Hoe de corruptiezaak van Richard de Mos Den Haag al jaren in de greep houdt

Richard de Mos (l) en Rachid Guernaoui (m) na het indienen van hun ontslag als wethouder.
Richard de Mos (l) en Rachid Guernaoui (m) na het indienen van hun ontslag als wethouder. © ANP
DEN HAAG - De hele Haagse gemeenteraad is het erover eens: het onderzoek van het Openbaar Ministerie (OM) naar de oud-wethouders Rachid Guernaoui en Richard de Mos van Hart voor Den Haag duurt veel te lang. Een motie van de VVD die het OM tot spoed maant werd donderdagavond unaniem aangenomen in een emotioneel debat over het mislukken van de formatie. Die strandde omdat het de informateurs Geerten Boogaard en Gert-Jan Oplaat niet lukten een meerderheidscoalitie met Hart voor Den Haag, de grootse partij in de stad, te vinden. Als hoofdreden geven zij het langslepende corruptieonderzoek, waardoor teveel partijen niet met de partij van Richard de Mos samen willen.

Waar worden De Mos en Guernaoui ook alweer van verdacht?

Het OM verdenkt Richard de Mos en Rachid Guernaoui van ambtelijke corruptie, omkoping en schending van het ambtsgeheim. Ook heeft justitie de politici aangeklaagd voor deelname aan criminele organisaties met enkele vastgoed- en horecaondernemers. De aanklacht zou onder meer te maken hebben met nachtvergunningen die aan zalencentrum de Opera - een donateur van Hart voor Den Haag - zijn verstrekt.

Wat is de reactie van de verdachten op deze beschuldigingen?

Zij zijn furieus en noemen de beschuldigingen 'vals'. Ze vinden dat het OM leugens verspreid en zich schuldig maakt aan 'karaktermoord' op een politieke partij. 'We zijn terechtgekomen in het meest smerige politieke proces ooit', stelde De Mos in de zomer van 2020.
Richard de Mos en Pauline Krikke bij de beëdiging van het Haagse college van B&W in 2018
Richard de Mos en Pauline Krikke bij de beëdiging van het Haagse college van B&W in 2018 © ANP

Hoe groot is de invloed van de corruptiezaak op de Haagse politiek?

Van links tot rechts en van bestuurders tot ambtenaren: iedereen is het erover eens dat de zaak een ongekend grote invloed heeft op de lokale politiek en dat het bovenal veel te lang duurt voordat er duidelijkheid komt. Daarom nam de Haagse gemeenteraad donderdagavond een motie aan van de VVD waarin staat de 'aanhoudende onduidelijkheid over deze zaak de Haagse politiek en de lokale democratie schaadt'. De gehele raad wil dat burgemeester Jan van Zanen de frustratie en teleurstelling hierover overbrengt aan het OM.
Dat deed Van Zanen eerder al eens. Vlak voor de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen zei hij: 'Ik heb er verschillende keren over gesproken met de hoofdofficier van justitie en de top van het Openbaar Ministerie. Ik heb gezegd: maak haast. Ik vind dat de kiezer recht heeft op duidelijkheid, maar ik denk niet meer dat het lukt voor de verkiezingen.'
Die woorden zijn uitgekomen. De zaak komt volgens Peter Plasman, de advocaat van Richard de Mos, pas begin 2023 aan bod. De rechtbank in Rotterdam bevestigt dat er wordt gezocht naar data in 2023. Daardoor blijft de zaak nog langer als een donkere wolk boven het stadhuis hangen.
Tijdens de gemeenteraad van 14 april liepen de emoties hoog op bij Richard de Mos:
Emotionele uitval Richard de Mos tijdens formatiedebat

Welke invloed heeft de zaak?

Het heeft om te beginnen in 2019 tot een politieke crisis geleid. VVD, D66 en GroenLinks wilden niet meer in een coalitie samenwerken met Hart voor Den Haag. In een gezamenlijke verklaring schreven de drie partijen dat ze 'vinden dat Den Haag boven alles moet kunnen vertrouwen op een integer stadsbestuur dat boven alle verdenkingen verheven is, en dat de belangen van alle Hagenaars dient'. Dat kon niet meer met Hart voor Den Haag, oordeelden zij.
Boudwijn Revis na afloop van de collegevergadering
Boudwijn Revis na afloop van de collegevergadering © Richard Mulder
Hierna hebben de drie partijen een nieuw stadsbestuur gevormd waarbij Hart voor Den Haag vervangen werd door het CDA. Hart voor Den Haag belandde hierna noodgedwongen in de oppositie en de frustratie daarover is sindsdien door fractievoorzitter Richard de Mos en de rest van de fractie niet onder stoelen of banken gestoken. Het nieuwe college deed geen recht aan de verkiezingsuitslag van 2018 en daarom zou het college zich schuldig maken aan kiezersbedrog, zo stelde De Mos de afgelopen jaren regelmatig. Dat is schandalig, vindt hij, want in Nederland ben je toch onschuldig tot het tegendeel is bewezen?

Maar justitie valt niet zomaar bij wethouders binnen. Dan moet er wel iets aan de hand zijn, nietwaar?

Dat zou je denken, maar wat er precies aan de hand is, is na tweeënhalf jaar nog niet duidelijk. Het OM heeft laten weten wat de verdenkingen zijn en dat die iets met nachtvergunningen en criminele organisaties te maken hebben. Verdere inkleuring is nog niet gegeven, laat staan feiten.
Voor de inkleuring is Den Haag aangewezen op 'anonieme bronnen' die met de media willen praten, geheime documenten die na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) worden vrijgegeven of het boek van Richard de Mos zelf. In dit boek beschrijft De Mos wat er in zijn dossier staat. Zijn advocaat Peter Plasman wijst er in het voorwoord op dat het boek door de verdachte zelf is geschreven en daardoor eenzijdig is. Maar: 'Eenzijdigheid betekent niet dat het verhaal niet klopt', voegt Plasman daaraan toe.
Kort en goed zijn er nog altijd meer vragen dan antwoorden in deze corruptiezaak en daar heeft het hele stadhuis last van.

Hoe dan?

Er is dus in 2019 een college over gevallen, waarna een gelegenheidscoalitie moest worden opgetuigd. Tot op de dag van vandaag trekt De Mos de legitimiteit van dit college in twijfel en dat doet het vertrouwen in de politiek geen goed.
Daarnaast wierp de zaak zijn schaduw over de gemeenteraadsverkiezingen en heeft het mogelijk de uitslag beïnvloed. Misschien hebben kiezers vanwege de verdenkingen geen stem op Hart voor Den Haag uitgebracht, terwijl zij dat anders wel hadden gedaan. Of andersom: misschien hebben kiezers juist wel op Hart voor Den Haag gestemd omdat zij het oneerlijk vinden wat Richard de Mos overkomt.
Richard de Mos bij Haagse winkelcentrum Leyweg tijdens de campagne
Richard de Mos bij Haagse winkelcentrum Leyweg tijdens de campagne © ANP
De zaak heeft ook de formatie beïnvloed. Hart voor Den Haag is weer de grootste partij in de stad en nam daarom het voortouw in de formatie. Maar het aanbod van Hart voor Den Haag om Richard de Mos en Rachid Guernaoui als wethouderskandidaten terug te trekken om zo coalitiedeelname mogelijk te maken, overtuigde D66 – de tweede partij in Den Haag - niet. De partij wil ook dan niet met Hart voor Den Haag, en de PvdA en GroenLinks sluiten zich daarbij aan. Het vormen van een meerderheidscoalitie met Hart voor Den Haag is daarom niet haalbaar gebleken.

Dus Hart voor Den Haag kan het college niet in zolang het corruptieonderzoek loopt?

Dat lijkt nu wel de uitkomst te zijn. Richard de Mos en Rachid Guernaoui vinden daarom dat het OM door zoveel tijd te nemen het stadsbestuur in Den Haag 'gijzelt' en feitelijk de politieke situatie bepaalt.

Wat zeggen de informateurs Oplaat en Boogaard hierover?

Zij zien het corruptieonderzoek als hoofdreden voor het klappen van de formatie. 'Het OM moet natuurlijk zijn werk kunnen doen', stellen zij. 'Maar het is voor de lokale democratie zeer frustrerend dat het in Nederland kennelijk niet lukt om ten minste de belangrijkste aanklacht tegen de belangrijkste verdachte sneller aan de rechter voor te leggen. Of overtuigend uit te leggen waarom dat niet lukt en het kennelijk nodig is zólang zo’n zware schaduw over de lokale democratie te werpen.'

Hebben de ambtenaren ook last van de zaak?

De inval in 2019 dreunt nog na bij de ambtenaren op het stadhuis. Naast De Mos en Guernaoui zijn ook ambtenaren verhoord door de Rijksrecherche. Dat heeft er ingehakt en het heeft ambtenaren voorzichtiger gemaakt. Ook heeft Richard de Mos sommige ambtenaren met naam en toenaam genoemd in zijn boek en dat wordt hem niet in dank afgenomen.
Waarnemend burgemeester Johan Remkes sprak bij zijn afscheid in de zomer van 2020 van een 'angstcultuur' op het stadhuis. 'Dat heeft vanuit het verleden te maken met het gedrag van bestuurders, die geen tegenspraak dulden', zo zei hij. 'Dat is slecht. Je moet je organisatie zo inrichten dat ambtenaren af en toe tegen bestuurders kunnen zeggen: dat kan je allemaal wel willen, maar dat kan om die en die reden niet.'
Johan Remkes neemt afscheid van Den Haag
Johan Remkes neemt afscheid van Den Haag © ANP
Maar ook bij deze waarneming geldt dat niet duidelijk is of ambtenaren de oud-wethouders De Mos en Guernaoui hadden moeten of kunnen behoeden voor beslissingen die mogelijk strafrechtelijk niet door de beugel konden.

En nu?

Aan het politieke front lijken de kaarten voor Richard de Mos geschud. Hart voor Den Haag zit de komende vier jaar weer in de oppositiebanken. Tot grote frustratie van De Mos en zijn partijgenoten die vinden dat ze geen kans hebben gehad. Ze verwijten de partijen die niet willen samenwerken vanwege het corruptieonderzoek, dat zij op de stoel van de rechter gaan zitten. De formatie gaat nu verder onder leiding van D66, de tweede partij in de stad.
Hagenaars geven hun mening over de mislukte formatie:
Loosduinen teleurgesteld in mislukte formatie: 'De Mos hoort erin'
Maar rond het strafrechtelijke onderzoek zal het nog lang stil blijven. De Haagse raad heeft gezamenlijk een vuist gemaakt richting het OM, maar het valt te betwijfelen of daardoor de zaak in een stroomversnelling komt. Waarschijnlijk niet. En dat betekent dat Den Haag nog maandenlang in het duister tast en in een spagaat zit tussen de veronderstelling dat 'justitie niet zomaar ergens binnenvalt' en het principe dat 'iemand onschuldig is tot het tegendeel is bewezen'. Welke van deze twee waar is in deze kwestie, weten we op z'n vroegst pas over een jaar.
Het strafrechtelijk onderzoek in de corruptiezaak is afgerond, laat het Openbaar Ministerie (OM) weten. Nu ligt de zaak bij de rechter-commissaris en die is bezig met het verhoren van getuigen. Richard de Mos is daarom afgelopen maandag als getuige gehoord. Op de vraag of er prioriteit wordt gegeven aan dit onderzoek vanwege de maatschappelijk impact antwoordt een woordvoerder van de rechtbank Rotterdam: 'Bij elke zaak is het belangrijk dat er zo snel mogelijk uitsluitsel is, of dat nou gevolgen heeft voor het bestuur van Den Haag of voor een slachtoffer van een tragisch ongeluk. Daarin maken we geen onderscheid.'