Van de hoofdredactie: Afwegingen bij vermoorde Esmee

Eerst terug naar oud en nieuw. Zonder incidenten verliep de jaarwisseling niet en in het gebied rond Gouda, de Krimpenerwaard en in de Bollenstreek werd 'een ietwat grimmige sfeer bij het optreden van hulpdiensten' geconstateerd. In en om Den Haag moest de brandweer meer branden blussen dan vorig jaar, maar in het algemeen vond burgemeester Van Zanen dat het goed was verlopen. Al was ook hij verbolgen over het belagen van hulpverleners: 'Blijf met je poten van ze af', was zijn ongezouten commentaar.

Het bevoegd gezag mag die overwegend drukke, maar beheersbare jaarwisseling beschouwen als een compliment. In Den Haag bijvoorbeeld kwamen in de nieuwjaarsnacht agenten eerder thuis van hun dienst dan hun partners jarenlang hebben meegemaakt - zoiets bereik je niet zomaar, gevleugelde woorden als 'de verbinding zoeken in de wijken' en 'investeren in contact met wijkbewoners' blijken dan allerminst loze kreten te zijn geweest.

Maar het is niet minder een lofbetuiging aan alle inwoners die zich gedroegen en ervoor zorgden dat het op de eerste hulpafdelingen in onze regio heel rustig bleef - ook al is in Nederland het aantal vuurwerkslachtoffers tijdens de jaarwisseling met 773 verdubbeld ten opzichte van een jaar eerder. Een Haagse wijk als Duindorp, steevast genoemd als overlastgebied tijdens oud en nieuw, onderscheidde zich dit jaar door sfeerrijke verlichting in de buurt, niet door rellen. Ook dat mag gezegd.

En toch: het werd een nieuwsweek zoals die zich zelden voordoet. In de regio trof de politie drie dode mensen aan: een slachtoffer van een brand, een om het leven gebrachte vrouw op een hotelkamer en de tragische dood van de 14-jarige Esmee. Voor dit laatste misdrijf zit een 32-jarige verdachte vast.

In deze zaak valt opnieuw op hoe snel de politie de man kon aanhouden; hier kwamen brede samenwerking tussen verschillende disciplines, alertheid en de inzet van heel veel menskracht samen. Het trackrecord van de politie-eenheid Den Haag bij levensdelicten is ongeëvenaard: vrijwel alle zaken op dit gebied worden jaarlijks opgelost.

Omroep West was de eerste uren en dagen terughoudend in de berichtgeving na de vondst van het lichaam van het meisje. Dat we vervolgens in de loop van de week veel en gedetailleerde verhalen brachten, behoeft uitleg. Waarom kozen we voor deze aanpak? Zeker in zo'n geruchtmakende zaak waarbij de politie uitgaat van een misdrijf en ontucht met een jonge tiener.

Allereerst een bekentenis: over heel veel doden in onze regio vertellen wij niets of bijna niets - terwijl we daar wel informatie over hebben. Dat heeft met de doodsoorzaak te maken. Aan een natuurlijke dood of zelfdoding besteden we namelijk (bijna) geen aandacht. In het laatste geval heeft dat te maken met een, in Nederland, breed gedragen journalistieke code geen onnodige aandacht op suïcide te vestigen en zodoende mogelijk kopieergedrag te voorkomen. Als we toch niet om een incident heen kunnen, bijvoorbeeld omdat het treinverkeer zwaar ontregeld is of omdat de betreurde een bekende is, zetten we onder het bericht altijd een verwijzing naar de hulplijn voor mensen die met suïcidale gedachten kampen.

In het licht van deze journalistieke mores moet onze aanvankelijk terughoudende berichtgeving over de vondst van een lichaam in Leiden afgelopen oudejaarsochtend worden gezien. De feiten waren in eerste instantie summier: er was een levenloos lichaam gevonden in een parkje nabij station Leiden Lammenschans. De bron waar wij informatie in dit soort gevallen altijd checken, de politie, was erg terughoudend. Opmerkelijk, omdat ook de politie er belang bij heeft om in het geval van zelfdoding dit zo snel mogelijk te bevestigen. Dat zou immers wilde speculaties de kop in kunnen drukken.

De onduidelijkheid zou nog ruim 48 uur aanhouden - een eeuwigheid in de journalistieke realiteit van 2021 en 2022. In die periode is Omroep West meermaals op de plek van het incident met verslaggevers aanwezig geweest. Daar hoorden we in de loop van de uren en dagen steeds meer: het zou gaan om een vrouw, nee een meisje zelfs, van slechts 14 jaar oud, haar naam zou Esmee zijn, er zouden meerdere helikopters boven de plek des onheils hebben gevlogen, agenten zouden onderling hebben gesproken over 'een verdachte'.

Ondertussen werden steeds meer bloemen en kaarten gelegd bij de boom waar het meisje werd gevonden. Tot de late zondagmiddag waren we terughoudend in de berichtgeving, want zelfdoding was nog altijd niet uitgesloten.

Overigens deden de geruchten niet alleen de ronde in het Leidse parkje, ook via andere kanalen bereikte ons steeds meer informatie. In het tweede decennium van de 21ste eeuw is de spreekwoordelijke dorpspomp immers vooral digitaal. Aan het begin van zaterdagavond, nieuwjaarsdag, kwam een zeer explosief bericht tot ons: in verband met haar dood zou de turnleraar van het meisje zijn opgepakt.

Pogingen om deze informatie te checken bij de school, het Delta college, en de politie liepen echter op niets uit. Zelfs over de mogelijke doodsoorzaak bleef de politie zwijgen. In zo’n geval is er achter de schermen contact met het bevoegd gezag, maar het onderzoek vergde meer tijd dan gedacht en de uitkomsten lieten langer op zich wachten.

Ondertussen groeiden het verdriet en de onrust in Leiden en op sociale media. Juist dat gegeven was voor ons zondagmiddag aanleiding een nieuw bericht te publiceren. Wij vinden dat we niet alleen de feiten moeten brengen, maar ook als er ergens grote opwinding is onze regio mag ons dat niet ontgaan en doen we daar verslag van. Ook dát is een hedendaagse mediawerkelijkheid waar wij niet omheen kunnen. 'Leiden treurt om dood 14-jarige Esmee', hadden wij als kop klaarstaan.

Maar juist op dat moment meldde de politie dat er nu écht meer informatie over de doodsoorzaak aan zou komen. Wij besloten daar nog even op te wachten en kort voor 18.00 uur zondagavond bracht de politie het bericht naar buiten dat er wordt uitgegaan van een misdrijf. Ook meldde de politie dat een 32-jarige verdachte is aangehouden.

Op de redactie weet je dan: dit is nu al, op 2 januari, hét nieuws van het jaar. Dat betekent voor Omroep West direct: extra redacteuren die bijspringen, verslaggevers die naar de plek gaan waar Esmee is gevonden, een redactiechef die de rest van de avond vergroeid is met zijn mobiele telefoon. Wat zijn de feiten, wie reageert er op het nieuws? En natuurlijk probeerden we de vraag te beantwoorden of de 32-jarige verdachte inderdaad die turnleraar van Esmee is.

Dat leidde op zondagavond al tot diverse vervolgberichten: over geschokte reacties van de school en betrokken burgemeesters. Ook spraken we zondagavond al met de pensionhouder waar Esmee praktisch haar hele leven paardreed. Dat verhaal publiceerden we maandagochtend vroeg. Dezelfde man treedt overigens inmiddels op als woordvoerder van de familie van Esmee.

Op die lange zondagavond appten we onderling daarnaast veel over de turnleraar, van wie we vrij snel de identiteit hadden achterhaald. En niet alleen wij, op zijn Instagramprofiel werd de man al veelvuldig veroordeeld en bedreigd. Websites gespecialiseerd in 'crime' publiceerden nog diezelfde avond over de verdachte, maar wij kregen het verhaal niet voldoende rond. We hadden simpelweg te weinig bronnen om de informatie te kunnen publiceren. En dan geldt het adagium: bij twijfel niet oversteken.

Zo besloten wij een opgenomen interview met een meisje dat sprak over een mogelijke relatie tussen de turndocent en Esmee vooralsnog niet uit te zenden. In de loop van de volgende ochtend kregen we dat verhaal wel rond: de 32-jarige turnleraar Olivier van de G. is inderdaad verdachte in de zaak.

Maar hoe breng je dat verhaal dan? Met of zonder foto van de man, welke persoonsinformatie deel je wel en welke niet? En natuurlijk: welke kop zet je boven het verhaal? Koppen tekenen nu meer dan ooit hoe het publiek een verhaal interpreteert, nuances verderop in de berichtgeving gaan vaak verloren in de publieke perceptie.

Keer op keer blijkt journalistiek geen exacte wetenschap. Het is een metier waarbij persoonlijke smaak nooit helemaal uitgeschakeld kan worden. Jawel, journalisten blijken ook mensen te zijn. Na een intern journalistiek debat kozen wij voor een verhaal waarin wij veel informatie over de man deelden én zijn gezicht als hoofdfoto - uiteraard wel met het bekende balkje voor zijn ogen.

Deze keuze leidde zowel intern als extern tot kritiek, samen te vatten als: 'Jullie noemen zijn naam en de plekken waar hij heeft gewerkt. Dan kan je wel initialen gebruiken, maar iedereen kan met twee muisklikken zien wie het is.' Een verwijt dat wij bij berichtgeving over misdrijven vaker krijgen.

Anders dan vijftien jaar geleden spelen veel levens zich tegenwoordig online af en dankzij Google gaat de spreekwoordelijke krant de volgende dag niet meer de kattenbak in. Nee, alles is tot in lengte van dagen online terug te vinden. Stel dat Van de G. toch onschuldig blijkt te zijn, is hij dan nu al veroordeeld 'door de media'? Terechte en goede vragen, waarover je lang kan (en moet) discussiëren.

De rechter gaat zich straks buigen over de zaak en je bent pas veroordeeld als dat wettig en overtuigend is bewezen. Tot die tijd is Van de G. een verdachte, over wie je kunt vaststellen dat zijn doopceel door Omroep West is gelicht. Hier strijden de noodzaak om adequate berichtgeving, het grote maatschappelijk belang om de moord op een tiener te duiden met het recht op privacy van verdachten en daders om voorrang.

Het is ook juist deze spanning die wordt benoemd in de Code voor de journalistiek, zoals vastgesteld door het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren. Wij vinden dat we die afweging tot nog toe professioneel hebben gemaakt, maar staan natuurlijk open voor andere inzichten. Zelf zeggen wij in dat licht met terugwerkende kracht: we hadden iets terughoudender kunnen zijn met het belichten van de achtergrond van de verdachte.

Dan is er nog een kwestie die onze volgers en de redactie in de greep had: dat wij de man die Esmee heeft gevonden voor de camera zijn verhaal hebben laten doen. De publicatie was een morele strijd tussen een inhoudelijk belang en een ongemakkelijk gevoel dat we er bij hadden. Want stond deze getuige niet bijna triomfantelijk en onaangedaan zijn verhaal te doen?

Tegelijkertijd was de inhoudelijke waarde van zijn verhaal groot, al hebben we weloverwogen niet alle informatie die hij te berde bracht laten zien en horen. Uiteindelijk heeft, nadat we bij de politie hadden geverifieerd of hij daadwerkelijk de vinder van het slachtoffer was, de inhoud het gewonnen van het ongemakkelijke gevoel. Al weten we straks pas tijdens de rechtszaak wat de werkelijke waarde was.

Tot slot: de dood van Esmee heeft veel losgemaakt. Velen volgen het nieuws, zoals blijkt uit de bezoeken aan de kanalen van Omroep West en die van de NOS, waar de berichten van onze omroep ook belanden. Het gaat om duizelingwekkende cijfers, met onder meer vele duizenden reacties als uiting van intense betrokkenheid.

Maar het moet niet gaan om muisklikken en de kwantiteit in berichtgeving - ook dat houden wij in het vizier. In alles hebben wij oog voor rechten, belangen van verdachten. Maar zeker ook voor die van nabestaanden en de Leidse gemeenschap daaromheen. Onze gedachten zijn zeker hier, ook bij het afscheid van Esmee op deze zaterdag.