Strenge eisen aan geweld door politie: 'Goede zaak dat de rechter er naar kijkt'

De politie heeft in Nederland het zogenaamde monopolie op het gebruik van geweld. Dat houdt in dat agenten als enige ons land geweld mogen gebruiken om hun werk te doen. Er is zelfs een speciale wet, de Politiewet, waarin dit allemaal geregeld is. Toch wordt ook hier niet duidelijk uit wanneer agenten te ver gaan of niet.

Politiewetenschapper en socioloog Jaap Timmer vindt de stap van het OM 'een goede zaak'. 'Daarmee heb ik nog geen oordeel over deze zaak gegeven, maar als ik naar het filmpje kijk, dan is het de vraag of de actie van de agenten rechtmatig en professioneel is. Ik heb daar mijn twijfels bij en het OM kennelijk ook. Dan is het dus goed dat de rechter hier een onafhankelijk oordeel over velt.'

Aan het gebruik van geweld door agenten worden strenge eisen gesteld, zo legt Timmer uit. 'Agenten mogen alleen geweld gebruiken om hun taken uit te voeren. Hieraan moet een waarschuwing vooraf gaan en het moet proportioneel zijn dus in balans met het door de burger gepleegde feit. Het toegepaste geweld is alleen rechtmatig als een lichter alternatief niet werkte om het doel te bereiken. Alleen als aan al deze voorwaarden wordt voldaan, dan is het gebruik van geweld toegestaan.'

Als agenten geweld gebruiken volgt er altijd een onderzoek naar de professionaliteit en de rechtmatigheid van het optreden. 'Als het optreden niet professioneel wordt geacht, dan volgen er interne maatregelen', legt Timmer uit. De twee Haagse agenten worden nu ook strafrechtelijk vervolgd. 'Dat is een hogere trap', vervolgt de politiewetenschapper. 'Dat betekent niet alleen dat de agenten een fout gemaakt zouden hebben, het strafrecht vereist ook dat de agenten opzettelijk iets verkeerd hebben gedaan.'

Het Openbaar Ministerie heeft besloten om twee van de agenten te vervolgen. Volgens Timmer is het niet uitzonderlijk dat het OM tot deze stap overgaat. 'Er is geen landelijk overzicht maar ik denk dat het jaarlijks wel een handvol keer voorkomt dat agenten voor de rechter moeten verschijnen voor de klappen die ze hebben uitgedeeld. Zeker de laatste tien jaar is het optreden van de politie meer onder een vergrootglas komen te liggen. De opkomst van de smartphones met camera's hebben ervoor gezorgd dat er meer zicht is op het werk van de politie en is de discussie daarmee ook toegenomen.'

Agenten hebben altijd gebruik gemaakt van geweld. Soms zelfs met dodelijke afloop. Dat wil niet altijd zeggen dat het optreden van de politie onrechtmatig is geweest. Hieronder vijf opmerkelijke zaken waarbij de politie geweld heeft moeten gebruiken.

De 17-jarige Rishi wordt op 24 november door een agent doodgeschoten op station Hollands Spoor. De jongen roept dat hij een wapen op zak heeft. Op camerabeelden van het station is te zien dat Rishi wegrent van de agenten die met getrokken wapens het perron op zijn gekomen. Op het moment dat het slachtoffer omkijkt en iets uit zijn zak lijkt te pakken, haalt een van de agenten de trekker over. De jongen bleek alleen een telefoon in zijn zak te hebben.

De agent wordt voor het neerschieten van Rishi vervolgd. Het OM twijfelt of de agent te veel risico heeft genomen met het schot, want de politieman verklaarde op de benen te hebben gemikt, maar de jongen werd in zijn hals geraakt en overlijdt ter plaatse.

Uiteindelijk wordt de agent vrijgesproken. Volgens de rechtbank moest de agent kiezen tussen schieten of Rishi laten lopen. 'Afwachten had onaanvaardbare risico's opgeleverd', aldus de rechter. De agenten waren immers in de veronderstelling dat Rishi een wapen had. 'De maatschappij verwacht dan van een politieman dat hij optreedt.'

Na een bezoek aan het festival Night at the Park in het Zuiderpark in 2015 zegt Mitch Henriquez tegen agenten dat hij een wapen op zak zou hebben en grijpt naar zijn kruis. Agenten nemen de uitspraak van de Arubaan serieus en willen de man aanhouden. Henriquez verzet zich hevig tegen zijn arrestatie, waardoor een van de agenten een nekklem gebruikt om de man onder controle te krijgen. Henriquez wordt hierbij onwel overleed later die nacht in het ziekenhuis.

Twee van de agenten die betrokken zijn geweest bij de aanhouding worden vervolgd. In eerste instantie worden ze veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden. Het tweetal is volgens de rechter schuldig aan het medeplegen van mishandeling met de dood tot gevolg. Vooral het gebruik van de nekklem wordt veroordeeld. 'Een ernstig feit, met een tragisch gevolg', zei hij. Hij stelt dat de agenten een 'grote fout, met zeer ernstige gevolgen' hebben gemaakt.

De agenten gaan in hoger beroep, waar een van de twee agenten wordt vrijgesproken. Deze agent zou Henriquez hebben geslagen en pepperspray hebben gebruikt. 'Het was niet onnodig hard en daarom niet buitenproportioneel, hoe onaangenaam en pijnlijk ook.' De veroordeling voor het gebruik van de nekklem blijft wel staan, ook door de Hoge Raad.

De Haagse autohandelaar Paul Selier overlijdt in 2018 na zijn aanhouding. Vlak na zijn overlijden blijkt dat zijn arrestatie is gefilmd door een passerende scooterrijder. Op de beelden is te zien hoe de man in bedwang wordt gehouden en geslagen wordt door een agent.

Na het overlijden van Selier wordt er onder meer op het Malieveld gedemonstreerd tegen het politiegeweld dat is gebruikt bij de arrestatie van Selier. Uiteindelijk blijkt uit het onderzoek van de Rijksrecherche, die altijd het onderzoek doen als er sprake is van politiegeweld, dat Selier niet door het geweld van de agenten is overleden. Op verzoek van de nabestaanden doet het OM geen verdere uitspraken over de doodsoorzaak van de arrestant.

Een verwarde man zwaait op 17 november van vorig jaar met een vleesmes in de Carelshavenstraat. Opgetrommelde agenten waarschuwen de man en geven de opdracht om het wapen te laten vallen. Het 36-jarige slachtoffer luistert hier niet naar en komt zelfs op één van de agenten afrennen. De agent verschuilt zich achter een auto, maar komt hierbij ten val. De man komt daarna op de agent af, waarna deze het slachtoffer neerschiet.

Volgens het OM is hier sprake van noodweer en de twee agenten worden niet vervolgd. 'De taak van de politie is het handhaven van recht en orde en ze kunnen daarvoor gebruik maken van in wetten vastgelegde regels', zegt politiewetenschapper Timmer. Bij het realiseren van die taak heeft de politie de bevoegdheid om geweld te gebruiken wanneer dat nodig is of niet anders kan, stelt hij.

Bij een demonstratie tegen de coronamaatregelen in de wijk Transvaal raakt een agent in opspraak. Op een filmpje is te zien hoe een agent een arrestant die al op de grond ligt tegen zijn hoofd schopt. Het gebeurt tijdens een demonstratie in november van dit jaar, waarbij vijftig demonstranten de confrontatie met de politie zoeken.

Het OM is een onderzoek begonnen tegen deze agent. 'Het OM is inmiddels een onderzoek gestart naar wat er precies is gebeurd. 'Een officier van justitie zal de situatie en het toegepaste geweld beoordelen', zo verklaart politiebaas Paul van Musscher na het incident. Het onderzoek loopt nog, dus het is nog niet bekend of deze agent ook vervolgd gaat worden voor mishandeling.