker uit bij mediapartner Sleutelstad. Dat kan verderop het verschil tussen succes of mislukking betekenen, maar geen keuze maken is ook geen optie. 'Dat zou alle vervolgonderzoek onbetaalbaar maken.'

Cijfers vielen eerst tegen

Minstens net zo spannend was het moment dat ze de resultaten van de internationale praktijktest met 44.000 proefpersonen kon inzien. 'Eerlijk gezegd vielen die resultaten mij eerst wat tegen', bekent Schuitemaker. Want de uitkomst van 66 procent effectiviteit bleek minder fraai dan praktijkstudies van andere vaccins.
Hanneke Schuitemaker, de vrouw achter het Leids Janssen-vaccin
Maar in die cijfers tellen ook alle milde gevallen mee, inclusief mensen die alleen een paar dagen een hoestje hebben. En toen ze keek naar ernstiger ziektegevallen, zag ze dat het vaccin daartegen 'een heel hoge bescherming biedt'. 'Het houdt je praktisch altijd uit het ziekenhuis. En daar ging het natuurlijk om.'

De troef: maar één prik

Een van de troeven van het Leidse vaccin is dat je er maar één prik van nodig hebt. 'Er is heel wat discussie over geweest', zegt Schuitemaker. Maar de resultaten van dierproeven en de eerste tests met proefpersonen waren zó gunstig dat het team van Schuitemaker dit aandurfde. Want al na die ene prik was er een sterke immuunrespons te zien, die ook lang doorwerkte.
Een onderzoeker in het laboratorium van Janssen in Leiden
Een onderzoeker in het laboratorium van Janssen in Leiden
Janssen koos dus bewust voor een strategie met één prik. De voordelen: je kan de bevolking twee keer zo snel immuun krijgen, tegen lagere kosten en zonder ingewikkelde organisatie om mensen opnieuw op te roepen. Maar dat het vaccin met die ene prik uiteindelijk met vlag en wimpel door alle praktijktests zou komen, was toch niet honderd procent zeker. 'Daarom zijn we óók een studie gestart waarbij mensen een tweede prik krijgen'. De resultaten van die studie zijn er nog niet.
Schuitemaker verwacht dat je na een prik met dit vaccin 'minstens zes maanden immuun blijft'. Dat baseert ze op de dierproeven en de eerste kleinschalige tests met proefpersonen. Toch wijst ze er op dat er over die lange termijnbescherming bij geen enkel coronavaccin nog zekerheid is. De wereld is daarvoor nog te kort bezig deze vaccins grootschalig uit te rollen.

'Rol van Leiden niet onderschatten'

Het vaccin is in Leiden ontwikkeld, maar is eigendom van een grote multinational, Johnson & Johnson. Die laat het op vier continenten produceren en sluit contracten met vele regeringen. Is Leiden maar een heel klein radertje in die enorme machine van de vaccinontwikkeling? Nee, vindt Schuitemaker.
De rol van Leiden moeten we echt niet onderschatten. 'Alle vaccinonderzoek wordt in Leiden gedaan. En ook de eerste ontwikkeling en productie gebeurt hier. Daarvoor hebben ze ons destijds ook overgenomen.' Ze noemt het Leidse bedrijf daarom 'een groot rad' in het wereldwijde vaccinverhaal van Johnson & Johnson.
Bij Janssen Vaccines in Leiden wordt een extra productiegebouw uit de grond gestampt
Bij Janssen Vaccines in Leiden wordt een extra productiegebouw uit de grond gestampt © Tom van der Horst
Wel is het aan het wereldwijde concern te danken dat er in veel landen fabrieken voor de productie van het nieuwe vaccin kwamen. En de praktijktest met 44.000 proefpersonen was ook een 'enorme operatie', legt Schuitemaker uit. 'Dat dat allemaal zo snel gebeurt is wel de verdienste van Johnson & Johnson.'

Vaccin reist wat af

Bij de ontwikkeling 'reist het vaccin wat af', zegt Schuitemaker lachend. 'Het ziet meer van de wereld dan wij in deze tijd van reisbeperkingen.' De komende tijd wil Johnson & Johnson die transportafstanden wel verkorten, door de Europese productie ook in Europa te verpakken. Maar een groot knelpunt is al dat transport nog niet. Want vaccins gaan in milligrammen, dus ook bij miljoenen doses vaccin valt het aantal vliegtuigladingen nog mee.
En wanneer krijgt Nederland nou de eerste doses Janssenvaccin? 'We gaan leveren vanaf half april', legt de onderzoekster uit. 'Ik begrijp best dat er mensen teleurgesteld zijn dat dit niet direct na de goedkeuring van de EU gebeurt, maar april 2021 is steeds ons plan geweest. En daar houden we ons aan.'
'Het zijn echt hele grote operaties en dat stuur je niet zomaar bij. Mensen moeten ook beseffen dat we echt leveren wat we maken. We hebben niet ergens een voorraadje waar we op zitten. Er wordt echt dag en nacht gewerkt door mannen en vrouwen die er heel erg aan toegewijd zijn om dit vaccin beschikbaar te maken voor de hele wereld.'