Eric de Vroedt regisseert 'eigen moeder' in nieuw stuk van Nationale Theater

Actrice Esther Scheldwacht, zelf Indisch, speelt in de vier uur durende voorstelling de moeder van Eric de Vroedt. Zij doet dat met zo veel overtuiging en overgave dat hij er de rillingen van krijgt. 'Het is alsof we de doden aan het opwekken zijn. Al meerdere mensen hebben gezegd: dat is zo typisch je moeder! Maar dat is natuurlijk vooral hoe Esther speelt. Ja ze is ongelooflijk scherp, emotionerend... En ook heel geestig.'

Afgelopen zaterdag was de eerste try-out van de voorstelling te zien, voor een zaal met vijftig mensen. Twee dagen daarvoor mogen we filmopnames maken tijdens de repetities van de heftige slotscène. Scheldwacht gaat zo op in haar rol dat ze er zelf heel even doorheen zit en haar hoofd op de tafel voor haar laat rusten. 'Ik ga niet klagen. Nee, verschrikkelijk ook. Ik vind het écht loeizwaar. Maar dat geeft niet. Spelen!' En door gaat ze weer met repeteren.

Na afloop van de repetitie bevestigt Scheldwacht dat het zwaar is. 'Ja, sommige scènes, niet alles. Het is zwaar omdat het een heel persoonlijk stuk is van Eric. Maar ook voor mij. Het zijn natuurlijk zijn woorden, zijn familie, maar ook een familiegeschiedenis die ik herken, of die raakt aan mijn eigen familiegeschiedenis. Die ik heel goed begrijp, die ik goed kan navoelen. En omdat het zo persoonlijk is, is het ook heel emotioneel.'

Verschillende scènes zijn uit het eigen leven gegrepen van De Vroedt: 'Het zijn scènes die ik zelf heb meegemaakt. Of, zeker deze eindscène - gesprekken met mijn moeder - die ik misschien had willen voeren, maar nooit heb kunnen voeren en nooit had kunnen voeren. Ik had wel graag dingen uitgesproken, die ik niet heb uitgesproken. En die ik nu op toneel wel kan uitspreken.'

Zijn moeder had volgens De Vroedt een ingewikkelde relatie met haar Indische afkomst. Nederlands-Indië was een afgesloten hoofdstuk waar niet meer over werd gesproken. 'Zij is in 1940 geboren. Zij is in 1948 met haar moeder naar Nederland gekomen met de boot. En zij heeft vanaf dat moment alles wat maar met Indonesië, met Nederlands-Indië te maken heeft, afgezworen. Heel vaak in onze familie was het als je over Nederlands-Indië sprak, dan was het heel erg die oorlog, de Japanse bezetting, de Bersiap en daarna de vlucht naar Nederland.'

Eenmaal aangekomen in Nederland wil ze de meest perfecte Nederlandse scholier worden en uiteindelijk echt helemaal Nederlands te worden. 'Het was alsof de eerste acht jaar van haar leven en ook de familie daarvoor niet bestonden. Ze had geen enkele herinnering aan de kolonie. Ze kon niet Indisch koken, ja twee recepten. Waarvan de een Chinees en de ander niet zo lekker. Ze had er theoretisch wel interesse in, maar nooit persoonlijk.'

Vorig jaar zomer overleed zijn moeder. Tijdens haar ziekbed klaagde zij regelmatig over de behandelende artsen. 'Toen zei ze: ze moeten niet denken dat ik één of ander "allochtoon vrouwtje" ben. Voor mij toonde dat, dat zij na 79 jaar haar best doen om Nederlandse te worden, zij zich nog steeds niet zeker voelde over haar Nederlanderschap en zich nog steeds behandeld voelde als allochtoon vrouwtje.'

De Vroedt is ervan overtuigd dat haar houding tegenover de artsen daardoor heel erg werd bepaald. 'Omdat zij zich niet als volwaardig behandeld voelde, was zij heel erg eigenwijs tegenover die artsen. Zij was heel erg eigenwijs over de medicatie en haar eigen behandeling. Ze heeft uiteindelijk ook gekozen om niet behandeld te worden.'

Tijdens zijn research voor de voorstelling leert hij, dankzij het geschiedenisboek Revolusi van David van Reybrouck en andere boeken en documentaires, meer over de koloniale tijd en de mentaliteit in Nederlands-Indië. 'De Indische mensen waren een soort tussenlaag, tussen de Nederlandse elite, de witte elite, en de - hoe ze het toen noemden - de inlandse onderlaag. De echte volbloed Indonesische mensen. En dat de Indische mensen daar bijna als een soort bemiddelende laag tussen zat, maar ook gemangeld werd door die groepen. Alsof ze bijna niet als vol werden gezien.'

In de voorstelling heeft De Vroedt het over een soort 'tussenmens'. 'Een mens dat altijd zit te schipperen, te bemiddelen. Die nooit tot de ene groep, nooit tot de andere groep behoort. Daar maar een beetje tussenin zweeft en gemangeld wordt.'

In de voorstelling speelt actrice Romana Vrede de rol van Abigail Jakoba Limba. Haar positie typeert de koloniale verhoudingen in Nederlands-Indië. Vrede: 'Het is een meisje van dertien dat geschaakt wordt de overgrootvader van Eric, een man van in de dertig. Zij wordt gedwongen met hem het bed te delen. Ze baart uiteindelijk tien kinderen. Dus het is niet een eenduidig verhaal.'

Het publiek hoeft volgens De Vroedt bij De Eeuw Van Mijn Moeder niet te rekenen op het typische Tempel Doeloe-gevoel. 'Dat gevoel waar veel oude Indische mensen van houden, dus de nostalgie en het verlangen naar de goede, oude tijd, dat kennen we nu wel en dat zit niet in deze voorstelling. Juist ook omdat de figuur Winnie, gebaseerd op mijn moeder, er juist zo'n enorme hekel aan had. Die vond dat zo tuttig en wilde daarom niks mee te maken hebben met dat nostalgische, dat weemoedige. Dat vond ze gezeur. Maar daarmee sloot ze een groot deel van zichzelf af.'

Maar, benadrukt Scheldwacht, de voorstelling is niet alleen maar heel heftig. Er kan ook gelachen worden. 'Deze voorstelling gaat over heel veel. Het gaat over Erik's moeder, maar het gaat ook over migratie. En het is ook een familieverhaal. Je ziet ook de hele familie van Winnie. Het gaat ook over de generaties en over tijd. En wat tijd doet. Iedereen kan, dat geloof ik echt, op zijn eigen manier er andere dingen uit halen.'

Ondanks dat er bij de try-outs op dit moment slechts vijftig mensen in de zaal mogen, vindt De Vroedt het vreselijk opwindend om na een stilte van bijna een half jaar weer voor publiek te mogen spelen. 'Normaal gesproken is dat heel weinig voor zo'n grote zaal als de Koninklijke Schouwburg, waar nu 800 mensen in kunnen. Maar toch zijn we er superblij om en superzenuwachtig voor. We verheugen ons er enorm op, omdat zo'n voorstelling pas op z'n plek valt als er publiek bij is. Met de reacties, de adem, de lach, de ontroering en de reacties na afloop. We kijken er erg naar uit.'