De 'Zuid-Hollander' bestaat helemaal niet, maar is dat erg?

Zuid-Holland is in elk geval niet de enige provincie waar een dergelijk gevoel niet sterk leeft, volgens Irene Stengs. Zij is als antropoloog verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en aan het Meertens Instituut. Dat instituut doet onderzoek naar taal en cultuur in Nederland.

'Een provincie is een bestuurlijke eenheid en die grenzen lopen vaak een beetje willekeurig. Het is niet een vanzelfsprekend geheel', vertelt ze. 'Daar tegenover staan sterke lokale identiteiten, zoals bijvoorbeeld in Twente of de Achterhoek. Die hangen ook samen met meer specifieke tradities of een specifieke taal.'

Eelco Beukers is historicus en redacteur van verschillende boeken over de geschiedenis van Zuid-Holland. Hij vertelt dat het ook een relatief jonge provincie is, dus dat mensen niet al tientallen generaties lang Zuid-Hollander zijn. 'Zuid-Holland bestaat formeel pas sinds 1840 dus het Holland-gevoel is inderdaad niet zo sterk. Dat is in zowel Zuid- als Noord-Holland zo.'

Hij komt ook nog met een andere verklaring: Holland wordt al heel lang gezien als centrum van de republiek en later van het koninkrijk. 'Wat er in Holland gebeurt, wordt eigenlijk gezien als wat er in Nederland gebeurt. Dus Hollanders zien hun eigen provincie als iets vanzelfsprekends, ze voelen zich meer Nederlander dan Hollander omdat het min of meer samenvalt.'

Andere provincies zoals Limburg, Noord-Brabant en Zeeland hebben ook een hele andere geschiedenis. 'Terwijl geschiedenisboeken in het onderwijs van de geschiedenis van Holland als Nederlands presenteren. De geschiedenis van de perifere gebieden loopt daar niet altijd parallel aan.'

Volgens Stengs is daar ook nog wel wat op af te dingen. 'Limburg bijvoorbeeld is ook geen eenheid. Daar maken mensen echt onderscheid tussen Noord, Midden en Zuid-Limburg. Elk dorp heeft zijn eigen dialect. En in Maastricht wordt het centrum ook als anders beschouwd, met een eigen dialect, ten opzichte van de andere wijken.'

Volgens Eelco Beukers speelt ook de verstedelijking van onze provincie een rol. 'Iemand voelt zich verbonden met Den Haag of voelt zich Rotterdammer. Grote steden zijn in dit gebied dominant. Maar ook hebben mensen meer gevoel met hun regio zoals het Westland of de Zuid-Hollandse eilanden.

Stengs beaamt dat. 'Mensen uit Den Haag bijvoorbeeld voelen zich sterk verbonden met hun stad. Die hebben een Haagse identiteit en accent. Dus dat is vergelijkbaar met de Achterhoek of Twente. In Den Haag maken ze dan weer onderscheid tussen de Schilderswijk en Scheveningen.' Volgens haar wordt er afhankelijk van wat er speelt 'een gevoel van eigenheid opgeroepen. Bovendien worden 'verschillen altijd uitvergroot om het onderscheid duidelijker te laten uitkomen.' Bijvoorbeeld in de eeuwige 'strijd' tussen Amsterdam en Rotterdam.

Is zoiets een goede manier om meer eigenheid en dus gevoel van Zuid-Hollanderschap te ontwikkelen? 'Nou, een vijand doet het altijd goed', lacht Beukers. 'Bij sommigen speelde een tijd geleden het idee op om Noord- en Zuid-Holland weer samen te voegen onder één bestuur. Toen waren er wel mensen die zeiden: we willen niet samen met Amsterdam. Heel sterk was dat gevoel ook weer niet, maar er was wel tegenstand. Dus zoiets zou kunnen helpen.'

Antropoloog Stengs wijst ook op de gevaren daarvan: het kan doorslaan. 'Als mensen elkaar op dat soort manieren apart zetten, wordt het een soort van "zij zijn anders dan wij"', zegt ze. 'Dat aanmoedigen vind ik als antropoloog altijd ingewikkeld. Want er is wel een krachtspel in de wereld aan de gang, waarbij het idee wel erg sterk is dat lokale trots, het idee van erfgoed en eigen traditie, zo goed is’.

En dan ligt discriminatie volgens haar op de loer. 'Als een groep zegt: "dit zijn wij". Dan is de vraag altijd wie wordt er uitgesloten, wie hoort er dan niet bij? Als mensen plezier hebben in de dingen die ze doen in het dorp qua lokale folklore, dat is prima. Maar er kan ook een dwingende werking vanuit gaan. Zeker als tradities als erfgoed worden beschouwd krijgen deze een extra (morele) waarde.'

Waarom zou je überhaupt een regionale identiteit willen ontwikkelen? Stengs: 'Ik weet wel waarom bestuurders dat willen. Het zet de provincie in de markt voor toerisme. Dat is een belangrijke motivatie. Vlaggetjesdag wordt bijvoorbeeld ook als typisch Hollands neergezet, met die Hollandse Nieuwe haring. Een haring zo in je keel laten glijden, dat is typisch Hollands. Mensen vinden het belangrijk als ze iets op die manier uit kunnen dragen. Regionale radio en televisie kunnen daar een rol in spelen, om dat extra uit te dragen en te ontwikkelen.'

Over de toeristische sector gesproken: weet het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) misschien hoe het zit met het ontbreken van die Zuid-Hollandse identiteit? 'Hier hebben we helaas geen onderzoek naar gedaan', zegt Emilie Zonnevylle van het NBTC. 'We constateren wel dat er binnen de provincie veel sterke en onderscheidende merken zijn.'

'Den Haag als stad aan zee, Rotterdam als maritieme en 'rauwe' stad, maar ook Delft en Leiden met hun eigen identiteit. Naast de steden zijn er nog groene gebieden zoals het Westland en een stukje Groene Hart. Kortom: veel diverse steden en gebieden die zichzelf op een hun eigen manier onderscheiden en zo een sterk merk zijn.'

Veelzeggend is dat veel steden en gebieden in Zuid-Holland hun eigen marketingorganisatie hebben, maar Zuid-Holland niet. 'Ooit was er wel het Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme, maar dat is in 2013 opgeheven vanwege bezuinigingen', vertelt Zonnevylle.

'Het feit dat er geen nieuw bureau is opgezet, typeert de diversiteit in de regio.' Zo kun je het natuurlijk zien, maar je kunt er misschien ook uit concluderen dat er blijkbaar geen behoefte is om de provincie Zuid-Holland afzonderlijk in de markt te zetten.

Van historicus Beukers - zelf woonachtig in de provincie Utrecht waar ze zich ook nauwelijks Utrechter voelen - hoeft dat ook allemaal niet zo, die Zuid-Hollandse identiteit 'Ik vind het niet zo relevant, maar anderen kunnen daar natuurlijk anders over denken', nuanceert hij. Beukers acht de kans ook klein dat het ooit lukt om zo'n provinciale identiteit te ontwikkelen in Zuid-Holland.

Commissaris van de Koning Jaap Smit heeft zich de afgelopen acht jaar ook geregeld afgevraagd of dat zou lukken. 'Het heeft geen zin om het ontbreken van die provinciale binding jammer te vinden, het is gewoon zo.' Hij kan zich ook wel vinden in de verklaringen van Stengs en Beukers.

'Mensen noemen zich wel Hollander, maar een Zuid-Hollander is toch wel iets anders. Ook als ik mijn eigen positie vergelijk met collega's, die hebben echt een andere rol en positie. Bijvoorbeeld de commissaris in Friesland. Die hebben één stad met een beetje omvang, Leeuwarden, en dat is het dan. Ze hebben wel een eigen taal en cultuur en hun commissaris is daar het symbool van.'

Volgens Smit wordt de dynamiek in onze provincie grotendeels bepaald door de aanwezigheid van Den Haag en Rotterdam. 'Kijk naar de positie van de burgemeester van Rotterdam, die bestuurt een wereldstad met een begroting van ruim 3 miljard per jaar. Wij bij de provincie hebben 800 miljoen te besteden, dat geeft wel een beetje de verhoudingen aan.'

Investeren om het provinciale gevoel groter te maken, vindt Smit niet nodig. 'Ik vind het helemaal niet verkeerd zoals het nu is. Het is charmant om te zien dat mensen zich verbonden voelen met hun stad en met hun regio, meer dan met de provincie.'

Toch is er nog wel een sprankje hoop. 'Als je even doorvraagt, zeggen mensen wel dat het Zuid-Holland is, waar ze wonen. Het zou een beetje gekunsteld zijn om te investeren in die Zuid-Hollandse identiteit. Je moet het niet ontkennen, maar gewoon nemen zoals het is.'