Verborgen pareltje in de Haagse binnenstad: Paleis Kneuterdijk

Verstopt in de hoek van de Kneuterdijk ligt Paleis Kneuterdijk, ook wel het 'Witte Paleisje' genoemd. Het monumentale pand werd oorspronkelijk ontworpen door de Franse architect Daniël Marot en gebouwd tussen 1720 en 1730. Zijn barokke stijl is ook terug te zien in de interieurs van Paleis Huis ten Bosch en de Trèveszaal op het Binnenhof.

De eerste bewoner en opdrachtgever voor het pand aan de Kneuterdijk 20 is de Nederlandse bestuurder Johan Hendrik van Wassenaer Obdam. In 1816 koopt Willem I het stadspaleis als huwelijksgeschenk voor kroonprins Willem II en zijn vrouw Anna Paulowna, die het gebouw dermate uitbreiden dat er van het ontwerp van Marot weinig meer overeind blijft.

Zo worden er neoclassistische elementen aangebracht én een Balzaal aangebouwd, die volgens onze gids Pieter-Bas Beekman van de Raad van State wel heel erg doet denken aan de Hermitage: 'Sint-Petersburg, Rusland, mooie balzalen, dan word je verliefd op een Nederlandse kroonprins als tsarina, tsarendochter, en dan ga je wonen op de Kneuterdijk. Ja, dat is toch een beetje een contradictio. Maar Willem II heeft die Balzaal weten te bouwen en het staat er nog steeds in volle glorie.'

Daarnaast krijgen de vleugels er een verdieping bij. Zo worden boven de Balzaal meerdere kamers ingericht voor de dienstmeiden. Om er te kunnen komen laat hij achter een deur achterin de zaal een verscholen trap aanleggen. Willem II kan zo de dames ongezien bezoeken. De begroting van de werkzaamheden, 160.000 gulden, wordt met ruim 432.494 gulden fors overschreden. Iets wat na zijn dood nog wel een staartje krijgt.

Na de Belgische afscheiding in 1830 wordt de omvangrijke en waardevolle kunstcollectie van Willem II in 'gerechtelijke bewaring' gegeven. Pas in 1839, een jaar voor zijn troonopvolging, krijgt hij zijn bezittingen terug. Om de tekeningen en schilderijen van onder meer Michelangelo, Rafaël, Titiaan, Rubens en Rembrandt te exposeren laat hij een aparte zaal bouwen, naar eigen ontwerp: de Gotische zaal.

Op tekeningen is goed te zien hoe de Gotische zaal helemaal vol hangt met de collectie van de kunstverzamelaar Willem II. Beekman: 'Hij heeft elke centimeter van deze zaal gebruikt om zijn schilderijen te kunnen ophangen.' Maar na zijn dood in 1849 wordt duidelijk dat hij door die hobby inmiddels een schuld van 1 miljoen gulden heeft opgebouwd bij zijn zwager, tsaar Nicolaas I, met als gevolg dat de collectie verloren gaat voor Nederland: 'Dus in Rusland hangen nu die schilderijen, die hier vroeger in de Gotische zaal hebben gehangen.'

Achter het paleis bevindt zich een Engelse landschapstuin van ruim 600 hectare met rozenperken, waterpartijen en terrassen, dat doorloopt tot aan de huidige wijk Willemspark. Hiervan is echter weinig overgebleven. Het enige wat hier nog aan herinnert is de zogenoemde Franse tuin, die niet meer is dan een postzegel vergeleken met de oorspronkelijke tuin. Beekman: 'Ik denk dat Willem II nu denkt van: nou, is dit nou overgebleven van mijn tuin? Dat valt me toch wel een klein beetje tegen.'

Vanwege de Franse Februarirevolutie en het afzetten van koning Louis-Philippe I in februari 1848 vreest Willem II voor zijn koningschap. Dat leidt tot een nieuwe Nederlandse grondwet, die wordt opgesteld door Thorbecke. De beperkte rol van de koning en de rechtstreekse verkiezingen worden door de staatsman opgetekend in het paleis. De plaquette op de gevel aan de Heulstraat getuigt hier nog van.

Na de dood van Willem II komt het 'Witte Paleisje' in 1858 in bezit van Willem III, maar verandert het daarna regelmatig van bewoner en eigenaar. Met haar achttiende verjaardag wordt het in 1921 zelfs ter beschikking gesteld aan prinses Juliana, maar zij heeft er nooit gebruik van gemaakt. In de Tweede Wereldoorlog wordt het paleis gevorderd door de Duitse bezetters, maar na de bevrijding dient de Balzaal als Paleis van Justitie en worden hier onder meer Mussert, Rauter en Blokzijl veroordeeld tot de doodstraf.

Van 1948 tot 1975 zijn de Algemeene Friesche Levensverzekering Maatschappij en het ministerie van Financiën in het pand gevestigd. Sinds 1983 is de Raad van State de bewoner van Paleis Kneuterdijk. Het hoogste adviesorgaan van de regering heeft niet alleen koning Willem-Alexander als de huidige voorzitter, eind 2021 neemt kroonprinses Amalia als 'vermoedelijke opvolger van Koning' op 18-jarige leeftijd ook zitting in de Raad. Op die manier heeft het stadspaleis dus nog steeds een koninklijk tintje.