Vechten om vrijwilligers: 'Zelfde soort concurrentie als op de arbeidsmarkt'

Vrijwilligers bij een drinkpost van de Alphense fietsvierdaagse LAURA
Vrijwilligers bij een drinkpost van de Alphense fietsvierdaagse LAURA © LAURA Fietsvierdaagse
REGIO - 'Als dit zo doorgaat, dan ziet het er niet rooskleurig uit. Dus er moet echt wat veranderen.' Aan het woord is Mariëlla de Wilde, EHBO'er bij zwembad De Hazelaar in Hazerswoude-Dorp. Dat moest vorige maand noodgedwongen een dagje dicht, omdat er te weinig vrijwillige hulpverleners waren. Het lijkt in een patroon te passen, want de laatste jaren gebeurde dit wel vaker.
Zelf zit De Wilde sinds vorig jaar zomer aan het zwemwater in de openlucht. Het is begonnen toen ze bijna een decennium terug inging op een verzoek om te komen schoonmaken. 'Omdat ik het belangrijk vind dat het zwembad open blijft', verklaart de 35-jarige vrijwilligster. 'Ik zie dat mijn kinderen heel veel plezier hebben in het zwembad, ikzelf vroeger ook. En ik wil gewoon dat het voort blijft bestaan, dus draag ik daar graag een steentje aan bij.'
Mariëlla de Wilde houdt als EHBO'er toezicht bij zwembad De Hazelaar
Mariëlla de Wilde houdt als EHBO'er toezicht bij zwembad De Hazelaar © Omroep West
In totaal zetten 350 mensen zich belangeloos in voor het bad uit 1961, dat vanaf 1993 zonder subsidie en door uitsluitend vrijwilligers draaiende wordt gehouden. Dagelijks werken er zeker zestien onbetaalde krachten. Maar het wordt steeds lastiger om de bezetting rond te krijgen, merkt De Wilde. 'Ik zie het overal. Bij de voetbalclub van mijn kinderen, in de kerk. Telkens weer worden mensen gevraagd, terwijl de gaten vaak niet opgevuld raken.'

Alles weer opnieuw opbouwen

Adrie van der Voorn kan daar als geen ander over meepraten. Hij is al 35 jaar actief als bestuurslid voor de Alphense fietsvierdaagse LAURA, waarvan de laatste vijftien als voorzitter. 'Het huidige bestuur en de vrijwilligers (bij elkaar opgeteld ongeveer 32 man, red.) zitten allemaal rondom de 70. Het merendeel draait al tientallen jaren mee. Wil je dit evenement laten voortbestaan, dan moeten er nieuwe mensen komen', betoogt Van der Voorn.
Evenementen en organisaties onder druk door gebrek aan vrijwilligers
Hij vervolgt: 'Het liefst mensen die rond de 50 zijn en alles weer opnieuw kunnen opbouwen, zodat we de honderd jaar kunnen halen.' LAURA staat voor de eerste letters van vijf steden waarnaartoe wordt gefietst: Leiden, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Alphen. De vierdaagse bestaat sinds 1948 en is begin deze maand voor de 73ste keer gehouden.

Stekker uit fietsavontuur trekken

Jarenlang lukt het Van der Voort en zijn metgezellen om het evenement in leven te houden. Desondanks denkt het bestuur er 'zeer serieus' over na om de stekker uit het langlopende fietsavontuur te trekken. 'Tot nu toe heb ik iedereen bereid kunnen vinden om in 2024 de 75ste LAURA te organiseren. Daarna heeft ongeveer 90 procent aangegeven te stoppen, ikzelf ook. Komt er geen opvolging, dan gaan we afbouwen. Hoe spijtig dat ook is.'
Deelnemers aan de LAURA 2022 komen op adem
Deelnemers aan de LAURA 2022 komen op adem © LAURA Fietsvierdaagse
Een vergelijkbaar evenement dat in hetzelfde schuitje heeft gezeten, is de Westland Ride. Met die 24 uur durende fietstocht - verreden in estafettevorm en in teamverband - door de gelijknamige streek wordt geld ingezameld voor kankerbestrijding. 'Een tekort aan vrijwilligers is iedere keer weer een heikel punt', erkent Paul Franke, voorzitter van de Westland Ride. 'Het blijft altijd moeilijk om voldoende mensen te vinden. Vooral jongeren laten het afweten.'

'Vrijwillige energie spuit naar boven'

Tegen de tweehonderd vrijwilligers zetten zich doorgaans in voor de Westland Ride. Het overgrote deel van hen bestaat uit ouderen. 'Dat baart ons zorgen, want we willen juist verjonging. Daarmee denken we ook nieuwe deelnemers aan te kunnen boren. Maar mensen hebben het vooral druk. Ze zouden wel graag willen, maar hebben geen tijd. Tja, daar kan ik ook geen oplossing voor geven', verzucht Franke, die echter niet vreest voor het omvallen van de 'Ride'.
Dat er sprake zou zijn van een afnemend aantal onbetaalde krachten in ons land, is feitelijk onjuist. Die constatering doet Lucas Meijs, hoogleraar strategische filantropie en vrijwilligerswerk aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sterker nog: de laatste metingen van zijn Amsterdamse collega's wijzen uit dat het aantal vrijwilligers juist stijgt. 'Overal spuit de vrijwillige energie naar boven', luidt zijn stellige bewering.

Gemiddeld vier uur per week

'We hebben een mooie Europese studie mogen doen. Dan zie je: zo'n 50 procent van de Nederlanders doet vrijwilligerswerk. In een land als Kroatië is dat minder dan 10 procent. Daar moppert niemand en wij mopperen ons hier suf. Dat komt niet doordat mensen geen vrijwilligerswerk willen doen, maar omdat je bij ons zoveel kan. Wat betekent dat er een soort concurrentie is om die vrijwilliger bij jou binnen te krijgen. Een beetje hetzelfde als wat we nu zien op de arbeidsmarkt.'
Hoogleraar vrijwilligerswerk Lucas Meijs in 2001
Hoogleraar vrijwilligerswerk Lucas Meijs in 2001 © ANP
Voor jongeren geldt volgens hem precies hetzelfde. Los van leeftijden doet 'de Nederlander' gemiddeld vier uur per week vrijwilligerswerk, merkt Meijs op. 'Daar zit het probleem niet, ook niet voor jongeren. Het gaat erom dat het op een bepaald moment in de agenda plaats moet vinden. Hoe meer een organisatie dat wil bepalen, hoe lastiger het wordt om die vrijwilligers te vinden.'

Daten bij de voedselbank

De hoogleraar heeft daarvoor twee oplossingen. Allereerst: koppel onbetaald werk aan dingen die iemand toch al doet. Ga bijvoorbeeld niet daten in een café, maar combineer het met dingen inpakken bij de voedselbank of een park opruimen. En ten tweede: zorg dat vrijwilligers zoveel mogelijk zelf kunnen bepalen waar en wanneer ze iets doen. Denk aan tijdens het (betaalde) werk, op school en thuis of ergens anders mét hun kinderen.
Meijs, die al sinds de negentiger jaren onderzoek doet naar vrijwilligerswerk, moet wel toegeven dat er 'zware druk' op bestuurswerk zit. Toch ziet hij de toekomst zonnig in. 'Er is ongelofelijk veel veranderd in de samenleving. Organisaties zijn waanzinnig knap in zich aanpassen aan de omstandigheden. Dus als je evenement of organisatie bestaansrecht heeft, dan vinden bestuurders wel weer een oplossing om die vrijwilligers binnen te laten.'

Schilderen, tuinieren of sociaal contact

Bij de christelijke stichting Present, die 75 locaties telt waarvan zes in onze regio, werven ze op een andere manier vrijwilligers. Dat doen ze onder meer door mensen op projectbasis in te zetten. 'Wij werken vanuit het aanbod van vrijwilligers', legt Jolanda van Stenis uit namens de locatie in Gouda, waar het streven is dit jaar zo'n honderd projecten te realiseren. 'Bedrijven komen bijvoorbeeld bij ons om een teambuildingsuitje te organiseren. Dat kan dan een sociale activiteit zijn, zoals wandelen met ouderen, waarbij de medewerkers als vrijwilligers worden ingezet.'
Daarnaast werkt Present ook nauw samen met gemeentes, kerken, scholen en studentenverenigingen. 'Vrijwilligers kunnen zich individueel of als groep aanmelden. Dat laatste is onze core business, daarmee kan ontzettend veel werk worden verzet. Individueel komen mensen in een soort flexpool terecht. Aan de hand van hun behoeftes en talenten kijken we welke hulpvraag bij hen past. Denk aan schilderen, tuinieren of sociaal contact.'

'Op de man af vragen het effectiefst'

Van Stenis gelooft dat deze manier van werken de toekomst heeft. 'We gaan uit van wat mensen zelf willen doen en van hun eigen kracht en talent. Daar zoeken wij een hulpvraag bij. Tegelijkertijd zitten ze niet vast aan een rooster, waardoor het makkelijker is om ja te zeggen en mee te doen. Mensen zijn minder geneigd zich op te geven volgens een vast schema, dat heeft alles te maken met dat ze het druk hebben. Wat wij doen, is meer op maat gemaakt.'
Dit waarschuwingsbord hangt bij zwembad De Hazelaar
Dit waarschuwingsbord hangt bij zwembad De Hazelaar © Omroep West
Hoe proberen ze bij zwembad De Hazelaar nieuwe vrijwilligers te strikken? 'Af en toe wordt er een berichtje in de krant gezet. Mensen krijgen een mail. Als het seizoen begint (het buitenbad is geopend van begin mei tot en met eind augustus, red.), wordt het in de folder aangegeven. En door mensen 1-op-1 aan te spreken', somt Mariëlla de Wilde op. 'Ik denk dat het op de man af vragen de effectiefste manier is. Zo heb ik mijn schoonzusje ook zover gekregen.'

'Verlies voor Alphen en alle deelnemers'

Hazerswoude-Dorp zonder zwembad, ze kan het zich niet voorstellen. 'Mensen uit Benthuizen en Waddinxveen komen zelfs hiernaartoe. Het zou zonde zijn als je zo'n mooi zwembad hebt en het moet dicht omdat er niet genoeg vrijwilligers zijn.' Het cement van de samenleving worden die onbetaalde krachten ook wel genoemd, maar in sommige gevallen dreigen gemetselde muren dus neer te storten.
Mocht het doek vallen voor de fietsvierdaagse LAURA, dan zou dat een leegte teweeg brengen bij Adrie van der Voorn. 'Ik vind het een verlies voor Alphen en voor alle deelnemers. Tegen de duizend zijn dat er, die heerlijk vier dagen komen fietsen. Of de LAURA na zoveel jaren wel zonder mij kan? Als ik eerlijk moet zijn: nee.'