Start van nieuw schooljaar: ook in jeugdgevangenis Teylingereind

Net als bij andere middelbare scholen begint deze maandag met het voorstellen van de docenten aan de 132 leerlingen, maar daarna starten de lessen toch anders dan op een school buiten de gevangenismuren. 'Bij ons worden de leerlingen door beveiligers naar hun klaslokalen gebracht', legt De Jong uit. 'Daarna worden de deuren dichtgedraaid en zitten ze in een klas met zes andere scholieren en één docent.'

Wie denkt dat die docenten vervolgens als politieagenten voor de klas staan heeft het mis. 'We richten ons op een fijne en ontspannen sfeer in de leeromgeving', vertelt de directeur. De jeugddelinquenten zijn vaak schoolverlaters en hebben een enorme afstand tot het onderwijs. 'Je kunt alleen maar leren als je een goede relatie hebt met de docent', vindt De Jong. 'Daarom zijn de regels in de klas niet zo streng, want we willen dat jongeren zich op hun gemak voelen.'

In een schooljaar wordt er door VSO de Burcht aan 600 tot 700 jongeren les gegeven, want de doorstroming van leerlingen gaat snel. Zo'n 86 procent is na een periode van ongeveer twaalf weken weer weg. De meeste jongens zitten vast voor geweldsmisdrijven. Dat is bijvoorbeeld een vechtpartij op straat, een mishandeling of een gewelddadige overval.

Er is een klein deel, ongeveer tien procent, dat langer vast zit. Sommigen van hen hebben moord of doodslag gepleegd, al komt dat weinig voor. Anderen die tussen de twee en zes jaar in Teylingereind zitten, hebben een PIJ-maatregel (TBS voor minderjarigen, red.) of zitten twee jaar vast omdat ze een groter delict hebben begaan. Er zijn ook jongeren die een zedendelict hebben gepleegd, zoals het verspreiden van kinderporno of aanranding van leeftijdsgenootjes.

Er zijn meer verschillen met scholen buiten de gevangenis. Uit de klas gestuurd worden, kan bijvoorbeeld niet. De Jong: 'Nee, eigenlijk bestaat dat hier niet. Natuurlijk vertoont een leerling soms extreem vervelend gedrag en dan wordt hij uit het lokaal weggehaald, maar zodra de les is afgelopen gaat de docent het gesprek aan stelt de vraag: wat was er aan de hand? We zeggen nooit: je doet het niet zoals wij dat willen dus je krijgt straf en je moet je om acht uur melden.'

Voor de directeur is het niet van belang wat de scholier op zijn kerfstok heeft. 'De jongeren hier hebben soms hele erge dingen gedaan, daar ben ik ook niet naïef over, maar het zijn hele jonge mensen. Als je 16, 17 of 18 bent, sta je nog aan de start van je leven. Ik gun het hen om een vrouw te vinden, kinderen te krijgen en in een appartement te wonen. Als ik daarmee een handje mee kan helpen dan doe ik dat graag.'

'Zeker als jongeren langer verblijven in deze instelling, proberen we om ze echt te helpen meer aansluiting te vinden bij de maatschappij', vertelt De Jong over haar werk. Alle leerlingen kunnen daarom bijna elk soort scholing krijgen die je maar kunt bedenken: barbier, kapper, kok, lasser, pedicure, hovenier, sportleraar of meubelmaker. Ze kunnen diploma's halen van vmbo tot hbo-niveau en er zijn praktijklokalen zoals keukens en werkplaatsen.

'Wil het kind vwo-onderwijs krijgen met Grieks en Latijn? Dan ga ik op zoek naar een docent die dat een aantal weken wil geven.' Dat vraagt veel van De Jongs netwerk, maar vaak lukt dat wel. 'We proberen samen met justitiële jeugdinrichting Teylingereind alles te faciliteren zodat de jeugddelinquenten zich ook kunnen ontwikkelen.'

'Er is vaak zo veel mis gegaan in het leven van de jongens', vertelt De Jong. 'Ze zijn een dader, maar ze zijn vaak ook een slachtoffer en nemen een enorme bagage mee van heftige dingen die ook hen zijn aangedaan.' De jeugddelinquenten komen vaak uit instabiele gezinnen, uit kansarme wijken in Amsterdam, Den Haag of Rotterdam en hebben het vertrouwen in school en zichzelf verloren. De Jong vindt dat ook deze kinderen een tweede kans verdienen. 'En een derde of vierde', geeft ze aan. 'We moeten er in onze moderne luxe samenleving alles aan doen zodat de kansen voor iedereen gelijk zijn. Ook onze jongens moeten in staat zijn om een normaal leven op te bouwen zodat de kans op terugkeren in de gevangenis zo klein mogelijk wordt.'

Om dat voor elkaar te krijgen, is het volgens De Jong belangrijk om uit te leggen wat het nut van school is. 'Net als andere middelbare scholieren hebben jongeren in de jeugdgevangenis ook geen zin in de start van het schooljaar. Ze zijn liever samen met hun vrienden of zien er tegenop om te gaan leren, maar de meeste leerlingen zien heel vaak wel in dat school hen helpt. In het afgelopen jaar is er maar één leerling geweest die maanden niet naar school wilde, maar ook hij gaat nu naar school.'

Eén van de momenten waarin VSO de Burcht probeert om er alles aan te doen om de school op een gewone school te laten lijken, is tijdens een diploma-uitreiking. Doordat de meeste jongens binnen twaalf weken weer weg zijn, komt het niet vaak voor dat ze een diploma of certificaat behalen. Toch was dit afgelopen juni anders. 'We hebben het lokaal versierd en ouders uitgenodigd', vertelt De Jong met een trilling in haar stem. 'Daardoor zijn er ook moeders gekomen en hebben we alle leerlingen toegesproken en diploma’s uitgereikt. Zij die binnen de muren van de jeugdgevangenis toch dat diploma in ontvangst namen, waren zó ontzettend trots. Ze konden het aan hun ouders, zusjes of broertjes laten zien. De tranen stroomden ongeveer bij iedereen over de wangen.'

Hoe motiveer je een leerling die een toekomst met een strafblad tegemoet gaat? 'Het zit in ieder mens opgeslagen zich te willen ontwikkelen', reageert de schooldirecteur. 'Ik ken bijna geen mens die dat niet wil. Alleen is dat nooit positief geprikkeld of hebben ze nooit de kans hebben gekregen om te ontdekken waar ze goed in zijn. Daar ligt bij ons de focus wel op. Daarnaast geven de jongens vaak aan dat ze het fijn vinden op school omdat ze even hun gedachten kunnen verzetten en het leven even gaat zoals het thuis ook is. Een docent die zegt 'je moet je mond houden en naar mij luisteren' voelt vertrouwd, alsof het een gewone school is.'

Hebben de jongens ook zomervakantie gehad? 'Dat is best ingewikkeld,' vertelt de schooldirecteur. 'Dit wordt opgepakt door mentoren op de leefgroepen van de jeugdinrichting Teylingereind. Zij hebben sport- en spelactiviteiten en workshops geregeld, maar dat is geen dagvullend programma. Ook is er een sportterrein en een tijdelijk zwembad waar jongens onder begeleiding kunnen ontspannen. Ze hebben trouwens geen zes, maar drie weken zomervakantie. De rest van het jaar zitten ze op school, op nog een week kerstvakantie daargelaten.'

Ondanks alle inspanningen ziet het schoolleven van jongeren in de gevangenis er toch anders uit dan die van anderen. 'Ik hoop dat de jongeren die hun straf hebben uitgezeten een goede manier mogen vinden om invulling te geven aan hun dagen', zegt De Jong hoopvol. 'Ik vind dat iedereen die wordt buitengesloten van de samenleving, of die zichzelf buitensluit zielig en naar. Ik hoop dat er meer mensen op deze manier naar deze kinderen kunnen kijken en met ze meeleven.'

Het is volgens de schooldirecteur een dubbeltje op zijn kant. 'Waarom zou dit lot niet jou of mij kunnen treffen? We denken dat ons dat niet gebeurd, maar ook mijn kinderen kunnen verslaafd raken waardoor ik in een hele andere werkelijkheid terecht komt. Daarom wil ik niet veroordelen.'