Onkunde, bedreigingen en mogelijk fraude: ontluisterend rapport over Haags banenproject

Deelnemers aan het geflopte banenproject werden bijvoorbeeld opgeleid tot metaalbewerker
Deelnemers aan het geflopte banenproject werden bijvoorbeeld opgeleid tot metaalbewerker © ANP
DEN HAAG - Het onderzoeksrapport van Bureau Berenschot schetst een ontluisterend beeld van de neergang van het Haags banenproject de Energieacademie. Het businessplan deugde niet, er waren nauwelijks eigen inkomsten, afspraken werden niet nagekomen, er heerste een verziekte sfeer met bedreigingen aan toe en de financiële administratie was een janboel. Zelfs fraude wordt niet uitgesloten. En de gemeente stond erbij en keek ernaar en greep veel te laat in.
Het faillissement van de Energieacademie is het gevolg van collectief falen. Dat valt op te maken uit het rapport van Bureau Berenschot naar het faillissement van het prestigieuze banenproject. ‘Een groot aantal mensen heeft door zijn of haar handelen bijgedragen aan het faillissement’, stellen de onderzoekers. Bert van Alphen (GroenLinks) heeft inmiddels zijn eigen conclusie getrokken en nam maandag ontslag als wethouder.
De Energieacademie moest in twee jaar tijd 560 kwetsbare jongeren en bijstandsgerechtigden aan het werk helpen door ze een vak te leren. Hiervoor maakte de gemeente 1,3 miljoen euro vrij. In februari 2020 was de officiële opening van het project en een jaar later, in maart van dit jaar, werd de stichting Energieacademie failliet verklaard en staat er volgens de curator nog 26 euro op de rekening. Er zijn slechts zeventien mensen aan een baan geholpen. In opdracht van de gemeente is Bureau Berenschot afgelopen voorjaar een diepgravend en onafhankelijk onderzoek gestart naar de ondergang van het banenproject.
Het rapport oordeelt dan ook hard over het optreden en de houding van de gemeente. Van Alphen probeerde de rol en verantwoordelijkheid van de gemeente bij de Energieacademie in debatten steeds klein te houden door regelmatig te benadrukken dat de Energieacademie een zelfstandige stichting was en de gemeente 'slechts' de subsidieverstrekker. Maar daar wil Berenschot niets van weten.

Bedenker van het plan

'De gemeente is in alle fasen zeer nauw is geweest bij de Energieacademie', stelt het rapport. 'De gemeente is bedenker van het plan en het financieringsarrangement, werkte mee aan de uitwerking en was stevig betrokken bij de uitvoering.' Bovendien draagt de gemeente de verantwoordelijkheid voor het 'niet realistische en onvoldoende doordachte' businessplan.
Want daar gaat het al mis. Bij de start van het banenproject is er veel te veel onduidelijkheid over de inkomsten van de Energieacademie. 'Dit verdienmodel berustte grotendeels op aannames en was onvoldoende robuust', staat in het rapport. 'Daartegenover stond dat de kosten (veel) te laag zijn ingeschat en begroot.' Daarnaast lukt het de Energieacademie niet om te zorgen voor eigen inkomsten, terwijl dat wel de bedoeling was.

Gebrek aan zakelijkheid

Ook is er binnen de Energieacademie een gebrek aan zakelijkheid en organisatorisch vermogen. 'Een aanzienlijk deel van het geld werd niet conform de begroting uitgegeven.' Zo werd een groot deel van de gemeentelijke subsidie besteed aan andere dingen dan waarvoor deze bedoeld was. 'Dan gaat het bijvoorbeeld om de huisvestingskosten, inrichtings- en verbouwingskosten, reorganisatiekosten en kosten verbonden met overhead en kwartiermaken.'
Verder werd er met leerwerkbedrijf Traub Stuc een 'ongunstig' contract gesloten. Het bedrijf kreeg de garantie dat het jaarlijks 60 kandidaten aangeboden kreeg voor het volgen van een opleiding voor 4000 euro per kandidaat. Het bedrag werd als voorschot betaald. 'Uiteindelijk is gebleken dat meer dan de helft van de leerlingen de opleiding niet heeft afgemaakt', staat in het rapport. 'Dit had geen financiële consequenties.' Peet Traub ontkent dat hij vooruit is betaald. 'Dat is niet gebeurd', zegt hij. 'Ik kreeg per maand betaald en heb maar de helft gekregen van de 240.000 euro waar ik recht op heb.' Traub heeft een advocaat in de arm genomen en wil mogelijk een claim neerleggen bij de gemeente.

Fraude

Uit het onderzoek blijkt bovendien dat de financiële administratie van de Energieacademie niet op orde was. 'Vaak ontbreken wederzijds ondertekende contracten en overeenkomsten waarop betalingen zijn gebaseerd. Ook zijn er veel concepten van contracten en facturen waarvan onduidelijk is welke de juiste is. (...) Zaken die daarbij in negatieve zin opvallen zijn dat er facturen en declaraties zijn ingediend en betaald die niet ingediend en betaald hadden mogen en moeten worden, omdat zij niet corresponderen met de daadwerkelijk uitgevoerde werkzaamheden.' Volgens de onderzoekers is de Energieacademie daar 'primair' verantwoordelijk voor. 'Wij sluiten niet uit dat hierbij fraude is gepleegd', stellen zij.
Ook was de sfeer om te snijden en voelden sommige mensen zich zelfs bedreigd en geïntimideerd. In het rapport staat dat al voor de officiële opening de verhoudingen op scherp stonden. Dat kwam omdat de drie bestuursleden niet door een deur konden. Daardoor ontstonden er kampen en waren er over en weer beschuldigingen van belangenverstrengeling en niet-integer gedrag.

Bedreigingen

In het rapport wordt een aantal incidenten beschreven. 'In maart/april 2020 heeft een van de bestuurders zich bedreigd gevoeld toen een van de leerbedrijven bij hem thuis verhaal kwam halen vanwege nog niet betaalde rekeningen. Het leerwerkbedrijf herkent dit desgevraagd niet; er is uitsluitend een poststuk bij de bestuurder thuis afgegeven.' En: 'In november 2020 wordt een medewerker van Stichting Energieacademie door een externe medewerker dusdanig geïntimideerd dat de interim directeur aangifte doet bij de politie en hem per aangetekend schrijven de toegang ontzegd tot het pand. Diverse betrokkenen hebben aangegeven te zijn bedreigd en/of geïntimideerd door een van de leerwerkbedrijven. Het leerwerkbedrijf herkent dit desgevraagd niet.'
Het college van burgemeester en wethouders reageert schuldbewust op de uitkomsten van het rapport. 'De Stichting Energie Academie had een belangrijk vehikel moeten worden om kwetsbare mensen op de arbeidsmarkt kansen en perspectief te bieden', schrijft het college in een brief aan de gemeenteraad. 'Doel was om via de Energieacademie de mismatch op de Haagse arbeidsmarkt te verkleinen om zodoende meer mensen vanuit de langdurige bijstand te begeleiden naar werk. Dit doel is niet behaald en dit is zeer spijtig vooral voor de doelgroep die wij duurzaam perspectief en bestaanszekerheid willen bieden. (…) De conclusie is dat wij onze bestuurlijke en maatschappelijke opdracht naar deze mensen onvoldoende vervuld hebben. Wij zijn daarbij te kort geschoten.'

Zorgvuldigheid

Het college wil lessen trekken. 'Er zijn veel dingen niet goed gegaan en wij hebben de plicht om daarvan te leren voor toekomstige banenprojecten. Het blijft altijd zoeken naar de balans tussen aan de ene kant ambitie en vernieuwing en aan de andere kant zorgvuldigheid en de juiste checks and balances. Dat is iets wat we samen moeten doen en waarvoor wij staan.'