Geborduurde boekenlegger uit oorlog is weer terug in Oranjehotel

Tot 2010 werd deze afdeling nog gebruikt door Penitentiaire Inrichting Haaglanden
Tot 2010 werd deze afdeling nog gebruikt door Penitentiaire Inrichting Haaglanden © Omroep West
DEN HAAG - Welke vrouwelijke gevangene het object destijds maakte, is niet bekend, maar precies tachtig jaar later is een geborduurde boekenlegger uit de Tweede Wereldoorlog weer terug in het voormalige Oranjehotel in Scheveningen. Hij is vorige maand geschonken door de 88-jarige in Canada woonachtige Corrie van der Zwan en haar dochters. Het Nationaal Monument Oranjehotel heeft dat enkele dagen geleden aan zijn vrijwilligers en relaties laten weten.
Het borduurwerk bleek in een boek te zitten dat dochter Hieke in 't Veld-Roeleveld jaren geleden naar haar moeder had gestuurd. Pas nadat de moeder het boek een keer opensloeg, kwam het tevoorschijn. 'Het is een verhaal op zich, hoe klein die boekenlegger ook mag zijn', zegt Hieke over de geborduurde en getekende taferelen. Die afbeeldingen geven een ironisch en tegelijkertijd indringend beeld van de situatie in de gevangenis waar veel leden van het verzet waren opgesloten.
'In deze bajes zit geen gajes, maar potverdorie Hollands glorie', valt te lezen bij een afbeelding van een celdeur. Het was in die dagen een populair rijmpje dat een grote sympathie voor de gevangen slachtoffers van het naziregime uitstraalde. 'De schrik van de eerste avond', luidt de tekst bij weer een ander tafereeltje op de boekenlegger. Dit toont een inkijkje van een van de vele cellen. De deur staat op een kier, het is duidelijk te zien hoe benauwd en onheilspellend het binnen is.
De geborduurde boekenlegger
De geborduurde boekenlegger © Museum Oranjehotel
'Stromend water', borduurde de maakster van de boekenlegger daarna bij een kan, een waterbak en een ton die als toilet diende. Eén van de laatste plaatjes is die van het raam met tralies. 'Leve de vrijheid', staat erbij vermeld. Van de maakster is alleen bekend dat ze in 1942 in het Oranjehotel gevangen zat, want ook dat jaartal heeft ze geborduurd. Veel andere vrouwen die waren opgesloten, hielden zich eveneens met handwerken bezig. Dat was om de tijd te doden.
'Ook onlangs kwam hier nog een mevrouw langs met twee borduurwerkjes. Een zakdoek en een driehoek die in 1941 waren gemaakt', vertelt Anke van der Laan, directeur van het Nationaal Monument Oranjehotel. 'Ze kwamen van haar schoonouders. Toen zij overleden waren, hadden ze die werkjes gevonden.'
Het rijmpje op de boekenlegger kent diverse varianten. Zo staat op een muur in één van de cellen van het Oranjehotel met potlood de tekst 'In deze baaijes zit geen gaaijes maar Hollands Glorie! Potverdorie!' geschreven. En op 10 mei 1941 stond een soortgelijke boodschap op een biljet dat zekere Peter van der Ham (1923-1995) stiekem op de poort van het complex had geplakt. 'Oranje zal overwinnen', hadden ze hier nog aan toegevoegd.
Het verhaal achter de boekenlegger is al net zo bijzonder. De nu 63-jarige Hieke In 't Veld-Roeleveld en haar jongere zus Helen Roeleveld-Jackson groeiden met hun ouders op in Scheveningen, maar sinds 1979 wonen Helen en haar moeder in Canada. Hieke is op haar beurt in Zeeland terechtgekomen. 'Mijn moeder leest graag Nederlandse boeken', zegt ze. 'Met enige regelmaat stuur ik haar tweedehands boeken toe. Die koop ik op de rommelmarkt of in kringloopwinkels.'
Een vorige eigenaar van zo'n boek zal vergeten zijn de unieke boekenlegger eruit te halen. Bij het doorbladeren kwam moeder Corrie het borduurwerk daarna tot haar grote verrassing tegen. Ze heeft het veilig opgeborgen en lange tijd bewaard. 'Het is een toevalstreffer', zegt dochter Hieke. Bij een bezoek van Hieke aan Canada in november vorig jaar hebben ze het er nog over gehad. 'Hij is leuk hoor en iedereen vindt 'm mooi, maar hij ligt hier maar in de kast, zeiden we tegen elkaar', herinnert ze zich.

Vitrine met nieuwe aanwinsten

'Ik heb de boekenlegger toen mee naar huis genomen. We hebben gewacht tot Helen in juli in Nederland was, zodat we 'm met z'n tweeën en mede namens onze moeder in het Oranjehotel konden afgeven.' Museumdirecteur Anke van der Laan is blij met de aanwinst. Deze zal worden opgenomen in de collectie van het nationaal monument op de hoek van de Van Alkemadelaan en de Stevinstraat dat in september 2019 zijn deuren opende. Wie het borduurwerk wil zien, moet nog even geduld hebben. Het zal niet op korte termijn worden geëxposeerd, laat Van der Laan weten. 'Het zit wel in de planning om een vitrine met nieuwe aanwinsten te maken,' vertelt ze. 'Maar die is er nog niet.'