'IJzeren Rita' naar het Haagse ijspaleis: 'Niet links, niet rechts, maar rechtdoorzee'
6 januari 2022, 19:00 • 5 minuten leestijd
DEN HAAG - Rita Verdonk (67) is terug. De politica heeft zich aangesloten bij Hart voor Den Haag/Groep de Mos en staat tweede op de kieslijst, direct achter lijstaanvoerder Richard de Mos. Verdonk heeft een turbulente politieke loopbaan achter de rug in het 'grote' Den Haag, met als klapstuk de machtsstrijd met VVD-leider Mark Rutte die de partij verscheurde.
Jan van Zanen zal opkijken van de entree van Rita Verdonk in het Haagse stadhuis. De huidige burgemeester van Den Haag was in 2006 de landelijke partijvoorzitter van de VVD en had de taak om de eerste lijsttrekkersverkiezing uit de VVD-geschiedenis in goede banen te leiden. De strijd tussen Mark Rutte en Rita Verdonk liep volkomen uit de hand.
De turbulente politieke loopbaan van Rita Verdonk
Maar eerst terug naar 2003. Toen werd Verdonk door de VVD gevraagd om in het kabinet Balkenende II minister van Vreemdelingenzaken en Integratie te worden. Ze had ervaring met het ministerie van Justitie waar haar portefeuille onder viel, want ze zat eerder in de directie van de Scheveningse gevangenis en van gevangenis De Schie in Rotterdam. Ook werkte Verdonk in verschillende functies op dit ministerie.
Dodelijke Schipholbrand
Tijdens haar ministerschap kreeg Verdonk te maken met een groot drama. In een cellencomplex op Schiphol-Oost kwamen in oktober 2005 elf gedetineerde illegalen om het leven toen er brand in het complex uitbrak. Bij de Schipholbrand raakten ook 15 mensen, onder wie twee bewakers, gewond.
Uit onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid bleek een jaar later dat de brandveiligheid in het cellencomplex niet op orde was en dat de regels niet waren nageleefd en gehandhaafd. De ministers Piet Hein Donner van Justitie en Sybilla Dekker van VROM namen hierna ontslag. Rita Verdonk kon aanblijven, omdat zij niet politiek verantwoordelijk was.
Generaal pardon
In het najaar van 2006 kwam Verdonk in aanvaring met de Tweede Kamer. De verkiezingen waren net geweest, de formatiegesprekken liepen en Verdonk was demissionair minister. Een Kamermeerderheid wilde een generaal pardon voor 26.000 asielzoekers die onder de toen nog oude Vreemdelingenwet vielen.
Hierbij krijgen asielzoekers die al lange tijd in Nederland zijn toch een eerder geweigerde verblijfsvergunning. Maar Verdonk weigerde. Dat leverde haar een aangenomen motie van afkeuring op. Ze bleef in het demissionaire kabinet, maar moest een deel van haar portefeuille afstaan. Uiteindelijk kwam het generaal pardon er in het nieuwe kabinet alsnog.
Hand schudden
Een andere opvallende gebeurtenis was een paar jaar eerder, in 2004. Verdonk was op een bijeenkomst van imams waar gesproken werd over de vrijheid van meningsuiting. De Syrische imam Ahmed Salam uit Tilburg weigerde Verdonk de hand te schudden, omdat dit volgens hem niet mag van de islam. Minister Verdonk reageerde geïrriteerd en zei: 'Dan hebben we gelijk iets om over te praten'. Het zorgde voor een verhit publiek debat in het land.
Binnen de VVD liepen de gemoederen in het voorjaar van 2006 hoog op. De partij wilde voor de eerste keer een lijsttrekkersverkiezing organiseren. Mark Rutte stak als eerste zijn vinger op en na enige tijd meldde zich een tegenkandidaat. De onbekende Jelleke Veenendaal wilde de strijd met Rutte aangaan. Rita Verdonk, die bij de VVD-achterban erg populariteit was, zei toen nog dat ze zich niet als kandidaat-lijsttrekker zou opwerpen. Toch deed zij dit even later.
Rechtdoorzee
Haar kandidatuur maakte zij bekend op een persconferentie op de BouwRai in Amsterdam. Een slogan had zij ook al: 'Ik ben niet links, niet rechts, maar rechtdoorzee'. In de peilingen steeg de VVD na deze bekendmaking, maar binnen de partij ging het mis. Er ontstond een kamp-Mark en een kamp-Rita en beide kampen beschuldigden elkaar van spelletjes en leugens en bedrog.
De kwestie Ayaan Hirsi Ali gooide olie op het vuur. Hirsi Ali, die van Somalische afkomst is, zat voor de VVD in de Tweede Kamer. Het tv-programma Zembla toonde in mei 2006 aan dat zij tijdens haar naturalisatieproces niet de waarheid had gesproken. Na een onderzoek, dat volgens critici te snel en onzorgvuldig was uitgevoerd, concludeerde minister (en kandidaat-lijsttrekker) Verdonk dat Hirsi Ali geen recht zou hebben op het Nederlanderschap. Het kwam Verdonk op een storm van kritiek te staan en na een uren durend debat viel het kabinet. Hirsi Ali verliet de Kamer en vertrok naar Amerika.
Rutte lijsttrekker
Ondertussen liep de lijsttrekkerscampagne binnen de VVD door. Op 31 mei 2006 maakte toenmalig partijvoorzitter Jan van Zanen de uitslag bekend. Mark Rutte won de verkiezing met 51 procent van de stemmen, Rita Verdonk volgde hem op de voet met 46 procent. Het was een domper voor Verdonk.
Mark Rutte was dus lijsttrekker, maar de campagne richting de Tweede Kamerverkiezingen verliep stroef. De VVD verloor in de peilingen en het lukte Rutte niet om het tij te keren. Verdonk liet het er niet bij zitten en startte, tot frustratie van de VVD-top, haar eigen campagne compleet met een vrachtwagen met daarop haar afbeelding. Ze overtuigde een groot deel van de VVD-kiezers en dat leidde tot een unieke situatie: Verdonk kreeg meer voorkeurstemmen dan lijsttrekker Mark Rutte.
Trots op Nederland
Het zou het begin van het einde betekenen van Verdonk bij de VVD. Ze suggereerde openlijk dat met deze uitslag niet Mark Rutte, maar zij de partijleider van de VVD zou moeten zijn. Deze suggestie werd Verdonk nog vergeven, maar nadat zij een aantal keer in de media negatief over Rutte sprak, was de maat vol. Verdonk werd in het najaar van 2007 uit de VVD gezet.
Ze splitste zich af en ging als eenmansfractie verder. Later richtte ze de politieke beweging Trots op Nederland op, die in tientallen gemeenten voet aan de grond kreeg. Maar landelijk lukte het haar niet om een zetel te bemachtigen. In 2011 verdween ze van het politieke toneel. Tien jaar later keert Rita Verdonk dus terug en wil zij voor Groep de Mos het Haagse stadhuis bestormen.
Richard de Mos is trots op zijn 'running mate', zegt hij. 'Met Rita Verdonk halen we een dijk van een politica in huis. Als minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie was Verdonk ongekend populair en sprak ze de taal van de gewone man en vrouw in de straat. Dat ze daarmee meer dan perfect aansluit bij de menselijke en nuchtere ombudspolitiek van Hart voor Den Haag lijkt mij zo helder als glas.' Volgens De Mos is het realistisch om met de gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 15 zetels te halen, dat zijn 7 zetels meer dan Groep de Mos in 2018 haalde. 'Daarmee dwingen wij bestuursdeelname af', zegt De Mos. 'Met Verdonk hebben we bovendien een wethouderskandidaat binnen onze gelederen waar andere partijen slechts van kunnen dromen.'
