Haagse docent strijdt voor belang van boeken: 'We raken verslaafd aan snelle berichtgeving'

Lezen. Anno 2022 lijkt het alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Toch is dat volgens Hisgen niet zo: 'We hebben allemaal leren lezen en schrijven op school. We nemen dat alsof het iets vanzelfsprekend is. Zo vanzelfsprekend dat we er niet meer over nadenken. Maar wat blijkt nou, over de afgelopen twintig jaar zien we de leesvaardigheid van jongeren achteruit gaan. Er ontstaat een steeds grotere groep die laaggeletterd zal zijn.'

De kloof die hierdoor ontstaat, baart hem zorgen: 'We leven in een democratie die alleen maar kan functioneren met mensen die goed kunnen nadenken, die goed ingelicht zijn, die goed geïnformeerd zijn over van alles en die ook kritisch kunnen nadenken. Nou, en één ding wat het lezen je dus eigenlijk leert is dat je ook leert kritisch na te denken.'

De ontlezing is volgens Hisgen en Van der Weel het gevolg van het feit dat er steeds minder boeken worden gelezen en er steeds meer gebruik wordt gemaakt van sociale media. Waarmee overigens niet meteen is gezegd dat er ook echt minder wordt gelezen, geeft ook Hisgen toe. Maar het probleem schuilt hem in het feit dat er in plaats van langere teksten, steeds meer kortere teksten worden gelezen: 'Natuurlijk, er wordt ontzettend veel gelezen, maar dat zijn sms'jes, korte berichtjes, berichtjes die je weg swipet.'

De Haagse docent maakt zich er zelf ook schuldig aan: 'Ik doe het zelf ook. Ik ben bezig om een artikel te schrijven op mijn computer en word dan voortdurend afgeleid, waardoor je niet door kan blijven denken. Op den duur weet je ook niet beter, je raakt er verslaafd aan, aan de snelle berichtgeving. Je kijkt even als je een melding krijgt, een uur later ben je het vergeten.'

Die voortdurende (korte) berichtgeving gaat ten koste van de concentratie, ziet ook Lillyan van Buuren uit 5 VWO van het Haags Montessori Lyceum: 'Ik zie ook bij mijn broertje die niet leest, dat die bijvoorbeeld moeilijkheden heeft met zijn huiswerk maken, of dat hij gewoon geen zin heeft om überhaupt iets aan school te doen. Het kost hem te veel moeite, en ja, ik denk ook dat als je niet oefent met lezen dat het steeds moeilijker wordt om te lezen.'

Zelf houdt ze wel van lezen: 'Boeken zijn een soort van kleine cadeautjes of schatkisten, die je bewaart in je kast of pareltjes die je mee kan nemen op vakantie om in je eigen wereldje te kruipen of juist in de wereld van iemand anders. Want je zit vaak vast in een routine de hele dag, maar het is leuk om even te ontsnappen in iets wat totaal niet dicht bij je staat. Dat vind ik interessant om zo vaak mogelijk te doen, ook als ik huiswerk moet maken.'

Studiegenoot Jill Schmidt vindt het heerlijk om een boek te lezen en zich af te sluiten van de rest van de wereld: 'Bij een film kan je een beetje multitasken. Bij lezen kan dat niet, waardoor je erg gefocust bent, heel erg soort van in jezelf, wat ook heel rustgevend werkt.'

Zij herkent dus ook het belang van het lezen van langere teksten: 'We hebben het er ook wel eens op school over gehad dat je niet gefocust bent bij het lezen van een tekst op Instagram. En als je boeken leest, dus diep leest, je het ook beter door hebt als er iets niet klopt.'

Sjuul Jansen zit ook op het Haags Montessori Lyceum en ontleent zelf vooral veel plezier aan het lezen. Ze gunt iedereen hetzelfde leesplezier, maar afdwingen werkt volgens haar tegendraads: 'Ik denk dat daar deels het probleem ligt, aangezien je mensen dan forceert om te gaan lezen. Meestal als je iets forceert, wordt het minder leuk, waardoor kinderen stoppen met lezen omdat het een verplichting is geworden. Maar je hebt je woordenschat en je taalontwikkeling nodig en dat leer je het snelst door boeken te lezen.'

Dat boeken lezen altijd even leuk is, bestrijdt Hisgen: 'Er wordt altijd gezegd: lezen is zo leuk. Nee. Het is niet altijd leuk. Je kan ook naar een Netflix-serie kijken. Dat is veel meer ontspannend. Lezen vereist veel aandacht en concentratie. De beloning zit 'm ook niet in het lezen zelf, hoewel ik daar wel veel plezier aan ontleen, maar de beloning zie je vooral later, als je ziet wat het je oplevert.'

Volgens Hisgen hebben we alle kennis te danken aan boeken: 'Daar staan we niet bij stil, maar denk aan de evolutietheorie. Zonder het boek hadden we daar nooit kennis van kunnen nemen. Was het waarschijnlijk zelfs nooit ontstaan. Alle schrijvers reageren ook weer op elkaar, dat gaat via boeken, via teksten. Door teksten te lezen ontwikkel je jezelf.'

'Een goede samenleving kan, naar mijn gevoel, alleen maar functioneren met kritisch denkende mensen. Dat leer je niet via de sociale media. Die zijn er alleen maar op uit om je te belazeren, te bedonderen, je te overtuigen van complottheorieën. Op den duur weet je niet meer te onderscheiden wat goed en niet goed is. Met als gevolg dat mensen die kwaad willen een handige tool hebben. Er zijn inmiddels genoeg voorbeelden van mensen die handig zijn in het manipuleren van de sociale media, die beheersen de wereld.'

En dat brengt Hisgen weer terug op het kritisch denken en het belang daarvan voor onze democratie: 'Een samenleving met weldenkende mensen kunnen hun leven en lot zelf bepalen. Als je niet zelf kritisch kan denken dan laat je lot bepalen door andere mensen. Dat kan soms goed uitpakken, maar vaak ook niet. Belangrijk is dat je de mogelijkheid hebt om te kunnen kiezen.'

'Dat kan alleen maar door te kunnen lezen. En dat moet je trainen. Dat lezen komt je niet vanzelf aanwaaien. Dat denken we wel omdat kunnen lezen denken we, maar heel veel mensen stoppen met lezen als ze zo'n 12, 13 jaar zijn en dat is heel jammer want lezen is iets wat je je hele leven moet blijven doen om je hersenen te blijven trainen om kritisch na te denken.'