Mislukt banenproject: Leert Den Haag niet van fouten uit het verleden?

Een lasser aan het werk, foto ter illustratie
Een lasser aan het werk, foto ter illustratie © ANP
DEN HAAG - De verontwaardiging over het floppen van de Energieacademie is groot. Maar het is niet het eerste banenproject in Den Haag dat mislukt. In 2018 werd leerwerkplaats Het Ambacht voortijdig gestopt vanwege een gebrek aan succes. Ook toen stroomden er te weinig kandidaten door naar een duurzame baan, terwijl er 1,2 miljoen euro subsidie in was gestoken. En ook de Stichting Trix, die criminele jongeren hielp het rechte pad te kiezen, is sinds 2020 ter ziele. Wat gaat er mis bij de banenprojecten in Den Haag?
Donderdagmiddag debatteert de Haagse gemeenteraad in een commissievergadering over het debacle van de Energieacademie. Uit een vernietigend rapport van onderzoeksbureau Berenschot, in opdracht van de gemeente, blijkt dat alles wat fout kon gaan fout is gegaan. Bert van Alphen van GroenLinks nam naar aanleiding van het rapport vorige week ontslag als wethouder. De gemeenteraad zal in het debat willen weten welke lessen het stadsbestuur trekt uit het debacle.
Op de Energieacademie moesten in twee jaar tijd 560 werkloze en kwetsbare jongeren een vak leren zoals stukadoor of metaalbewerker, om vervolgens door te stromen naar een baan. Hiervoor kreeg het project 1,3 miljoen euro subsidie. Maar al een jaar na de officiële opening ging het project failliet en zijn ongeveer twintig jongeren doorgestroomd. Uit een rapport van bureau Berenschot blijkt dat het project ten onder is gegaan aan onkunde, mismanagement en mogelijk fraude. Vrijwel alle betrokkenen zijn op de een of andere manier verantwoordelijk voor de mislukking, zeggen de onderzoekers van Berenschot.
Opvallend genoeg hoeft het stadhuis niet eens ver terug te kijken in de geschiedenis om van fouten uit het verleden te leren. Zo mislukte in 2018 het prestigieuze banenproject Het Ambacht, waaraan koning Willem Alexander twee jaar eerder nog een bezoek bracht. Het banenproject in de Schilderswijk moest werkloze en kwetsbare jongeren aan een baan of een opleiding helpen door ze te leren timmeren of schilderen. Het project kreeg hiervoor sinds 2015 jaarlijks 400.000 euro.

Subsidie gestopt

Maar de resultaten van Het Ambacht vielen tegen. In drie jaar tijd volgden ongeveer honderd jongeren een leerwerktraject en in de eerste twee jaar stroomden er slechts 21 mensen door naar een reguliere baan of opleiding. Voormalig wethouder Rabin Baldewsingh (PvdA) vond dat onvoldoende en stopte in de zomer van 2018 de subsidie.
Terugblikkend zegt Koen Baart, die in die periode bestuurslid was van Het Ambacht, dat de gemeente het project te weinig tijd heeft gegeven om tot bloei te komen. 'We hadden zeker vier of vijf jaar de tijd moeten krijgen om er wat van te maken’, zegt hij. ‘Pas dan kan je zeggen dat iets mislukt is. Nu vind ik dat de gemeente veel te snel is gestopt.'

Rechte pad

Bestuurder Ruud Baarda van Trix ziet ook het ongeduld bij de gemeente. Bij Trix leerden jongeren tot 27 jaar lassen met het doel ze aan het werk of een opleiding te krijgen. Meestal ging het om jeugd die in de gevangenis had gezeten of jongeren met een crimineel verleden. 'Het kost veel tijd en dus geld om jongeren met complexe problemen op het rechte pad te krijgen en te houden', zegt Baarda. 'Ik snap dat politici en bestuurders een ambitie hebben om dit soort jongeren snel aan het werk te helpen, maar dat is vaak niet realistisch. Het is per definitie een duur traject en het is aan de politiek om af te wegen of die trajecten te duur zijn.'
Volgens Koen Baart gaat een vergelijking tussen het mislukken van Het Ambacht en de Energieacademie mank. 'Bij ons is de stekker er door de gemeente willens en wetens uitgetrokken', zegt hij. 'Bovendien kregen managers bij de Energieacademie betaald en bij ons niet. Het was liefdewerk oud papier voor het bestuur. Ons geld is voornamelijk opgegaan aan huur, gas, water en licht en aan arbeidsloon voor drie leermeesters en een teamleider.'

Afhankelijk van gemeente

Wel zijn zowel Het Ambacht als de Energieacademie opgelopen tegen eenzelfde probleem: vanuit de gemeente werden te weinig kandidaten geleverd door Den Haag Werkt, een soort gemeentelijk arbeidsbureau. Den Haag Werkt is het vroegere Werkgevers Servicepunt (WSP). 'Wij waren totaal afhankelijk van het WSP van de gemeente', stelt Baart. 'WSP moest cliënten aanleveren. Dat ging om mensen met een uitkering. Daarnaast zochten we vroegtijdig schoolverlaters. Wij hadden hiervoor de gemeente nodig, want we konden moeilijk de Vaillantlaan op gaan en vragen aan jongeren waarom ze niet op school zaten.'
Baart is van mening dat de gemeente jongeren te weinig druk oplegde om naar Het Ambacht te gaan. 'Ik vind dat de gemeente had moeten zeggen: wij korten jou op je uitkering als je weigert naar Het Ambacht te gaan. Dat is niet gebeurd.' En dus volgden te weinig jongeren een traject en viel het resultaat van het project tegen.

Samenwerken

Volgens Baart zijn banenprojecten desondanks nog altijd 'nuttig en noodzakelijk'. Baart: 'Maar laat afdelingen op het stadhuis beter samenwerken. Vaak weten ze van elkaar niet wat ze doen. Als een kandidaat via een traject een baan heeft gekregen en na een half jaar weer een bijstandsduitkering aanvraagt, dan moet er toch ergens op het stadhuis een belletje gaan rinkelen? Dat is nu niet zo en daarom ontbreekt het zicht op kandidaten die uitstromen.'
Ook vindt Baart dat de gemeente sturend moet optreden bij banenprojecten. 'Hou als gemeente de regie en maak zelf een goed basisplan', zegt hij. 'Je kan niet een zak geld overboord gooien en dan maar kijken waar het schip strandt. Dan ben je dom bezig.'
Het rapport van onderzoeksbureau Berenschot geeft een aantal adviezen voor de toekomst. Eén daarvan is om niet de vorm van het project voorop te laten staan, maar de doelstelling: werkloze jongeren aan het werk helpen. 'Er moest en zou een Energieacademie komen', zegt onderzoeker Laurens Vellekoop van Berenschot. Ook moet de gemeente niet bang zijn om grip te houden op dit soort projecten. 'Grip is geen vies woord.' Bovendien is de Energieacademie 'te groot' begonnen. 'Begin klein en bouw uit wat werkt', adviseren de onderzoekers. 'Ga niet gelijk de hele wereld veroveren.' Daarnaast vindt Berenschot dat de gemeente bij toekomstige banenprojecten met een schone lei moet beginnen. 'Dit kan in onze ogen niet door direct betrokkenen een prominente rol te geven binnen een vergelijkbaar project', stellen de onderzoekers. 'Anders gaat het niet vliegen, want er is teveel gebeurd.'