Miljoenen verdwenen en wethouder weg: de ondergang van Haags banenproject

Een lasser aan het werk, foto ter illustratie
Een lasser aan het werk, foto ter illustratie © ANP
DEN HAAG - Een grote rokende puinhoop. Dat is wat er over is van het prestigieuze Haagse banenproject de Energieacademie. Er is 1,3 miljoen euro subsidie opgelost in een project dat nooit uit de startblokken kwam. Naast geld kostte het debacle ook het politieke leven van wethouder Bert van Alphen (GroenLinks). Hij trok deze week zijn conclusies na een vernietigend rapport van onderzoeksbureau Berenschot. De Energieacademie is een duur foutencircus gebleken waarbij veel geld op de verkeerde plekken terecht kwam.
Vrijwel alles wat fout kan gaan is fout gegaan. Dat valt op te maken uit het rapport van bureau Berenschot, dat in opdracht van de gemeente onderzoek deed naar de ondergang van de Energieacademie. Het was de bedoeling dat in twee jaar tijd 560 kwetsbare jongeren aan het werk geholpen worden door ze op de Energieacademie een vak te leren zoals stukadoor, metselaar, metaalbewerker of installateur van zonnepanelen. Maar daar komt niets van terecht.
Onkunde, mismanagement, bedreigingen en mogelijk zelfs fraude zijn daarvan de oorzaak, blijkt uit het onderzoek. En vrijwel alle betrokkenen zijn op de een of andere manier verantwoordelijk voor het faillissement. Volgens de curator staat er op dit moment niet meer dan 26 euro op de rekening van de Stichting Energieacademie.
De gemeente Den Haag is volgens bureau Berenschot mede verantwoordelijk voor het faillissement van de Energieacademie. 'De gemeente is in alle fasen zeer nauw betrokken geweest bij de Energieacademie', stelt het rapport. 'De gemeente is bedenker van het plan en het financieringsarrangement, werkte mee aan de uitwerking en was stevig betrokken bij de uitvoering.' Bovendien draagt de gemeente de verantwoordelijkheid voor het 'niet realistische en onvoldoende doordachte' businessplan. Wethouder Bert van Alphen nam deze week daarom ontslag, alhoewel voormalig wethouder Rachid Guernaoui (Hart voor Den Haag/Groep de Mos) de eerste maanden de voortrekkersrol had. Maar Guernaoui moest nog voor de opening van de Energieacademie aftreden, omdat hij verdachte is in een corruptiezaak.

Duurzame banen

Rijst de vraag waar de 1,3 miljoen euro is gebleven. Duidelijk is dat het in elk geval niet terecht is gekomen bij de mensen voor wie het project bedoeld is: werkloze jongeren. De onderzoekers gaan ervan uit dat slechts een handjevol mensen - ongeveer twintig - zijn doorgestroomd naar een baan. Maar of dat 'duurzame' banen zijn, weten de onderzoekers niet. 'Onduidelijk is of deze kandidaten op dit moment nog steeds deze baan hebben', staat in het rapport.
Premier Mark Rutte sprak in de Energieacademie met onder andere Adis uit Eritrea
Premier Mark Rutte sprak in de Energieacademie met onder andere Adis uit Eritrea © Omroep West
Het is voor de onderzoekers geen gemakkelijke opgave om alle geldstromen na te gaan. De financiële administratie van de Energieacademie is een rommeltje. 'Vaak ontbreken wederzijds ondertekende contracten en overeenkomsten waarop betalingen zijn gebaseerd', staat in het rapport. 'Ook zijn er veel concepten van contracten en facturen waarvan onduidelijk is welke de juiste is.' Helder is wel dat een 'aanzienlijk deel van het geld' niet conform de begroting is uitgegeven. 'Hierdoor ontstond al snel een gat in de begroting waar vervolgens ook niet op werd geacteerd.'

Verbouwingskosten en kwartiermakers

Volgens het rapport is er in elk geval veel geld gegaan naar verbouwings- en inrichtingskosten van het pand van de Energieacademie op bedrijventerrein Kerketuinen en naar 'kwartiermakers'. Dat zijn mensen en bedrijven die al vanaf het prille begin betrokken zijn bij het project. Zij bereiden het project voor. Het gaat onder meer om het leerwerkbedrijf Haagbouw dat vanaf eind 2018 betrokken is bij de ontwikkeling van de Energieacademie. Vanaf 1 april 2019 krijgt Haagbouw betaald voor deze werkzaamheden, staat in het rapport. Het bedrijf mag vanaf dat moment facturen in gaan dienen bij de Energieacademie voor uitvoerende werkzaamheden.
'Uit de facturen blijkt dat van 1 april 2019 tot en met 6 augustus 2019 hieraan 118 uur wordt besteed voor 95 euro per uur waarmee in totaal ruim 17.000 euro mee gemoeid is exclusief btw', beschrijven de onderzoekers. Later wordt ook de btw door de Energieacademie betaald waarmee het totaalbedrag uitkomt op 20.000 euro. Uit de urenspecificatie blijkt dat de tijd onder meer besteed is aan overleggen binnen de Energieacademie, overleggen met de gemeente en overleggen met eventuele toekomstige partners van de Energieacademie.

Bestuurders wel betaald

Over de beloning van de drie bestuurders van de Energieacademie ontstaat verwarring. Op papier zijn er drie bestuurders (algemeen bestuur), maar in de praktijk opereren zij als uitvoerende directie (dagelijks bestuur). Twee van hen krijgen betaald, terwijl afgesproken is om het algemeen bestuur onbezoldigd aan het werk te laten gaan. 'Samengevat kregen twee bestuursleden betaald voor hun werkzaamheden als uitvoerende directie, niet voor het zijn van hoofdbestuurder', staat in het rapport. Gevolg is dat er een tekort op de begroting ontstaat omdat er geen geld is opgenomen voor een beloning voor bestuurders, terwijl zij in de praktijk wel betaald worden.
Een stukadoor aan de slag
Een stukadoor aan de slag © ANP
Daarnaast drukt Traub Stuc zwaar op de begroting. Er is volgens de onderzoekers een 'ongunstig' contract afgesloten met het leerwerkbedrijf dat jongeren opleidt tot stukadoor. Het bedrijf krijgt de garantie dat het jaarlijks 60 kandidaten aangeboden krijgt voor het volgen van een opleiding voor 4000 euro per kandidaat. Dat bedrag is twee keer zo hoog als de standaardtrajectprijs. Bovendien wordt het bedrag als voorschot betaald. 'Uiteindelijk is gebleken dat meer dan de helft van de leerlingen de opleiding niet heeft afgemaakt', staat in het rapport. 'Dit had geen financiële consequenties.' Ook hoeft Traub over de jaren 2019 en 2020 geen huur te betalen.

'Niet vooruit betaald'

Peet Traub ontkent dat hij vooruit is betaald. 'Dat is niet gebeurd', zegt hij. 'Ik kreeg per maand betaald en heb maar de helft gekregen van de 240.000 euro waar ik recht op heb.' Hij heeft een advocaat in de arm genomen en wil een claim neerleggen bij de gemeente. Ondertussen eist Traub Stuc volgens de curator in totaal een bedrag van 435.592 euro terug van de Energieacademie.
Het rapport concludeert dat de samenwerking tussen de gemeente en de Energieacademie 'stroef' verloopt, terwijl een goede samenwerking 'cruciaal' is voor het slagen van het project. 'De Energieacademie is immers grotendeels afhankelijk van de instroom van kandidaten vanuit Den Haag Werkt', stellen de onderzoekers. Den Haag Werkt, een soort gemeentelijk arbeidsbureau, moet werkloze jongeren 'leveren' aan de Energieacademie, maar dat stokt. 'Bij de Energieacademie was ontevredenheid over het niveau van de kandidaten, terwijl Den Haag Werkt niet te spreken was over de wijze waarop met de kandidaten werd omgegaan.' Gevolg is dat Den Haag Werkt slechts 19 kandidaten naar de Energieacademie stuurt. 'Een fractie daarvan is uitgestroomd naar een baan.'
Op de Energieacademie loopt een jongerencoach rond, die volgens de onderzoekers een te hoog salaris heeft voor het werk dat hij doet. Deze coach, die ook fractievertegenwoordiger is van Hart voor Den Haag/Groep de Mos in de gemeenteraad, heeft een contract van 3700 euro bruto voor 32 uur per week. Daarbovenop krijgt hij een dertiende maand, de mogelijkheid om overuren te rekenen en 60 vakantiedagen. Ook heeft hij een eigen bedrijf en schrijft hij via dat bedrijf bij de Energieacademie rekeningen uit voor een kleine 1700 euro voor 'diverse werkzaamheden'.

Fraude niet uitgesloten

Berenschot sluit niet uit dat er is gefraudeerd, maar stelt dat het aan de rechter is om dat te toetsen. Een aantal zaken valt wel op, staat in het rapport. Zo is bij het aanbestedingsproces van de leerwerkbedrijven sprake van 'grove slordigheden' waarbij er niet of nauwelijks marktwerking heeft plaatsgevonden. Die aanbesteding is nodig omdat de Energieacademie een Europese subsidie aanvraagt.
Het werk wordt in beeld gebracht
Het werk wordt in beeld gebracht © Omroep West
Op veel aanbestedingen heeft maar één partij ingeschreven en veel aangeboden prijzen zijn precies 46 euro, stellen de onderzoekers. 'Dit zal vragen oproepen (…) het lijkt alsof er onderling afstemming is geweest hetgeen binnen een aanbesteding niet is toegestaan', schrijft een gemeenteambtenaar in een interne notitie. En ook de onderzoekers concluderen: 'Alle uiteindelijke winnende leerbedrijven hadden reeds uitgebreid contact gehad met de stichting voordat de aanbesteding in de markt werd gezet.'

Bedrijf kan geen tegelzetters opleiden

Bovendien wint Traub Stuc niet alleen de aanbesteding voor het beroep 'stukadoor' maar ook die van 'tegelzetter', terwijl het bedrijf geen tegelzetters kan opleiden. 'Ook is een van de leerwerkbedrijven gevraagd om offerte uit te brengen voor een opleiding waarin zij niet kunnen opleiden', beschrijft het rapport.
De onderzoekers zijn zeer kritisch op de accountant van de Energieacademie. 'Het is een accountantskantoor gespecialiseerd in de versbranche (slagers, bakkers, groente-, kaas- en viswinkel)', staat in het rapport. 'Op basis van welke overwegingen door de Energieacademie voor dit bureau is gekozen, is ons niet bekend.' De accountant levert slecht werk af, blijkt uit het rapport. De door het bureau gecontroleerde jaarrekening van de Energieacademie voldoet op cruciale onderdelen niet aan de regels. 'Uit de rapportages blijkt dat een aanzienlijk deel van de kosten ten onrechte uit subsidiebaten zijn gedekt. De accountant heeft hier geen advies of conclusies aan verbonden voor wat betreft de continuïteit van de stichting.'
Daarnaast zijn er onterechte declaraties. Het gaat onder meer om een bedrag van bijna 12.000 euro van het leerwerkbedrijf Haagbouw. Deze factuur is in eerste instantie door Haagbouw ingediend voor het factureren voor materiaal en inrichting van de werkplaats. Maar deze kosten kunnen niet met subsidie betaald worden.

Uren op de factuur

'Daarom is Haagbouw vervolgens door de Stichting Energieacademie verzocht om in plaats van materialen de uren van leermeesters op de factuur te zetten, deze zijn namelijk wel subsidiabel', beschrijft het rapport. 'Een bestuurder van de Stichting Energieacademie verklaart hierover dat de werkzaamheden zijn verricht door leerlingen van Haagbouw onder begeleiding van leermeesters. Zo zijn er lokalen en deuren getimmerd. Dit waren echter leerlingen van Haagbouw zelf en niet van de Energieacademie.'
Hoe nu verder? Daarover zal het debat gaan dat volgende week donderdag gehouden wordt in de Haagse gemeenteraad. De onderzoekers doen een aantal aanbevelingen. Eén daarvan is om bij toekomstige banenprojecten te starten met een schone lei. 'Dit kan in onze ogen niet door direct betrokkenen een prominente rol te geven binnen een vergelijkbaar project', schrijven de onderzoekers. ‘Niet omdat zij per definitie schuldig zijn aan het faillissement van de Energieacademie maar omdat er té veel gebeurd is rondom de diverse betrokkenen. Dit geldt voor zowel ambtenaren, als voor bestuurders en medewerkers van de Energieacademie, als voor derden.’
De curator van de Energieacademie heeft de gemeente Den Haag aansprakelijk gesteld voor de schade die de 150 schuldeisers van het project hebben opgelopen. Het tekort loopt volgens curator Marc Udink op tot meer dan een miljoen euro. Anders dan de onderzoekers van Berenschot vindt de curator dat er maar één hoofdschuldige is: de gemeente. ‘De gemeente is niet alleen de uitvinder en schepper van de Energieacademie, zij trok ook aan alle touwtjes’, zegt hij. ‘De gemeente moet haar eigen rommel opruimen en de schuldeisers betalen.’