CDA'er Piet Hein Donner moet Haagse formatie oplappen: wat scheelt eraan?

Piet Hein Donner
Piet Hein Donner © ANP
DEN HAAG - Twee maanden na de gemeenteraadsverkiezingen zit de formatie in Den Haag nog altijd muurvast. Het ontbreekt op dit moment aan de politieke wil om daadwerkelijk te gaan onderhandelen over een nieuwe coalitie, zo concludeerden de verkenners die de afgelopen weken hebben geprobeerd een doorbraak te forceren. Ook een gebrek aan onderling vertrouwen en vier turbulente jaren waarin wonden zijn geslagen, frustreren de formatie. De hoop is nu gevestigd op politiek zwaargewicht Piet Hein Donner (CDA) die 'patiënt' Den Haag op de been moet helpen. Wat scheelt eraan?
CDA-prominent Piet Hein Donner is deze week begonnen met gesprekken met alle partijen. Maandag was de langste dag en heeft hij tien partijen ontvangen. Dinsdag volgden de laatste twee en heeft Donner ook, voor de tweede keer, met de huidige coalitiepartijen D66, VVD, GroenLinks, PvdA en CDA een gesprek gehad. Alleen de PVV heeft bedankt, omdat de partij niet wil meewerken aan 'een schimmig achterkamertjesoverleg'. Donner heeft de taak om de gemeenteraad te adviseren over een oplossing voor de ontstane impasse in de formatie. Dat advies moet 'op korte termijn' komen.
'Er is veel dat ons bindt, maar er moeten wat mentale blokkades weggewerkt worden.' Het is een uitspraak van D66-partijleider Robert van Asten voor de camera van Omroep West op de dag dat de formatie voor de tweede keer is mislukt. De uitspraak vorige week woensdag lijkt bijzonder optimistisch gezien de impasse waar de formatie momenteel in zit. Te veel partijen willen niet mét elkaar of juist niet zónder elkaar. Daardoor is er geen meerderheidscoalitie te vormen.
Robert van Asten (D66) reageert op mislukken formatie
Van Asten put zijn optimisme uit gesprekken die hij de afgelopen weken heeft gevoerd met andere partijen. Dat waren formele gesprekken tijdens de verkenning, maar ook informele gesprekken in de wandelgangen, zei hij. 'Ik heb waardevolle gesprekken gevoerd met u, collega's', aldus Van Asten donderdagavond richting de gemeenteraad in een debat over de formatie. 'Dat heeft geleid tot meer inzicht in elkaars motivaties, achtergronden en ambities. Gesprekken die, naar ik nu merk, te weinig zijn gevoerd de afgelopen jaren en er was alle reden om die gesprekken wel te voeren.'
Het is een conclusie die de verkenners Geerten Boogaard en Gert-Jan Oplaat en later Joost Sneller en Annelien Bredenoord in hun eindverslagen ook trekken. De afgelopen vier jaar hebben een zware wissel getrokken op het stadsbestuur in Den Haag. Dat heeft het onderlinge vertrouwen geen goed gedaan. De coronamaatregelen hebben dit nog eens versterkt. Politici vergaderen veel meer via teams, waardoor ze elkaar minder informeel treffen. Dat komt de sfeer niet ten goede.
Den Haag heeft het de afgelopen vier jaar flink voor de kiezen gehad. Het begint met het tragische overlijden van PVV-raadslid Willie Dille die een half jaar na de vorige verkiezingen op 8 augustus 2018 einde aan haar leven maakt. Een jaar later wordt Den Haag opgeschrikt door een inval bij twee wethouders. Het Openbaar Ministerie blijkt een onderzoek naar corruptie van twee wethouders: Richard de Mos en Rachid Guernaoui van Hart voor Den Haag. Hierdoor valt de coalitie en moet een nieuw stadsbestuur worden gevormd. In dezelfde week neemt burgemeester Pauline Krikke ontslag na een vernietigend rapport over de vonkenregen op Scheveningen. Verder spelen er verschillende integriteitskwesties op het stadhuis, ook in de ambtelijke organisatie.
Verder drukt het langslepende corruptieonderzoek een stempel op de formatie. D66, GroenLinks en de PvdA maken al voor de verkiezingen duidelijk dat ze niet met Hart voor Den Haag in een coalitie willen. Met name D66 is duidelijk: zolang het corruptieonderzoek loopt is samenwerking met de partij van Richard de Mos in een college uitgesloten.
Dat leidt ertoe dat een coalitie met Hart voor Den Haag getalsmatig heel moeilijk wordt. Dat is ook de reden dat de eerste poging om een coalitie te vormen mislukt. Op 13 april laten de informateurs die door Hart voor Den Haag zijn aangesteld, dan ook officieel weten dat het hen niet lukt om een stadsbestuur met daarin de partij van De Mos te formeren.
Ook de verkenners noemen dat risicovol. 'Hoewel elke coalitie er naar ons oordeel goed aan doet te streven naar bredere steun voor zijn voorstellen dan alleen van de coalitie, heeft een coalitie die slechts kan stoelen op de kleinst mogelijke meerderheid (23 zetels) het risico dat raadsvoorstellen waar alle coalitiestemmen voor nodig zijn het gevaar hebben toch te stranden', schrijven de verkenners in hun eindverslag.

Persoonlijke afkeer

Maar de VVD heeft juist wel een uitgesproken voorkeur voor een vierpartijen-coalitie (23 zetels) met D66, GroenLinks en het CDA, dus zonder de PvdA. In de wandelgangen klinken hardnekkige geruchten dat VVD-leider Anne Mulder en PvdA-leider Martijn Balster niet door een deur kunnen en dat de VVD daarom niet verder zou willen met de PvdA. Zelf ontkennen de twee dat en ook de verkenners zeggen dat persoonlijke afkeer tussen Mulder en Balster geen gespreksonderwerp is geweest in de verkenning.
Wel geeft VVD-leider Mulder aan dat hij niet wil besturen met een partij die getalsmatig niet nodig is in een coalitie. Dat zou ruimte geven voor één of meer coalitiepartijen om mee te stemmen met de oppositie, zonder dat dit gevolgen heeft voor het wel of niet halen van een voorstel. Hierdoor neemt de saamhorigheid in de coalitie af, verwachten de liberalen.
Lijsttrekker Anne Mulder (VVD) van Den Haag.
Lijsttrekker Anne Mulder (VVD) van Den Haag. © Frank Jansen/Gemeente Den Haag
Maar er lijkt bij de VVD meer te spelen. Waar GroenLinks zich in het eerste anderhalf jaar van de coalitie niet prettig voelde, heeft de VVD die ervaring over de laatste jaren van de coalitie. Na de val van de coalitie moest er middenin een collegeperiode opnieuw worden onderhandeld en is de coalitie in de ogen van de VVD te veel naar links opgeschoven. Daardoor stonden de liberalen regelmatig alleen in de rechtse hoek, waarbij ze zich vaak niet gesteund hebben gevoeld door coalitiegenoten. Dat nooit meer, zal de VVD denken. Een college met én GroenLinks én de PvdA én een D66 - dat als links wordt gezien - is voor de VVD echt te veel van het goede.
Bovendien kampen vrijwel alle gemeenten – en dus ook Den Haag – met financiële tekorten. Politieke verschillen 'afkopen' zit er daarom niet in. D66 en de linkse partijen hebben ook al aangekondigd dat zij willen dat de onroerendezaakbelasting omhoog gaat om tekorten op te vangen. De VVD is er juist enorm trots op dat deze belasting in Den Haag de laagste is van heel Nederland. Het VVD-verkiezingsprogramma is ook duidelijk: de lasten gaan niet omhoog. Het is een verkiezingsbelofte die lastig is waar te maken met D66, GroenLinks en de PvdA. Ook dat is geen prettig vooruitzicht voor de VVD.
Nieuwe Haagse gemeenteraad in april 2022
Nieuwe Haagse gemeenteraad in april 2022 © Gemeente Den Haag
De opstelling van de liberalen heeft het risico in zich dat een zes partijen-coalitie over links van D66, GroenLinks, CDA, PvdA, Partij voor de Dieren en Denk nadrukkelijk in beeld blijft. Dan belandt de VVD alsnog in de oppositie. Het zou een bijzonder experiment worden waarbij rechts, en dus ook de grootste (Hart voor Den Haag) en de derde (VVD) partij van de stad, aan de zijlijn terechtkomen. Maar ook deze coalitie wordt vooralsnog – het mag geen verrassing meer zijn - geblokkeerd. Door het CDA deze keer. Vandaar dat nu zelfs een nog een 'linksere' variant - D66, GroenLinks, PvdA, Partij voor de Dieren, Denk, HSP en SP - niet helemaal ondenkbaar meer is.
Piet Hein Donner is maandag aan de slag gegaan. De hele dag sprak hij met vertegenwoordigers van de Haagse partijen. Onvermoeibaar, zo klonk het na afloop. Dinsdag komen er nog twee op bezoek en sprak hij met de huidige coalitiepartijen D66, VVD, GroenLinks, CDA en PvdA. Het is aan de oud-minister, voormalig vicevoorzitter van de Raad van State ('Onderkoning van Nederland') en minister van staat om de blokkades weg te masseren. Hij slaagde erin om als informateur ook twee kabinetten – waaronder dat met de LPF – te smeden. Als iemand het moet kunnen, is hij het.