Waalsdorpervlakte en Oranjehotel worden Rijksmonument: 'Belangrijk voor toekomst van het herdenken'
Oranjehotel en Waalsdorpervlakte worden rijksmonument: 'Hier zijn veel mensen vermoord'
DEN HAAG - De Waalsdorpervlakte en het Oranjehotel worden zaterdag uitgeroepen tot Rijksmonument. In de Tweede Wereldoorlog zaten 25.000 Nederlanders opgesloten in het Oranjehotel, de gevangenis in Scheveningen. Ruim tweehonderd van de gevangenen werden uiteindelijk gefusilleerd op de nabijgelegen Waalsdorpervlakte. De twee plekken zijn belangrijk in de Nederlandse geschiedenis, of zoals een kenmerkende slogan uit die tijd luidde: 'In deze bajes zit geen gajes, maar Hollands glorie potverdorie!'
De naam Oranjehotel is misschien een vreemde naam voor een gevangenis. Het is dan ook meer een geuzennaam die tijdens de oorlog is ontstaan, verwijzend naar de verzetstrijders die hier gevangen zaten. In het Oranjehotel zaten mensen gevangen die onder normale omstandigheden nooit in een gevangenis terecht zouden komen.
'Behalve de vele politieke gevangenen zaten er hier economische delinquenten, zoals werkweigeraars, dieven, illegale slachters en zwarthandelaars, maar ook homoseksuelen, vrijmetselaars, Jehova's getuigen, Roma, Sinti en 2.200 Joden, waarvan vijfhonderd kinderen', vertelt Ilse Raaijmakers, historicus en onderzoeker bij ARQ Kenniscentrum Oorlog.
'Ik vind het heel bijzonder dat deze plek bewaard is gebleven. Want zonder plek heb je geen verhaal en zonder verhaal bestaat iemand eigenlijk niet meer', zegt Annette Oudejans. 'Mijn oudoom Josef Klingen zat hier in de gevangenis. Hij was leider van een radiografische verzetsgroep. In die groep is iemand geïnfiltreerd en daarna heeft hij hier in het Oranjehotel een half jaar gevangen gezeten. Hij is gemarteld omdat ze informatie uit hem wilden krijgen en uiteindelijk is hij de eerste katholieke geestelijke die op de Waalsdorpervlakte is gefusilleerd.'
In het Oranjehotel zijn de vele verhalen over de mensen die hier gevangen zaten terug te zien en te lezen. Cel 601, de dodencel, is nog volledig intact gebleven. Zeer indrukwekkend zijn de inkervingen op de muur zoals 'kop op' of 'god help mij'. 'En juist door het vertellen van al die kleine verhalen en door deze aan elkaar te koppelen naar een groter verhaal, kun je impact hebben op mensen en kunnen we ervan leren', zegt Oudejans.
'Het poortje was scheidslijn tussen leven en dood'
Op de buitenplaats van het Oranjehotel is een klein groen deurtje. Via dit deurtje kwamen de gevangen binnen. Ongeveer 200 mensen die via dit poortje weer naar buiten gingen, werden naar de Waalsdorpervlakte gebracht. 'Het poortje in het Oranjehotel was een scheidslijn tussen leven en dood', vertelt Raaijmakers. 'Sommige mensen werden vrijgelaten of op transport gezet, maar ruim 200 mensen werden gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte.'
Vincent Gaal is secretaris van Erepeloton Waalsdorp. 'Wij verzorgen op 4 mei de herdenking hier op de Waalsdorpervlakte. Deze kruizen staan symbool voor het ultieme offer wat deze mensen hebben gegeven, namelijk hun leven. Op vele plekken hier in de duinen zijn mensen vermoord. Dat maakt deze plek bijzonder, hier is het gebeurd, hier zijn mensen doodgemaakt. Het is zo belangrijk dat het Oranjehotel en de Waalsdorpervlakte Rijksmonumenten zijn geworden. Deze plekken moeten bewaard blijven, de verhalen moeten verteld blijven worden', zegt Gaal.
Op de Waalsdorpervlakte is ook onze traditie van herdenken ontstaan. Op 4 mei 1946 werd er een stille tocht gehouden van het Oranjehotel naar de Waalsdorpervlakte, waar ook twee minuten stilte werd gehouden. Deze vorm van herdenken is daarna gekopieerd naar andere locaties in Nederland en tot op de dag van vandaag herdenken we nog steeds zo.
Deze plekken helpen
Boris Temming van Dunea is ook elk jaar actief tijdens de herdenking. 'Dunea beheert dit duingebied, we maken hier drinkwater, maar we verzorgen ook het monument hier op de Waalsdorpervlakte. Tijdens de herdenking op 4 mei zorgen we dat het monument er netjes bijstaat en dat alles veilig en ordelijk verloopt.'
Historicus Raaijmakers is over de toekomst van het herdenken hoopvol. 'Dit soort plekken helpen bij het herdenken, mijn kinderen horen bijvoorbeeld geen verhalen meer uit de eerste hand over die oorlog. Dan helpen locaties waar ze het kunnen zien, waar het verhaal verteld kan worden. Want ze hebben wel verhalen nodig, uitleg over wat er is gebeurd en dat kan op deze plek hier in het Oranjehotel heel goed, want hier is écht wat gebeurd.'
Op zaterdag 4 september zal Ingrid van Engelshoven, demissionair Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zowel het Oranjehotel als de Waalsdorpervlakte aanwijzen als Rijksmonument. Omroep West zendt dit live uit vanaf 11.00 uur.
