Verzetsvrouw Sabine: verraden, mishandeld en overlevende van twee concentratiekampen

'Mijn moeder overleed in 2012 en toen heb ik wel even naar die papieren gekeken. Pas in 2016 ben ik echt alles gaan uitzoeken en daar ben ik bijna een jaar mee bezig geweest. Ik realiseerde me: dit moeten mijn kinderen weten en toen begon ik met schrijven', vertelt Eva.

'Mijn moeder Sabine was voor de oorlog levenslustig, vrolijk en populair. Ze had een bijzondere aantrekkingskracht. Veel mannen waren op haar verliefd maar ze had ook veel vriendinnen. Ze had altijd feestjes en in haar vriendenkring zat onder andere Erik Hazelhoff Roelfzema, die later een bekendheid werd als Soldaat van Oranje. Ze woonde in Den Haag, had een leuke baan, en was verliefd op Taro. Mijn moeder heeft de liefdesbrieven van Taro Roeper Boscher bewaard. Hij was een piloot in opleiding.'

De twee hebben trouwplannen als op 10 mei 1940 de Duitsers Nederland binnenvallen. Taro weet Engeland te bereiken waar hij dienst neemt in het Britse leger. Tijdens een vlucht met zijn Spitfire boven Frankrijk wordt zijn vliegtuig neergeschoten en komt hij om het leven.

Al snel na de capitulatie sluit Sabine zich aan bij het verzet. Ze is koerierster en stelt haar eigen woning als onderduikadres ter beschikking. Een van de mensen die ze onderdak biedt, is verzetsman en Engelandvaarder Peter Tazelaar. Peter weet in juni 1941 al Nederland te ontvluchten aan boord van een graanschip. Aan boord ontmoet hij Erik Hazelhoff Roelfzema. De twee worden uiteindelijk adjudant van koningin Wilhelmina.

In Engeland aangekomen wordt een plan bedacht om contact te leggen met het Nederlandse verzet. Daarvoor moet Peter terug naar Nederland. Hij wordt in smoking op het strand voor Scheveningen gedropt. Schrijver Ian Fleming zal dit beeld later gebruiken als inspiratie voor geheimagent James Bond.

Peter komt via via met Sabine in contact en duikt bij haar onder. Eva schrijft dat Peter meteen stapelverliefd was op Sabine. Begin 1942, na een mislukte contactpoging op het Scheveningse strand, moet Peter weer uit Nederland vluchten. De twee zullen elkaar pas na de oorlog weer zien. In april 1943 gaat het mis voor Sabine, ze wordt gearresteerd. Later komt ze erachter dat ze is verraden.

Sabine schrijft vanuit de gevangenis veel met haar moeder. Niet alleen de officiële correspondentie die van de Duitsers verzonden mag worden, maar vooral kleine illegale briefjes. De briefjes worden in de was gesmokkeld en schetsen een beeld van Sabine die optimistisch blijft en plannen heeft voor als ze weer vrij is.

In een van de kleine kattenbelletjes geeft ze haar moeder instructie voor het kopen van koekjes. 'Bestel ook namens mij elke week koekjes bij Groenheyde, Bachmanstraat. Als ik dan thuiskom eet ik alle koekjes achter mekaar op'. Het zal voor Sabine nog tot in de zomer van 1945 duren voor ze weer in Den Haag is.

Sabine zit een half jaar in Amsterdam en Utrecht gevangen, daarna wordt ze overgebracht naar Kamp Amersfoort. Ze krijgt het predicaat Nach un Nebel-gevangene opgelegd. Een gevangene die spoorloos moet verdwijnen en geen contact meer heeft met de buitenwereld.

Sabine wordt op transport gezet naar concentratiekamp Ravensbrück in Duitsland waar ze op 1 november 1943 aankomt. Het is het eerste en enige kamp dat voor vrouwen was bedoeld. Sabine krijgt bij aankomst een nummer, 24597, en een rode driehoek die ze op haar mouw moet dragen. De kleur rood geeft aan dat de Duitsers haar als politieke gevangene zien en als staatsgevaarlijk beschouwen.

Ze wordt eerst te werk gesteld in de kledingweverij, waar mishandelingen aan de orde van de dag zijn. Later moet ze in de Siemens-fabriek werken, daar bouwde ze onderdelen voor V-2 raketten. Uiteindelijk moet Sabine secretarieel werk doen. Ondertussen worden er elke dag mensen vermoord. In de laatste drie maanden die Sabine in Ravensbrück zit, zijn er minstens vijfduizend vrouwen en kinderen vergast.

Begin maart 1945 komt het bevel dat alle Nacht und Nebel-gevangenen op transport gaan naar concentratiekamp Mauthausen. In dit vernietigingskamp moet Sabine op een rangeerterrein aan het werk. Wanneer geallieerde bommenwerpers het gebied onder vuur nemen, raakt Sabine gewond aan haar voet. Ze heeft een gebroken enkel.

Toen het einde van de oorlog naderde, werd in Mauthausen een nieuwe ziekenboeg gebouwd, om de indruk te wekken dat de gevangenen in het kamp goed waren behandeld. Sabine heeft het geluk dat ze in deze ziekenboeg terecht komt. Ze ontmoet Franz Joseph Gebele.

Tussen haar moeders papieren vindt Eva ook een dikke envelop met een bundel brieven. Op de enveloppe heeft Sabine geschreven: 'Dit zijn de brieven van Gebele, een Duitse gevangene die al elf jaar gevangen zat, die erg verliefd werd op mij en mij het leven redde.'

'Ik heb lang gezocht naar een vertaler', vertelt Eva. 'De brieven waren in een zeer ouderwets Duits geschreven. En toen ik ze eindelijk kon lezen, was het een hele schok. Deze Gebele was stapelverliefd op mijn moeder. '

Ze kennen elkaar een paar dagen wanneer Gebele haar zijn eerste brief schrijft, twee dagen later probeert hij haar te zoenen en de dag daarna vraagt hij haar ten huwelijk. Hij wil zelfs het liefst al in het kamp met Sabine trouwen. Gebele redt Sabine het leven door te voorkomen dat ze naar de gaskamer wordt gestuurd. Hij stuurt haar eten en kleren.

Tegelijkertijd spreekt uit de brieven soms een dreigende en angstaanjagende toon. 'Voor mijn moeder moet het een lastig parket geweest zijn. Als ze Gebele beledigt of te bruut afwijst, verkeert hij in een positie om haar naar de gaskamer te sturen of in het kampbordeel te laten eindigen. De brieven van Gebele schetsen een schrijnend beeld van het leven in Mauthausen.'

Op 22 april 1945 wordt Sabine samen met een grote groep vrouwelijke gevangenen de appelplaats opgedreven. Een ongekende angst maakt zich meester van de vrouwen, de gaskamers zijn volop in bedrijf en massamoord is aan de orde van de dag, maar Sabine zit bij een groep die door het Rode Kruis al uit het vernietigingskamp wordt bevrijd en naar Zwitserland gebracht worden.

Na maanden herstel in een hospitaal in Zwitserland, zet Sabine op 27 juli 1945 weer voet op Nederlandse bodem. Van de vrienden die in het verzet zaten, is Sabine de enige die de oorlog heeft overleefd.

In het voorjaar van 1946 ontmoeten Peter Tazelaar en Sabine elkaar weer. Ze trouwen in december 1946. Hun oudste kind wordt vernoemd naar Eva, het zusje van Sabines' vroegere geliefde Taro. Een paar jaar later wordt hun tweede kind Peter geboren. Het huwelijk is geen lang leven beschoren. In 1955 gaat het stel uit elkaar.

Het beeld dat Eva van haar moeder had, is door het schrijven heel erg veranderd. 'We hebben haar niet gekend als een vrolijke, onbezorgde vrouw. Ze deed voor de buitenwereld heel vrolijk, maar thuis was ze anders. Nu heb ik mijn moeder leren kennen als de vrouw die ze voor de oorlog was en zou zijn geweest als ze al die verschrikkingen niet had meegemaakt.'

Eva heeft met het boek Sabines oorlog een monument voor haar moeder gemaakt, dat haar kinderen en kleinkinderen ook kunnen lezen. 'Want het gaat ook in het Engels worden uitgegeven', besluit Eva trots.