Krijg jij een enorme windmolen in je achtertuin? Daar kom je helemaal niet zo makkelijk achter

Inwoners van Leidschendam zijn niet blij met deze windmolen
Inwoners van Leidschendam zijn niet blij met deze windmolen © John van der Tol
DEN HAAG - Hoewel we dankzij internet veel meer informatie dan ooit kunnen terugvinden, geldt dat niet altijd voor zaken die ons eigen leven flink kunnen opschudden. Krijg je binnenkort een warmteleiding dwars door je straat, wordt dat weiland bij jou tegenover een groot zonnepark of moet je huis van het gas af? Dat wordt allemaal geregeld door de overheid. Maar informatie vinden over hun plannen, dat is nog niet zo makkelijk.
Er gaat bij ons in de buurt bijvoorbeeld de komende jaren heel wat veranderen, vanwege de energietransitie. Voor de één een blij verhaal, omdat de toekomst van onze planeet op het spel zou staan. Voor de ander een nachtmerrie, uit angst dat die windmolen of de aanleg van een warmteleiding het een stuk minder prettig in de buurt maken. Aan welke kant je ook staat, in beide gevallen is het wel prettig om te weten wat er allemaal gaat gebeuren.
Om daar achter te komen, moet je als burger vaak eerst zelf in actie komen. Als je dan de plannen al weet te vinden, zijn ze vaak heel vaag en ingewikkeld opgeschreven. Meestal nemen mensen die moeite niet en schrikken ze pas wakker als alles al besloten is. Dan volgt er een hoop gemopper op de politiek en soms zelfs demonstraties. Waarom kan dat niet soepeler?

Hier moet je even voor gaan zitten

Wie zich aanmeldt via de website overheid.nl, kan zich op berichten van bijvoorbeeld de gemeente en de provincie abonneren. En dat is soms taaie kost. Ga voor de 'vangst' van de week maar even rustig zitten: 'Kennisgeving Ontwerp Herziening Omgevingsbeleid Module Energietransitie (partiële wijziging Omgevingsvisie Zuid-Holland, Omgevingsverordening Zuid-Holland, Zuid-Hollandse Omgevingsverordening en Omgevingsprogramma Zuid-Holland)'.
Goeie genade, zo begon de mededeling echt. Zoiets nodigt niet echt uit tot lezen, beaamt ook de provincie. 'Ik snap dat het ingewikkeld is', zegt de Zuid-Hollandse provinciebestuurder Berend Potjer. 'De hele energietransitie zit nog in de beginfase en dan is het allemaal nogal vaag. Maar dat is juist het moment om je er als burger tegenaan te bemoeien.'
Beleidsmedewerkers weten heel veel van hun eigen onderwerp en dat zit in de weg
Dat moet ook als het onbegrijpelijk is, zegt hij. 'In deze fase is alles nog goed te beïnvloeden. Bij elke volgende stap wordt het concreter en dus beter te begrijpen, maar dan ben je steeds al een stap verder. Het wordt dan ook steeds moeilijker om nog iets aan te passen. Ik noem dat de participatieparadox.'
Goed, het eerste moeilijke woord is alweer gevallen. Waarom gebruiken ambtenaren en politici nou altijd van die dure taal? Jet Sebus uit Leiden weet dat als geen ander. Ze geeft al ruim tien jaar trainingen, waarin ze ambtenaren helder en duidelijk leert schrijven. 'Beleidsmedewerkers weten heel veel van hun eigen onderwerp en dat zit in de weg als ze iets willen uitleggen aan mensen die al die kennis niet hebben.'

'Waar hebben die lui het over?'

Sebus kan het weten. Ze werkte bijna veertig jaar voor de provincie Zuid-Holland en geeft nu als ondernemer dus trainingen in de strijd tegen ingewikkelde taal. 'Een andere oorzaak zijn de vaktermen die ze onder elkaar gebruiken. Die komen dus ook in ambtelijke stukken terecht. Collega's begrijpen het prima, maar een burger denkt: waar hebben die lui het toch over?'
Geerten Boogaard is als hoogleraar decentrale overheden verbonden aan de Universiteit Leiden en doet onder meer onderzoek naar de democratie. Ook hem stuurden we dat ingewikkelde stukje tekst van de provincie, hierboven.

Bang om fouten te maken

'Wordt dit naar argeloze burgers gestuurd? Het ziet er meer uit als iets voor professionals', zegt hij. Op de vraag waarom dit zo wordt opgeschreven, komt hij met een andere verklaring op de proppen. 'Je kúnt dit soort dingen ook niet makkelijk opschrijven, want dan verlies je aan precisie. Besturen is een precieze bezigheid, dat is heel belangrijk.'
Reinier Mulder van Prodemos ('voorlichtingscentrum over burgerschap, rechtsstaat en democratie') in Den Haag herkent dat wel. 'Ambtenaren zijn bang om fouten te maken. Als er ergens een zin in staat die verkeerd uitgelegd kan worden, dan kan de overheid ergens juridisch verantwoordelijk voor worden gehouden. De overheid moet ook fouten durven maken en daarvan durven te leren, vind ik. Bovendien roepen ze nu vaak pas een klankbordgroep in het leven als de plannen al klaar zijn. Dat werkt natuurlijk niet.'

Schop tegen het achterwerk

Mulder vindt dat 'de overheid een enorme schop tegen het achterwerk verdient'. Want hij ziet wel steeds meer initiatieven opdoemen om het taalgebruik te versimpelen, maar 'gemiddeld is dit nog wel de stijl waarin ambtenaren communiceren'. Hij leert bij het Haagse instituut aan jongeren van alles over de democratie en geeft ook coaching aan politici.
Bij die laatste groep ziet hij de laatste tijd wel een verschil. 'Het is inderdaad gek dat mensen nu vaak zelf het initiatief moeten nemen als ze iets willen weten. De overheid ziet dat ook steeds meer in en wil daar ook echt verandering in aanbrengen.' Maar voorlopig is alles nogal versnipperd.

Windmolens en warmteleidingen

Dat blijkt als we aan gedeputeerde Potjer vragen hoe je er nou achter komt of er een windmolen bij jou in de buurt gepland staat. 'Nou, dan kijk je op kaart zestien van ons omgevingsbeleid', lacht hij. 'Daar staat waar het wel en niet mag. Grote windmolens mogen sowieso bijna nergens, alleen op een paar plekken die wij hebben aangewezen.'
En die warmteleiding dan? 'Dat staat dan weer in een ander stuk. Het is sowieso afhankelijk welke warmteleiding u bedoelt. Als het die hele grote is: daarvan is de Gasunie de initiatiefnemer. En die moeten dan het voortouw nemen qua communicatie. Die bepalen ook hoe omwonenden mogen meepraten en meedoen, of althans in welke vorm.'

Heel veel verschillende clubs bemoeien zich met de transitie

Maar waar heeft dat ingewikkelde bericht dat de provincie aan haar inwoners stuurde dan mee te maken? 'Vorig jaar hebben we de regionale energiestrategie 1.0 vastgesteld', vertelt Potjer. 'Daar zijn wij dus mee aan de slag gegaan en die wordt nu omgezet in omgevingsbeleid.'
Toch blijft het ingewikkeld, want in heel Nederland zijn er dertig van die strategieën. En alleen in Zuid-Holland zijn dat er al zeven. Toch hebben veel mensen daar nog niet over gehoord, laat staan over meegepraat. Hoe zit dat?
In overheidsland draait het om draagvlak creëren
'Niet alle 3,7 miljoen inwoners van Zuid-Holland konden meepraten. En dat is maar goed ook. Als alle inwoners elke keer over alles moeten meepraten, dat is niet handig. Daarom hebben we verkiezingen. Maar we hebben wel met veel partijen hierover gesproken. Zoals dorpsraden, raadsleden, energiecoöperaties, boerenorganisaties enzovoorts.'
Reinier Mulder van Prodemos legt uit waarom dat zo belangrijk is. 'In overheidsland draait het om draagvlak creëren. Dat is de essentie van besturen. Je moet de belangen van iedereen verzamelen en die dan afwegen tegen het algemeen belang.' Maar veel mensen voelen zich, zeker op dit moment, niet gehoord en hebben nog maar weinig vertrouwen in de politiek. Ook door dit soort dingen?

Moeten we toe naar minder inspraak?

Mulder: 'Het lastige is dat er nooit een duidelijke ja of nee bestaat. Dat is in het gewone leven al lastig, maar bij de overheid helemaal. Bijvoorbeeld bij de vraag of er nieuwbouw moet komen. Dan wordt er vaak met de mensen die dat in hun achtertuin krijgen gesproken, maar niet met de nieuwe bewoners. En toch zijn beide groepen heel belangrijk.'
In politiek Den Haag gaan stemmen op om de inspraak van burgers juist te verkleinen. Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) wil bijvoorbeeld procedures korter maken en ook elders lijkt steeds vaker te worden gesuggereerd dat inspraak de boel alleen maar vertraagt en dus wel een tandje minder kan.

'Kijken wie een procedure aanspant'

Hoogleraar Geerten Boogaard: 'Bestuurders willen daar zo min mogelijk last van hebben en dat gebeurt ook, als ze het goed doen. Maar procedures afschaffen omdat ze hinderlijk zijn, dat is geen goed idee. Je moet dat echt per geval bekijken.'
Hij kan zich er wel wat bij voorstellen dat je kijkt naar de gronden waarop je een procedure kunt aanspannen, of naar wie het doet. 'Als Bouwend Nederland roept om procedures af te schaffen, omdat er anders nergens gebouwd kan worden… Tja, die willen natuurlijk de betonmolen flink aanzetten en de polders volbouwen.'

Journalisten snappen het soms ook niet

En omdat die inspraak zo ingewikkeld is, beginnen de meeste mensen pas te 'piepen' als het zover is. Dat geldt voor hemzelf ook, zegt Boogaard. 'Ik volg ook niet alles. Het merendeel van wat er over mij uitgestort wordt, negeer ik. Je moet al zoveel keuzes maken. Ik vertrouw op andere goed geïnformeerde burgers, gepensioneerde wijkbaronnen en de journalistiek. Die hebben allemaal hun eigen rol.'
Maar ook voor journalisten is niet altijd alles duidelijk en vooral: veel. 'Alles lezen is niet te doen, maar de media moeten wel kunnen blijven roeren waar het stinkt. De tegenmacht kan er niet alleen inzitten dat je alles zo simpel maakt dat de gewone man het ook begrijpt. Maar als het echt fout gaat, gaan er heus wel alarmbellen af. Ook in de media. En als die het ook niet begrijpen, kunnen wij op de universiteit altijd helpen.'

Ambtenaren moeten anders denken

Nog even terug naar taalcoach Jet Sebus. Heeft ze nog een gouden tip voor ambtenaren? 'Denk na wie je lezer is en wat je wil dat diegene gaat doen. Dan schrijf je veel concreter. Bedenk hoe je de lezer in actie krijgt. Begin daarmee en pas daarna met de informatie. Dan krijgt het een kop en een staart en daarmee wordt het veel begrijpelijker.'
En wie het dan nog niet snapt kan altijd bij de provincie terecht, bezweert Berend Potjer. 'We hebben een speciaal contactcentrum en mensen kunnen ons altijd bellen of mailen. En als wij het zelf niet weten, dan verwijzen we door.' En met die burgerparticipatie lijkt het op het Provinciehuis misschien ook nog wel wat te worden.

Provincie wil beter luisteren naar inwoners

'Afgelopen week hebben we in Provinciale Staten hierover net twee moties aangenomen. Er komt nog voor de verkiezingen een burgerberaad, waarin inwoners kunnen meepraten. En we komen met een begrotingsdag. Normaal gesproken deden we dat achteraf, maar nu gaan we aan de voorkant aan burgers uitleggen wat we met hun belastinggeld van plan zijn.'
Daarnaast doet de provincie samen met de Universiteit Groningen onderzoek naar betere manieren om burgers bij het beleid te betrekken. 'We willen kijken hoe we iedereen kunnen bereiken en niet alleen the usual suspects, zoals mensen die de huis-aan-huisbladen spellen. Ook mensen die daarvoor te druk zijn moeten kunnen meepraten.'