Negen leerzame dingen over Prinsjesdag: van steigerende paarden tot de nieuwe route

Door de verbouwing van het Binnenhof wordt de troonrede zeker tot 2026 niet in de Ridderzaal voorgelezen. De afgelopen twee jaar week het parlement vanwege de coronamaatregelen uit naar de Grote of Sint-Jacobskerk. De viering was beide jaren sober. Er was geen rijtoer en ook de beroemde balkonscène ging niet door. De gemeente Den Haag vreesde dat de overlast voor bewoners en winkeliers bij een volledige Prinsjesdag te groot zou zijn en daarom werd gezocht naar een andere locatie. Voor de komende jaren is gekozen om de vergadering der Staten-Generaal in de Koninklijke Schouwburg te laten plaatsvinden.

Een nieuwe locatie betekent een nieuwe route, die ook wat korter is. Waar het uitstappen op het Binnenhof voor de Ridderzaal relatief eenvoudig is, zal dat voor de Koninklijke Schouwburg iets meer een uitdaging zijn. 'Hier moet het toch in de ruimte die er is', legde stalmeester van de koning Hans Veenhuijzen tijdens de eerste oefening uit. 'Het gaat steeds beter. We maken vorderingen en we zien ook wat er nog anders kan. Het lijkt heel makkelijk, maar dat is het niet.'

Catharina-Amalia Beatrix Carmen Victoria, Prinses van Oranje, Prinses der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau zoals de volledige titel van onze kroonprinses luidt, is afgelopen december 18 jaar geworden. Dat betekent dat Amalia voor het eerst in haar functie als Prinses van Oranje aanwezig is bij de vergadering van de Staten-Generaal. Eerder dit jaar reed ze al mee met de stoet die de nieuwe route oefende.

Amalia zal niet zoals haar grootmoeder en overgrootmoeder op een troon plaatsnemen in de Koninklijke Schouwburg, maar net als haar vader bij zijn eerste Prinsjesdag in 1985 in de zaal zitten.

De drie koninklijke hoogheden zullen als vanouds bij Paleis Noordeinde in een koets stappen. Niet de Gouden, maar de Glazen Koets. Het rijtuig wordt getrokken door acht paarden. Hoewel de restauratie van de Gouden Koets voltooid is, blijft hij voorlopig op stal. 'De Gouden Koets zal pas weer rijden als Nederland er klaar voor is', vertelde koning Willem Alexander eerder dit jaar in een videoboodschap.

Tijdens de rit van de koning naar de Koninklijke Schouwburg wordt er elke minuut een saluutschot afgevuurd door het Korps Rijdende Artillerie, ofwel de Gele Rijders. Die naam danken ze aan hun opvallende blauw-gele uniform, dat uit de tijd van koning Willem II stamt. Ook tijdens de route terug vuren de artilleristen elke minuut een schot af. Dat gebeurt op het Haagse Malieveld.

Het afschieten van saluutschoten als eerbewijs is terug te voeren tot de zestiende eeuw. Toen begroetten steden bezoekende vorsten of andere hooggeplaatste personen met dit zogenoemde begroetingsvuur. Om te laten zien dat de stad geen kwade bedoelingen had, schoot het garnizoen dat in die stad was gelegerd zijn kanonnen leeg. Omdat herladen toen heel lang duurde, konden de bezoekers zeker zijn dat deze niet meer voor een aanval zouden worden gebruikt. Dit heette dan ook het lossen van het geschut. Saluutschoten werden later afgegeven om belangrijke gebeurtenissen aan te kondigen.

Paarden en Prinsjesdag zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er rijden bijna zeventig paarden in de stoet, waaronder paarden en ruiters van de Koninklijke Marechaussee, Nationale Politie, het ere-escorte van de Cavalerie en enkele adjudanten en de stalmeester. En soms gaat het weleens fout. Zo was in 1984 het paard van adjudant Blusse van Oud-Albas vlak voor het vertrek van de koninklijke stoet erg aan het bokken, waardoor de adjudant van zijn paard viel.

Een kleine twintig jaar eerder, in 1963, liep het bijna nog erger uit de hand. Koningin Juliana en Prins Bernhard maakten samen de traditionele tocht met de Gouden Koets. De drie oudste dochters van het koninklijk echtpaar, Beatrix, Irene en Margriet volgden hun ouders in een open koets.

Terwijl de drie prinsessen al wuivend over het Lange Voorhout reden, sloeg paard Peter voor de koets op hol. De andere paarden die waren aangespannen volgden het nerveuze dier, waardoor de koets voor de koetsier onbestuurbaar werd. Een van de mannen die op een paard zat, werd gelanceerd waarbij hij gewond raakte. De koets met de prinsessen kwam uiteindelijk tegen een boom tot stilstand, waarna ze door te hulp schietende troepen uit de koets werden geholpen. Even later stapten ze bij hun ouders in de Gouden Koets.

Prinsjesdag wordt vaak aangegrepen om te demonstreren. Zo werd op 16 september 1913 door ruim duizend vrouwen gedemonstreerd voor het vrouwenkiesrecht. Een van de demonstranten is de Nederlandse arts, feministe en pacifiste Aletta Jacobs. De demonstranten liepen in groepjes van 25 over het Binnenhof omdat de burgemeester de demonstratie had verboden. Uiteindelijk werd het Binnenhof ontruimd.

De krant schreef er de volgende dag over: Mevr Dr. Aletta Jacobs, poogt den reusachtige Haagschen politieman, die de moeilijke taak heeft, den toegang tot het Binnenhof te bewaken, het hart week te maken en hem over te halen on de dames toch 'binnen te laten'.

In 1814 werd in Nederland de eerste Prinsjesdag, die toen nog niet zo heette, gehouden, op 2 mei 1814 om precies te zijn. Willem I was een half jaar eerder gevraagd om als soeverein vorst Nederland te regeren en de plechtigheid op de tweede mei was een bijeenkomst waarin de leden van de Staten-Generaal de eed aan hem aflegden. Willem mocht zichzelf nog geen koning noemen. Pas een jaar later kreeg hij die titel. De opening van de gewone zitting van de Staten-Generaal was in 1814 op de derde maandag in november en tussen 1815 en 1848 op de derde maandag in oktober.

Alleen die vergadering op maandag was niet ideaal in het christelijke Nederland van de negentiende eeuw. De zondag was heilig en het was voor vele Kamerleden verboden om te reizen. In een landje zonder auto en goede wegen was een tochtje voor een Kamerlid uit Groningen richting Den Haag niet zomaar gemaakt. Daarom werd in 1888 besloten om voortaan op de derde dinsdag van september de Staten-Generaal te openen. Dan hadden de Kamerleden uit de grensgebieden tijd genoeg om richting de residentie te trekken. Vandaar dat we op de derde dinsdag feest vieren, en het allitereert lekkerder dan de derde maandag.