Ruzie tussen EU en Londen: wie heeft er recht op Leidse vaccins?

De basis van het conflict is vorig jaar al gelegd. Na het uitbreken van de coronacrisis wordt al snel duidelijk dat de enige uitweg uit de pandemie een vaccin is. Een vaccin dat nog niet bestaat en dus nog volledig ontwikkeld moet worden.

Halix, gevestigd op het op het Bio Science Park in Leiden, ziet hier kansen. In tegenstelling tot het enkele honderden meters verderop gevestigde Janssen Vaccines ontwikkelt het zelf geen vaccins, maar kan deze wel in opdracht van andere ondernemingen produceren. Halix wil graag helpen om zo snel mogelijk zo veel mogelijk vaccins te kunnen produceren. Alleen heeft het bedrijf hiervoor wel een nieuwe fabriek nodig en het geld ontbreekt.

Het Leidse bedrijf gaat met verschillende partijen om de tafel, waaronder de Nederlandse regering. Tot een samenwerking komt het echter niet. 'Met Halix is in een vroeg stadium inderdaad gesproken over de noodzaak van financiële bijdragen, teneinde de productiecapaciteit van Halix te optimaliseren. Er is hierbij geen sprake geweest van onderhandelingen', zo blijkt deze week uit een brief die het kabinet gestuurd heeft naar aanleiding van vragen uit de Tweede Kamer.

Volgens de regering is er gesproken over de mogelijkheid dat de Nederlandse regering wil investeren in de Leidse fabriek, zodat de productie zo snel mogelijk opgeschaald kan worden. Maar tot afspraken komt het niet, zo blijkt uit de brief. 'Kort daarop is door Halix aangegeven dat zo’n (financierings-)vraag niet meer aan de orde was.'

Halix heeft namelijk andere investeerders gevonden: AstraZeneca en Groot-Brittannië. Ze maken de afspraak dat een aanzienlijk deel van de geproduceerde vaccins naar Groot-Brittannië gaat. En daar beginnen de problemen, want AstraZeneca sluit ook contracten met andere landen en met de Europese Unie.

In die contracten schat het Brits-Zweedse bedrijf haar productie te rooskleurig in. Want in 2021 blijkt AstraZeneca regelmatig met productieproblemen te kampen. Ook in Leiden. Want Halix is een van de vier productielocaties van AstraZeneca. Er staan er nog twee in het Verenigd Koninkrijk en een in België. Voor al deze fabrieken is goedkeuring van de EMA, het Europese Geneesmiddelenbureau, nodig. Voor Leiden laat die goedkeuring op zich wachten.

Met als gevolg dat de landen in de Europese Unie minder vaccins krijgt van AstraZeneca dan beloofd, tot grote frustratie van de EU. Vanuit de Engelse fabrieken gaan er namelijk maar mondjesmaat AstraZeneca-vaccins naar Europa, terwijl er vanuit Europese vaccinfabrieken (van bijvoorbeeld Pfizer) ondertussen wel grote aantallen vaccins naar Groot-Brittannië gaan. Daardoor loopt Groot-Brittannië ver voor als het gaat om het aantal gezette prikken per hoofd van de bevolking.

Dit is gevoelig gezichtsverlies voor de Europese Unie, want de Britten gebruiken de voorsprong om aan te geven dat de Brexit, die op 1 januari van dit jaar officieel werd, een zege voor Groot-Brittannië is.

Voor de Europese Unie reden om in te grijpen. En hard ook, want er komen strengere regels voor de export van de vaccins. Zo kan de uitvoer van vaccins worden tegengehouden als deze naar een land gaan dat verder is dan de EU met het vaccineren van de bevolking. Op deze manier streeft de EU naar een eerlijkere verdeelsleutel van de vaccins. Volgens de Europese Commissie gaat het niet om een exportverbod. 'We blijven gewoon exporteren, maar we hebben nu extra restricties ingevoerd om te garanderen dat de EU niet zelf gaat achterlopen in vaccinatieprogramma's', legt vicevoorzitter van de Europese Commissie Valdis Dombrovskis uit.

De nieuwe regels gelden dus vooral voor Halix. De Leidse fabriek kreeg vrijdag eindelijk toestemming van de EMA dat de geproduceerde vaccins gebruikt kunnen worden. Contractueel gezien zou de helft van de productie voor Europa moeten zijn, de andere helft voor Groot-Brittannië.

Dat het zo lang heeft geduurd voor Halix toestemming aan de EMA vroeg voor de productie van het vaccin heeft voor veel vraagtekens gezorgd. Geruchten gaan dat de geproduceerde vaccins snel naar Italië zijn verscheept waar ze uiteindelijk zijn verpakt om geëxporteerd te kunnen worden. Volgens de Italiaanse krant La Stampa hebben de autoriteiten in het land een voorraad van bijna dertig miljoen vaccins aangetroffen die op het punt stonden naar Londen te worden verstuurd.

De Europese Unie vermoedt dat er zo lang met de vergunning voor Halix is gewacht, zodat de EU geen beslag kon leggen op de vaccins en Groot-Brittannië zo veel mogelijk prikken naar eigen land zou kunnen halen. Halix hult zich in nevelen en weigert op vragen van journalisten te antwoorden. AstraZeneca geeft de Europese Unie ook geen duidelijke verklaring, waardoor het wantrouwen alleen maar is gegroeid.

Ondertussen loopt de strijd steeds verder op, met als risico dat zowel Groot-Brittannië als de Europese Unie minder vaccins krijgen dan waar in de vaccinatiestrategie rekening mee gehouden is. Daarom zoeken beide partijen naarstig naar een oplossing. Die leek in het weekend dichtbij.

De Europese Unie zou de levering van de Pfizer-vaccins vanuit België niet blokkeren, ook al zou dit volgens de nieuwe, strengere regels wel mogen. In ruil daarvoor ziet Groot-Brittannië af van de vaccins die Halix produceert. Maar zolang er geen akkoord is, blijft de Leidse fabriek de spil in de eerste grote ruzie tussen Europa en het afgescheiden Groot-Brittannië.