In elk museum zijn vervalsingen: 'Wel jammer voor degene die ervoor betaald heeft'

Een als draak vermomde rog, een vervalste reliëftegel en een wel heel knap nagemaakt oog. Het zijn een paar voorbeelden van de in totaal twintig voorwerpen die je kunt zien op de tentoonstelling in Museum De Lakenhal in Leiden. De objecten komen van verschillende plekken, van Naturalis tot Museum Volkenkunde. Allemaal voorwerpen die om verschillende redenen misleidend zijn. 'Misleiden is een breed spectrum', vertelt gastconservator Fresco Sam-Sin, die de tentoonstelling samenstelde.

Uiteraard zitten er vervalsingen tussen. Dingen die met opzet zo echt mogelijk zijn gemaakt, om er veel geld aan te verdienen. Denk aan een vogel die al een paar eeuwen geleden werd aangekocht door de directeur van Naturalis, in de overtuiging dat het om een onbekende soort ging. Later bleek het een samengesteld dier te zijn. De veren van de ene vogel waren gewoon heel knap in de kont van de andere gestoken. Of een zeemeermin uit de collectie van Volkenkunde. Nep natuurlijk, maar mensen geloofden ooit dat het een echte zeemeermin was. In de vorige eeuw trokken mensen uit heel Europa naar Leiden om de meermin te bekijken. 'Je moet er niet te lang naar kijken, want eigenlijk is het ding doodeng', vertelt de conservator.

Een object kan ook worden nagemaakt met een educatief doel, zoals in het geval van het beroemde Van Leeuwenhoek-telescoopje dat tot in detail is geïmiteerd. 'Dat was om te onderwijzen', vertelt Fresco. 'Daar staat dan inderdaad netjes in gegraveerd dat het een kopie is. Maar voor de mensen die dat moesten namaken was het bijna hun eer te na om onvolkomenheden in het origineel niet weg te poetsen. Want in het origineel zitten best wel butsen. Dus dit is een kopie die zo goed is gemaakt, dat die inscriptie er echt in moet. Want anders loop je het risico dat volgende generaties hem wel voor echt aan gaan zien.'

De vraag die de tentoonstelling kan oproepen is of een perfect nagemaakt object niet ook gewoon kunst is. Fresco Sam-Sin vindt van wel: 'In veel gevallen is dat ook kunst op zichzelf. Maar ik denk dan wel: als de maker zijn aandacht had gericht op een origineel werk, dan was het waarschijnlijk ook niet slecht geworden. Maar misleiden is inderdaad een kunst op zich.'

Bij de aankoop van zo'n voorwerp speelt soms de wens een sterke rol. Mensen willen soms maar al te graag geloven dat iets echt is. 'Ja, het is even slikken als je dan achter de waarheid komt', vertelt Fresco. 'Maar daarna moet je er eigenlijk ook weer van genieten, omdat het vaak wel heel creatief tot stand is gekomen. Wel jammer voor degene die er dan voor hebben betaald.'

De tentoonstelling 'Misleiden, fakes uit kunst en wetenschap' opende vrijdag in Museum De Lakenhal. Tegelijkertijd is de expositie ook online te bezoeken op het platform Things That Talk.