Gemeenteraden berusten in gebrekkig zicht op samenwerking, ook bij corona

Fractievoorzitter Arjen Kapteijns (GroenLinks) uit Den Haag houdt zorgen over de indirecte controle van gekozen vertegenwoordigers uit de gemeenteraad op besturen waarin ook hun gemeente deelneemt. Hij noemt het een 'democratisch tekort' in de samenwerkingsverbanden, en dan met name de Veiligheidsregio, de Metropoolregio Rotterdam Den Haag MRDH (op het gebied van het openbaar vervoer), de energieregio RES (die invulling aan de afspraken uit het klimaatakkoord), en de gezamenlijk inkoop van Jeugdzorg H10 voor tien gemeenten in de regio Haaglanden.

'Ik maak me hier echt zorgen over', zegt Kapteijns. 'Want dit onttrekt zich aan democratische controle vanuit de gemeenteraden. We hebben als stad Den Haag daarmee nauwelijks directe zeggenschap over de frequentie van onze eigen buslijnen, het serviceniveau in de Jeugdzorg en de keuzes die in de regio gemaakt worden aangaande de verduurzaming van onze energie. En natuurlijk is de macht van de Veiligheidsregio met corona enorm, zonder dat we als Raad hierover enige zeggenschap hebben.'

Op dit laatste punt heeft de gemeenteraad van Den Haag vorig jaar mei al een motie van Kapteijns aangenomen om de democratische controle door gekozen organen te verbeteren en dat probleem aan te kaarten bij het kabinet. Bovendien heeft de Tweede Kamer inmiddels een grotere rol gekregen dankzij de noodwet van het kabinet, die in december de meeste noodverordeningen verving. Daarin krijgen de burgemeesters bevoegdheden om de wet uit te voeren. Zij leggen in de gemeenteraad uit welke keuzes zij maken. 'Wat een stap vooruit is', aldus Kapteijns. 'Maar als gemeenteraden staan we nog steeds grotendeels buitenspel.'

'De positie van de gemeenteraden moet versterkt worden in al deze samenwerkingsverbanden', zegt de Haagse fractievoorzitter van GroenLinks. 'Dat geldt voor de MRDH, de RES, H10 en de Veiligheidsregio. Want op deze manier onttrekt steeds meer belangrijke besluitvorming zich van democratische controle en dat is echt zorgelijk.'

'Politieke besluitvorming is steeds ingewikkelder door versnippering', zegt CDA-fractieleider Huibert van Rossum uit Gouda die voor het CDA kandidaat 42 is voor de Tweede Kamer. Volgens CDA'er is er een andere manier besturen nodig.Hij noemt dat 'netwerk sturing', ook wel bekend als Mutual Gains Approach, ofwel het gezamenlijk betrokken besluiten nemen.

'Bestuurders moeten belanghebbenden betrekken bij de besluitvorming en consensus zoeken.' Het Groene Hart is verspreid over drie provincies en bestaat uit zeven RES regio's en meer dan 30 gemeenten. Eén van de problemen is de bodemdaling. 'Dat krijg je niet georganiseerd als je niet de juiste spelers snel met elkaar kunt laten schakelen.'

Alle gemeenten hebben samenwerkingsverbanden gevormd op verschillende gebieden als huisvesting, jeugdzorg en veiligheid. Zo heeft elke gemeente op papier een eigen gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD) maar die zijn ondergebracht in regionaal verband: GGD Haaglanden en GGD Hollands Midden. Datzelfde geldt voor de veiligheidsregio's waarin wordt samengewerkt op het terrein van brandweerzorg, rampen- en crisisbeheersing, geneeskundige hulpverlening, openbare orde en veiligheid.

In het jaar dat corona ons land overheerst zijn de meeste maatregelen genomen door het kabinet en de veiligheidsregio's, met als voorzitter de burgemeester van de grootste gemeente. De burgemeester Henri Lenferink van Leiden is voorzitter van de Veiligheidsregio Hollands Midden, de Haagse burgemeester Jan van Zanen leidt de veiligheidsregio Haaglanden. Zij gaan over de noodverordeningen. Een groot deel van de uitvoering van de maatregelen ligt in handen van de GGD's. Neem bijvoorbeeld de coronatests en de vaccinatiecampagne.

Voordelen van die samenwerkingsverbanden zijn de daadkracht en professionaliteit van een grotere organisatie. Nadeel kan zijn dat de gekozen vertegenwoordigers op dit deel van de overheid geen vat heeft, althans niet direct. De democratische controle op die aanpak ligt voornamelijk bij de Tweede Kamer; de gekozen leden van Provinciale Staten en gemeenteraden hebben het nakijken. Hun invloed is hoogstens indirect en achteraf.

Toch hebben gemeenteraden daar geen moeite mee, blijkt uit de antwoorden die Omroep West kreeg na alle raadsleden in onze regio daarover vragen te hebben voorgelegd. De gemeenteraden hebben geen klagen, ze worden goed op de hoogte gehouden. 'Op het gebied van GGD's is er veel meer uitwisseling van informatie sinds de pandemie', zegt raadslid Tim Geluk (GroenLinks) uit Gouda. Inderdaad, partijgenoot van Kapteijns en plaatsgenoot van Van Rossum.