Oorlog Indonesië blootgelegd in tentoonstelling vol spotprenten: 'Heel confronterende beelden'

Tjeerd de Boer en Jop Euwijk bij de spotprent van Willem Drees
Tjeerd de Boer en Jop Euwijk bij de spotprent van Willem Drees © Omroep West
DEN HAAG - Een bonte verzameling van kleuren, zwarte penceelstreken en cynische teksten in museum Beeld en Geluid in Den Haag. Op het eerste gezicht lijkt het een wirwar van verschillende cartoons en spotprenten, maar ze hebben één ding gemeen: de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië. Om de verschillende meningen en opinies over de oorlog in die tijd te laten zien, werd donderdag de tentoonstelling 'Indonesië Getekend' geopend. 'Je ziet de verdeeldheid in de verzuilde samenleving van toen goed terug.'
In het museum in Den Haag is een grote verzameling van cartoons en spotprenten uit verschillende kranten, die het verzuilde Nederland destijds rijk was, aangelegd. Van het linkse De Waarheid tot aan het rechtse Elsevier Weekblad. 'De spotprenten gaan over de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië waarin Indonesië voor zijn vrijheid vocht tegen Nederland. En wat wij laten zien met deze expositie zijn politieke tekeningen en cartoons uit die periode', vertelt Tjeerd de Boer van Beeld en Geluid. 'Daarin zie je hoe tekenaars uit die tijd dachten over de oorlog. Zij zaten er toen bovenop en tekenden wat zij op hun hart hadden liggen.'
Spotprenten in Den Haag laten onafhankelijkheidsoorlog Indonesië van alle kanten zien
Het is de eerste tentoonstelling van spotprenten uit die tijd die zo divers is. 'De expositie is samengesteld met beelden uit de eigen collectie van Beeld en Geluid, beelden van het voormalig Persmuseum uit Amsterdam en van een aantal andere collecties. Het is de eerst keer dat deze beelden zo bij elkaar komen in een expositie', voegt De Boer toe.

Confronterende beelden

Volgens De Boer zijn twee dingen heel goed terug te zien in de tentoonstelling. 'Aan de ene kant zie je heel confronterende beelden terug in de spotprenten. De misdaden die werden begaan in Indonesië waren al te zien in deze tekeningen. Die gruwelijkheden zijn dus niet iets wat later boven tafel kwam, maar was toen al onderdeel van het publieke debat', vertelt hij.
'Aan de andere kant zie je de verdeeldheid in de verzuilde samenleving van toen goed terug', voegt De Boer toe. Jop Euwijk, conservator van het museum, beaamt dat. 'Die verzuiling in de samenleving en dat iedere zuil zijn eigen mening over de oorlog in Indonesië had, zie je bijvoorbeeld hier heel duidelijk', zegt Euwijk terwijl hij naar een vitrine wijst waarin kranten liggen.

Totaal verschillende meningen over de oorlog

'Dus de cartoon op de voorpagina van de Elsevier van 9 augustus 1947 opent met een tekening waarop een militair met een Nederlandse vlag staat die een vrouw en een kind beschermt. Daarbij staat de tekst: Bevrijd!,' legt Euwijk uit. 'Oftewel: Nederlands-Indië is bevrijd door de Nederlanders van de oproerkraaiers zoals Soekarno, is de boodschap die deze cartoonist wilde uitstralen.'
Vervolgens loopt de conservator naar een krant die verderop in de vitrine ligt. 'Op dezelfde dag verscheen het blad Voorwaarts, een communistisch blad. Daar staat een dunne en kleine militair op de voorpagina die op allemaal schedels staat en zegt: zo, nu gaan wij onderhandelen', gaat Euwijk verder. 'Dus op dezelfde dag verschijnen er twee totaal verschillende cartoons met een totaal andere mening over de oorlog.'

'Boeiend voor iedereen'

Maar waarom is deze tentoonstelling nu zo belangrijk? 'Deze tijd is een heel belangrijk moment in de geschiedenis van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog', vertelt De Boer. 'Er is eerder dit jaar natuurlijk een groot onderzoek verschenen over deze oorlog. En de koning en de regering hebben hun excuses aangeboden voor de gruwelijkheden en misdaden die zijn begaan in Indonesië. Er is dus heel veel aandacht hiervoor op dit moment. Deze tentoonstelling sluit daar perfect bij aan.'
Volgens De Boer is de tentoonstelling dan ook voor iedereen interessant. 'Het is natuurlijk boeiend voor de mensen die van zichzelf al veel belangstelling hebben voor de geschiedenis van Indonesië. Zoals mensen die het zelf hebben meegemaakt, maar ook hun kinderen en kleinkinderen. Die zijn daar vaak ook heel intensief mee bezig, omdat er ook veel over gezwegen werd', zegt hij. 'Daarnaast is het bijvoorbeeld ook heel interessant voor mensen die gefascineerd zijn door grafisch werk, tekeningen en cartoons. Voor hen is het een heel mooie historische collectie om te bekijken.'

Explosief beeld van Willem Drees

Daarnaast geeft De Boer ook nog een tip van een cartoon die je echt niet mag missen tijdens een bezoek aan de expositie. 'Dit is een heel mooie prent van Lex Metz', zegt hij terwijl hij wijst naar een prent waarop oud-premier Willem Drees duwt op een vulkaan die op uitbarsten staat. 'Je ziet premier Drees die probeert om de vrijheid van Indonesië te onderdrukken, maar dat is eigenlijk niet meer te stoppen. Het is zo'n explosief beeld dat dit weergeeft.' De expositie is te bewonderen tot en met 3 juli. 'Dus je kan nog ruim twee maanden komen kijken naar de tentoonstelling', voegt De Boer toe.