Waarom er ondanks de hoosbuien gestreden wordt tegen droogte (en wat je juist nu zelf kan doen)

WASSENAAR - Door de harde stormen van dit weekend lijkt de droogte misschien ver weg, maar die hoosbuien zijn juist onderdeel van het probleem. Dit is hoe Staatsbosbeheer en de waterschappen omgaan met klimaatverandering, en hoe jij hun methoden – juist met dit weer – kan toepassen in eigen tuin.
Midden in het Wassenaarse natuurgebied Lentevreugd gaapt een gat. Het is een geliefde plek voor weidevogels, lijkt het. Tussen de grijstinten valt een graspieper te ontwaren, boswachter Joël Haasnoot spot verderop een kieviet.
Ondanks het natte voorjaar oogt de grond wat droog, zeker tussen het groene, bloeiende veld. Maar het gat is geen gevolg van de hete regenloze zomers die langzaamaan normaal worden in Nederland. Staatsbosbeheer heeft het juist gegraven om de neerslag in herfst en winter beter vast te houden in de bodem.

Veldorchidee

Haasnoot wijst op een veldorchidee, de paarse bloem die houdt van een vochtige grond. 'Een teken dat het nu vrij nat is', aldus de boswachter. Door de natste meimaand sinds 2013 is de bodem inderdaad vochtig als Omroep West het natuurgebied op 15 juni bezoekt. Haasnoot vreest echter dat er snel verandering in komt.
De vorige drie zomers in Nederland waren namelijk gortdroog. Staatsbosbeheer heeft daarin water vanuit de Rijn gebruikt om natuurgebieden goed nat te houden, vertelt hydroloog Eise Harkema, 'maar we hebben echt de grenzen opgezocht'.

Dieren verdwijnen

Haasnoot ziet dagelijks wat een gebrek aan water doet. 'Dat zien we aan de plantengroei. Het water komt verder onder het maaiveld te staan, waardoor alleen bepaalde planten kunnen overleven. En tegelijk met die planten, verdwijnen sommige dieren.'
Die zorgen leven ook bij Rogier van der Sande, dijkgraaf van het Hoogheemraadschap Rijnland. 'De weersextremen, die ontstaan door klimaatverandering, worden een probleem. Dit wordt naar verwacht het vierde achtereenvolgende droge jaar, met af en toe een enorme harde hoosbui.'

Niet alles tegelijk opnemen

Door de hoosbuien van afgelopen dagen lijkt het misschien alsof het niet zo droog is, maar vergelijk het met een plant die je iets te lang geen water hebt gegeven: als je dan te enthousiast bent met de gieter, overstroomt de pot bijna. Dat gebeurt ook met regenbuien zoals die van afgelopen weekend, vertelt Van der Sande: 'Als er dan water valt, zorgt dit gelijk voor overlast en moet het worden weggepompt. De grond kan het niet allemaal tegelijk opnemen.'
Een nat voorjaar biedt geen garantie voor de zomer, blijkt uit gegevens die Omroep West recent verkreeg. In mei 2018 was het nog natter dan dit jaar, maar in augustus werd de grootste droogte in vijftig jaar gemeten. 'Slecht voor de natuur, maar ook voor de dijkveiligheid', aldus Van der Sande. 'Die dijken moeten nat zijn om stabiel te blijven. Ze werken als een spons: als die uitdrogen, verpulveren ze. We moeten daarom permanent opletten of het niet te droog wordt.'

Economische schade en bacteriën

Droogte zorgt bovendien voor een slechtere kwaliteit van het water: het gaat eerder stilstaan, waardoor bacteriën de kans krijgen zich te ontwikkelen. Van der Sande: 'Het gaat stinken, waardoor ook het zwemwater minder wordt. Maar het water wordt soms ook zout, wat slecht nieuws is voor de bollentelers hier in de buurt, of de bomenkwekers in Boskoop. Het zorgt dus ook voor economische schade.'
Door de klimaatverandering is het vaak langer droog en verdampt het grondwater sneller, maar volgens Eise Harkema heeft Nederland nog altijd een neerslagoverschot: 'In de winter valt er juist te veel water en hebben we er eerder last van.'

Maaiveld dichterbij het grondwater

De truc is dus om dat water beter vast te houden. En vandaar het gat in Lentevreugd. 'Het water blijft hier makkelijker staan, maar we brengen het maaiveld ook dichter bij het grondwaterniveau. Zodat planten die houden van vochtige omstandigheden, juist meer groeiplekken hebben', licht Haasnoot toe.
Een andere methode die Staatsbosbeheer gebruikt ter voorbereiding op een droger klimaat, is een bekende: sluisjes. Naast de afgraving stroomt een beek met kwelwater vanuit de duinen, die sinds vorige winter kan worden afgestopt met een sluisdeur. 'Hierachter ligt een moeras, waar riet- en moerasvogels broeden', zegt Haasnoot. 'Door het water hier langer vast te houden in plaats van af te voeren, houden we dat bij droge periodes beter vochtig.'

Wat je zelf kan doen

De technieken van Staatsbosbeheer kunnen op kleine schaal door iedereen worden toegepast. Je kan dus ook zelf iets doen tegen droogte: 'Haal wat tegels uit je tuin', zegt dijkgraaf Van der Sande, die hiervoor samen met andere waterschappen de campagne Waterbazen is gestart. 'Die bodem functioneert als een accu. Dat water valt en wordt dan opgenomen, waardoor de accu oplaadt. En op een gegeven moment kan de bodem het water weer afgeven.' Daarbuiten helpt het natuurlijk om zuinig te zijn met water en om er geen rotzooi in te gooien: het reinigen van water kost ook water.
Ook het sparen van water kan je zelf doen, bijvoorbeeld met een regenton. 'Dan hoeft dat water in de winter niet worden afgevoerd door het riool en kan je het 's zomers gebruiken om de planten water te geven.' Tips die dus van pas komen júist nu het regent, water sparen is immers moeilijk als het niet valt.